Hoe groot het probleem is weten we eigenlijk nog niet: migrantenkinderen die – soms met hun moeder – achtergelaten worden in een van de landen waar hun ouders eens vandaan kwamen. Soms gaat het om kinderen van remigranten, die met hun ouders die besloten hebben om terug te gaan in Marokko, Turkije of een van de andere landen die opeens moeten aarden in een land waar ze alleen door vakanties een band mee hebben. Hebben ze zich in Nederland misschien Marokkaans gevoeld, in Marokko (of in een van de andere landen waar we het over hebben) blijken ze opeens door en door Nederlands.

Op de VU werd een expertmeeting gehouden, door de afdeling Sociale en Culturele Antropologie (Edien Bartels) samen met de SSR (Stichting Steun Remigranten) en de Landelijke Werkgroep Mudawwanah. Ik ging er heen om het onderwerp: een van die bijverschijnselen van migratie waar kinderen, letterlijk, het kind van de rekening van kunnen worden. Maar ook omdat ik aannam dat ik die middag een keur van mensen aan zou treffen, die allemaal in hun eigen vakgebied en expertise, met hart voor de zaak aan het werk zijn voor vrouwen en kinderen die tussen wal en schip dreigen te vallen. Ik werd niet teleurgesteld: een zaal vol met onderzoekers, activisten, mensen van zelfhulporganisaties, ervaringsdeskundigen, hulpverleners, politici, mensen van het ministerie, van het IND, juristen, vrouwen meestal, met kennis van zaken en hartstocht. En dus ook met een levendig debat waarvan Lenie Brouwer, de voorzitter van de afdeling antropologie, mocht proberen om dat niet alle kanten op te laten spatten.

(Lenie Brouwer)

(June de Bree)

(Oka Storms)

(Edien Bartels)

De problematiek is complex en in elk geval weer verschillend. Het kan gaan om kinderen die met hun moeder worden gedumpt, omdat de vader van ze af wil. Eenmaal terug in Marokko, vaak zonder papieren, vader die terug is naar Nederland en beloofd heeft ze weer op te komen halen of misschien ook niet, zitten die kinderen daar. Vaak zijn ze in Nederland geboren, spreken beter Nederlands dan de taal van hun ouders, zijn gewend aan een andere cultuur, aan andere vrijheden, computerkinderen die opeens terecht komen in een dorp waar ze nog water moeten halen bij de pomp. Veel kinderen lukt het niet om contact te maken met de kinderen daar, ze willen terug naar Nederland. En als hun moeder niet terug gaat met ze, en hun vader hen niet komt halen, moeten ze wachten tot ze achttien zijn en zelf terug kunnen. Maar ondertussen hebben ze Nederland, waar ze jaren niet zijn geweest, vaak geïdealiseerd, en merken pas als ze terug zijn dat niemand op ze zit te wachten. En soms zijn er nog andere problemen: worden meisjes uitgehuwelijkt, moet de moeder met de kinderen terug naar haar eigen familie zonder geld, en wordt afhankelijk van de welwillendheid van haar familieleden die misschien niet zitten te wachten op meer monden om te voeden.

Voor een jongere die terug komt naar Nederland is geen welkom geregeld. We hoorden van gevallen van een jongen die ’s nachts in de opvang voor verslaafden sliep – en dan de enorme bureaucratie: zonder vast adres geen sofinummer en geen ziekteverzekering, en geen studie en geen werk en geen bijstand – het vereist veel om in die rompslomp de weg te vinden en goed terecht te komen.

De onderzoeksters, Edien Bartels, June de Bree en Oka Storms konden veel over zulke kinderen vertellen. Met een panel werd vervolgens besproken wat er al gedaan wordt – meer dan ik wist – maar ook wat er nog gedaan moet worden en dat is niet zo eenvoudig. Khadija Arib die in het panel zat zei blij te zijn dat het onderwerp waar zij jaren geleden voor het eerst aandacht voor vroeg nu op de agenda is gekomen en nu serieus wordt genomen.

