Palestijnen hoef je niet wijs te maken dat Israelische soldaten zo’n hoogstaande moraal hebben. Het is niet waar en het is nooit waar geweest. Palestijnen zelf weten al zolang ze onder bezetting leven dat het leger op burgers schiet, Palestijnen die gevangen zijn genomen mishandelt, burgers gebruikt om zich achter te verschuilen, en overal waar ze tijdelijk een huis in beslag genomen hebben laten ze een gore bende achter, zinloze vernielingen, racistische kreten op de muren, stront op de vloer en in de ijskast, pis op de kleding en in de wasmachine, en bezittingen gestolen. (Zie Amira Hass, hier)
De vraag is of je dat die soldaten in de eerste instantie kwalijk moet nemen, of hun superieuren, die zelden of nooit klachten onderzoeken. De soldaten die de Palestijnse gebieden in gestuurd worden weten dat ze hun gang kunnen gaan, er worden vrijwel nooit disciplinaire maatregelen tegen hen genomen. Bovendien hebben ze nog iets anders meegekregen van hun leiders, waaronder de rabbijnen van het leger: Arabisch leven telt niet. (hier) Of is op zijn minst heel erg veel minder waard dan joods leven.
Dus ook nu, tijdens de laatste oorlog tegen Gaza. Amira Hass schreef over de slogans die op de muren van bezette huizen gekalkt stonden, ‘dood aan de Arabieren’ is er maar een van. (hier). Er was geen enkele poging gedaan om de slogans op de muren weer uit te wissen. Kennelijk voelden de soldaten zich geheel vrij om te zeggen wat ze wilden, ze zetten er vaak nog datum en naam bij. Dat betekent dat ze zich van geen kwaad bewust waren, en dat zegt vooral iets over de legerleiding zelf, die hen op een missie stuurden waarbij ‘dood aan de Arabieren’ het doel was, en normen en waarden waaraan ook aanvallende soldaten zich horen te houden niet telden.
Maar er waren ook soldaten die uit zichzelf bedachten dat wat ze daar deden niet deugde. Een aantal afgestudeerde studenten van een militaire academie die in Gaza vochten doet nu een boekje open over hun ervaringen, en die getuigenverklaringen worden vandaag en morgen gepubliceerd in Haaretz. (hier)
Zo lezen we over een familie die door het leger opgesloten was in een huis, met een scherpschutter op het dak. Na een paar dagen kwam het bevel dat de families vrijgelaten moesten worden. Ze werden verteld om naar rechts te gaan. Maar een moeder en haar kinderen begrepen het niet, en gingen naar links. Ze werden doodgeschoten.
De soldaat die dat deed, had het er niet moeilijk mee, zeggen degenen die het hadden gezien: hij deed gewoon zijn werk, hij dacht dat hij deed wat hem was opgedragen. “Hoe zal ik het zeggen”, verklaart de soldaat die er bij was, “het leven van Palestijnen..laat ik zeggen dat we mee hebben gekregen dat die levens heel veel minder waard waren dan het leven van onze soldaten.”
Een andere oudere vrouw die op straat werd doodgeschoten, werd door de commandant verantwoord met: “we zouden iedereen dood moeten schieten, iedereen hier is een terrorist”.
Het hoofd van de cursus die de soldaten hadden gevolgd, Danny Zamir, zegt dat hij voor de bijeenkomst niet op de hoogte was van wat de soldaten zouden vertellen. Nu het de eigen soldaten zijn die dergelijke verhalen vertellen wordt het wel heel moeilijk voor het leger om te ontkennen dat hun soldaten zich niet alleen vergaand slecht hebben gedragen, maar ook de regels van het internationale recht ruimschoots hebben overtreden. Met instemming van hun superieuren.
Er komen meer getuigenverklaringen in Haaretz.
Een erg interessant verhaal in dit verband is het verhaal van Philip Zimbardo, op de TED talks. Zimbardo is bekend vanwege zijn experimenten in het begin van de jaren ’70 waarin hij willekeurige proefpersonen in twee groepen onderverdeelt, en eentje tot gevangenen bestempelt en de anderen tot bewakers. Wie het interessant vindt: hij vertelt erover vanaf minuut 13, ongeveer. Het experiment leidde tot heel veel ophef, omdat het aantoonde dat het volstrekt niet relevant was of iemand schuldig was aan wat voor misdaad dan ook, en dus een Misdadiger was. Iedereen die als een gevangene wordt behandeld gaat zich gedragen als een misdadigers. En, niet minder interessant, de bewakers gingen zich ook precies volgens hun rol gedragen. Sterker: binnen een week waren ze bezig met mishandeling en seksuele intimidatie, en moest het experiment worden afgebroken.
Wat volgens later onderzoek bijdraagt aan het wangedrag, is of de bewakers een uniform dragen, of ze het gevoel hebben dat ze anoniem handelen. Rond minuut 16:45 geeft hij een lijstje van sociale processen die bijdragen aan dit gedrag. “If you give people power without oversight, it’s a prescription for abuse”, stelt Zimbardo, in verband met de gebeurtenissen in Abu Graib, waar hij ook onderzoek naar gedaan heeft: “They knew that, and they let it happen.”
Datzelfde moet je ook stellen in Israël. Ze weten wat ze doen. Ze hadden het kunnen weten, en dus hebben ze de plicht om het te weten, en om ernaar te handelen.
Het is echt de moeite waard om te bekijken. Zimbardo loopt enorm over zijn spreektijd, dus hij praat veel te snel en is helemaal buiten adem, maar het verhaal dat hij vertelt is enorm van belang.
Interessant detail is ook dat Zimbardo getrouwd is met de vrouw die hem ervan overtuigde dat hij moest stoppen met het Stanford Prison experiment, Christina Maslach.
Ik zal het zeker gaan bekijken, Anne-Marie, dank. De gedachte erachter kende ik wel. Het geldt ook voor veel andere zaken: geweld tegen vrouwen bijvoorbeeld. Het enige dat er voor nodig is, is gelegenheid, geen toezicht of uitzicht op straf, en een moraal die het toelaat dan wel goed praat. Dan zullen niet alle mannen gaan slaan, maar een zeker percentage wel.
Hetzelfde voor soldaten – of liever gezegd zoals je hierboven stelt – nog meer, omdat deel uitmaken van een systeem, uniform, superieuren die het goed vinden of zelfs aanmoedigen, echt het slechtste in mensen wakker maakt.
Daarom des te opmerkelijker dat er dus kennelijk ook altijd mensen te vinden zullen zijn die zich aan die groepsdwang onttrekken, en hun eigen geweten intakt houden.
Ik zou eigenlijk altijd zo graag weten hoe het komt dat sommige mensen hun eigen geweten blijven volgen. Ik had het er pas over met een paar Israeli’s die heel kritisch staan tegenover de daden van hun land en hun regering. Wat is er met jullie gebeurd dat je niet met de meute meegaat, vroeg ik. Dat konden ze eigenlijk niet goed zeggen. Iets van al als kind een sterk gevoel voor rechtvaardigheid, iets van voorbeelden meegekregen hebben, gebeurtenissen in hun eigen leven die ze waakzaam en wakker hadden gemaakt, soms is het een kwestie van uit het systeem zijn geweest, zoals Ilan Pappe zei pas echt te hebben begrepen wat er in Israel was gebeurd toen hij in Oxford ging studeren en daar vrij kon discussiëren met andere studenten uit Arabische landen.
Het zou zo goed zijn voor ons om te begrijpen hoe mensen weerbaarder kunnen worden tegen groepsdwang.
Vertel meer Engelbert, waar vinden we dat?
Jan Verplaetse citeert in zijn boek over de biologische oorsprong van de moraal Joseph Goebbels: “Je hoeft je alleen maar voor te stellen wat de Joden met ons zouden doen als ze de macht hadden, om te weten wat wij moeten doen nu wij aan de macht zijn.”
Deze zelfde woorden worden door velen in Israel gebruikt mbt de Palestijnen of zelfs Arabieren in het algemeen. Door velen in de VS en Europa als het gaat om Iran, of moslims in het algemeen.. etc… Het beeld is vaak sterker dan de realiteit, helaas.
Anja, hier is een al wat ouder stukje over Christina en Zimbardo’s experiment. Zimbardo verwijst er zelf ook naar in een van zijn talks op TED (over zijn nieuwe idee: de time paradox, als ik me niet vergis).
http://news-service.stanford.edu/pr/97/970108prisonexp.html
Een ander bij-effect is trouwens dat na een oorlog het geweld binnenshuis stijgt. Ik ben even kwijt waar ik dat las, maar ook in Israel verdrievoudigt het aantal meldingen van mishandeling in gezinnen na een oorlog. Ik weet dat ook van mijn werk in de Balkan. Wie eenmaal de grens van zijn eigen moraal heeft overschreden houdt daar niet zomaar meer mee op als hij thuis komt. Ook blijken niet alleen slachtoffers van een oorlog getraumatiseerd, maar ook de daders. Ook die hebben soms een totaal ontregelde agressie-huishouding, kort lontje, meteen slaan. Weten we ook van de Vietnam veteranen.
Ook iemand die er zelf niets van denkt dat hij een vrouw doodschiet die hem niets deed, raakt beschadigd. Of was het al.
Het is daarom ook zo belangrijk dat de jonge mannen die nog niet helemaal stuk zijn en beseffen wat ze hebben gedaan, of minstens wat ze hebben gezien, zich uiten.