Het is om veel redenen niet zo simpel. Sommige kinderen zijn in Nederland geboren maar hebben geen Nederlands paspoort omdat hun vader dat niet had, andere kinderen die niet hier zijn geboren hebben er wel een. Maar ook met een eigen paspoort kunnen ze niet terug tot ze achttien zijn. Ze zijn tenslotte door hun eigen vader teruggebracht, en die vader heeft de voogdij over zijn kinderen. Ook als blijkt dat hij teruggekomen in Nederland zijn vrouw en kinderen uit het bevolkingsregister uit laat schrijven. Gevoelsmatig denk je: ja maar die kinderen hebben toch ook rechten, die mag je toch niet zomaar ontwortelen – maar juridisch gezien ligt dat niet makkelijk. Toen iemand in de zaal zei: kan de Raad voor de Kinderbescherming daar dan niets aan doen, was het antwoord dat die nu juist al jaren te horen krijgt dat ze ouders niet te snel uit de voogdij mogen zetten – dan moet er echt sprake zijn van mishandeling en wanneer is dat zo?

Inmiddels wordt er wel veel meer gedaan om vrouwen die gedumpt zijn de gelegenheid te geven om terug te komen – wat ook kan als ze nog een afhankelijke verblijfsvergunning heeft – en we hoorden van de vrouwen van het ministerie en het IND dat er in een land als Marokko al goede samenwerking is met de ambassade – alleen is het leven voor haar ook niet eenvoudig als ze terugkomt.

(Ellie van Brom, advocaat)

(Karima Ouchan, samenwerking Marokkaanse Nederlanders)

(Khadija Arib PvdA)

(Naima Azough Groen Links)

(Elliane Zijlstra, onderzoek asielkinderen)

(Latifa Lazaar, Mudawwanah en SSR)

(Louise Grijzen, IND)

(Edith Bleeker Ministerie van justitie)

Veel meer zou gedaan kunnen worden aan preventie, is een algemene conclusie. Sommige kinderen voelen het aan dat hen iets te wachten staat, en die zouden ergens hulp moeten kunnen krijgen. Op school wordt gemerkt dat kinderen na een vakantie niet terug zijn gekomen. Vrouwen horen te weten wat hun rechtspositie is, en af kunnen wegen of ze mee terug gaan als hun man wil remigreren en zij willen niet.

In de zaal behalve veel deskundigheid ook nog een actiegroep die een spandoek ontvouwde en een bewogen speech hield. Mij werd niet helemaal duidelijk wat precies de reden was om nu juist hier, tussen al die mensen die hun best deden om wat aan de problemen te doen, een aanklacht te deponeren. Ik sprak nog met een van de jonge vrouwen, die zei niet tevreden te zijn – te veel onderzoek maar geen daden. Wat de oplossing dan was? De politiek moet daden stellen. Ze zou me nog tekst opsturen – maar die heb ik nog niet ontvangen, misschien komt dat nog.

Het duizelde me enigszins, na afloop. Er zijn zoveel kanten aan de zaak, en elke zaak is anders. Het lijkt mij goed dat al die expertise en ervaring wordt gebundeld, en het overzichtelijk wordt wat er al wordt gedaan en wat er nog gedaan moet worden, aan preventie en aan opvang en steun voor kinderen en vrouwen die ergens tegen hun wil terecht zijn gekomen, en vooral dat het overzichtelijk wordt dat de werkelijke knelpunten zijn, juridisch gezien, en ook gezien de enorme bureaucratie waar mensen die al in Nederland waren en dus onder onze verantwoordelijkheid vallen hun weg in kwijt raken. Ik kreeg ook enorm respect voor de vrouwen die eens zelf de ervaring hebben opgedaan, neem Karima Ouchan, die eens overboord sprong uit protest dat ze tegen haar wil teruggestuurd werd naar Marokko, die nu als volwassen vrouw weer andere vrouwen en kinderen helpt.