Anja,
“Daarom des te opmerkelijker dat er dus kennelijk ook altijd mensen te vinden zullen zijn die zich aan die groepsdwang onttrekken, en hun eigen geweten intakt houden.”
Ken je de schrijver S. Yizhar? Hoe wordt weleens de “Hebreeuwse James Joyce” genoemd. Hij vocht als overtuigd zionist mee in wat de Israeli’s de Onafhankelijkheidsoorlog noemen. In 1949! publiceerde hij de novelle Khirbet Khizeh, waarin hij openlijk schrijft over de gruwelijke optreden van het Israelische leger. Dit boek was kennelijk erg populair in Israel tot het begin van de jaren ’60.
Ook iemand die alles van binnen en buiten kent, maar toch in staat is een objectief oordeel te vellen. Een uitzondering zonder twijfel.
Het boek is nog niet in het Nederlands vertaald voor zover ik weet, wel in het Engels. Een aanrader!
Anja, je vraagt hoe het komt dat sommige mensen hun eigen geweten blijven volgen — daar zegt Zimbardo ook wat over, dat is de uitsmijter van zijn stuk. Dat raffelt hij helemáál af, hij had maar 18 minuten spreektijd en op dat moment is hij daar al overheen. Maar hij stelt dat je kinderen ook kunt opvoeden tot helden. Helden zijn gewone mensen, zegt hij, die alleen maar afwijken in de zin dat ze durven in te gaan tegen de opvattingen van de groep. Leer kinderen maar dat ze helden zijn die wachten op het geschikte moment.
Trouw schrijft hier ook over. Trouw is, opmerkelijk genoeg, vaak een stuk ruimhartiger dan de Volkskrant.
Valt mij ook op, Anne-Marie. Wat Palestina/Israel betreft schrijft Inez Polak al heel lang voor Trouw, vroeger was ik niet zo op d’r, maar ik heb het gevoel dat zij, gewoon door de feiten, en stuk kritischer is geworden.
@ Anja (3), in antwoord op je vraag.
In een normale situatie leer je menselijk zijn van je moeder en rechtvaardig zijn van je vader, en levenskunst van je grootouders. Het onmenselijk zijn leer je in het leger en alles wat daarmee samenhangt. Politiek, religie, literatuur, geschiedenis, en ga zo maar door tot je uitkomt bij het leven zelf dat je omgeving en ‘mede’mens je opdringt. Tenzij je de mogelijkheid hebt gehad en genomen om actief ertegen in verzet te gaan, en zo je gelijksoortige MEDEmensen hebt ontmoet. Een ervaring die je nooit meer zal vergeten. Helaas is het bij de vijandige tegenpartij net zo maar dan omgekeerd in het resultaat.
In Israel is nog dienstplicht. Bij die jeugd die daartoe moet opkomen zou het kunnen beginnen. Een dienstweigerende humanistische vredesjeugdbeweging die de repressiemaatregelen van defensie geruchtmakend weerstaat. Ik vond het erg onrechtvaardig dat toendertijd in de 60-er jaren er voor een niet religieuze dienstweigeraar er geen geldige gewetensbezwaren bestonden. En S5 vond ik ook geen optie. Dus werd het verzet binnenin het leger met hongerstaken en zo meer als b.v. het bewust niet opvolgen van onzinnige bevelen. Maar er moet dan wel een goeie monitoring van buiten het leger zijn. Wat erg moeilijk is. Dus dit zou het eerste kunnen zijn dat aan de orde moet worden gesteld. Het democratische gehalte van het leger zelf.
Deze post is enigzins te lang geworden aangezien ik enkel vanuit mijn eigen ervaring kan spreken, die uiteraard nergens is vastgesteld, dan alleen bij mijn meerderen van toen, en bij de toenmalige BVD, uiteraard. Een beetje modern leger moet bekend zijn met zoiets als politieke gewetensbezwaren.
de vis begint te rotten aan de kop.
Engelbert,
Uit Khirbet Khizeh is het verhaal “De krijgsgevangene” in het Nederlands vertaald door I.S. Herschberg. Te vinden in een oude bundel: J.Melkman (red.), Meesters der Hebreeuwse vertelkunst, Meulenhoff, 1965.
http://www.workersliberty.org/story/2009/03/11/war-refusers-other-israel
is een interview met Tamar Katz, zij is een van de Shmnistim, de jonge dienstweigeraars. Zij was in Engeland vorige week 5-14 Maart, waar ze lezingen hield etc etc.
http://www.tv.social.org.il/eng/stv-nialin-19-8-08-eng.htm
En Ehud Shem Tov plaatste onlangs ook een filmpje over militarisme etc op zn Facebook, ik heb het net in YouTube gevonden!!!
http://www.youtube.com/watch?v=KtLmdgf-Nnw
Ruben, bedankt voor de info. Het boek is nog tweedehands te verkrijgen ook zie ik.