Het was een warme, inspirerende en verbindende bijeenkomst in Utrecht over racisme en de zwarte piet discussie, georganiseerd door het Feministisch Verzet, een nieuwe groep die laat zien dan het feminisme weer springlevend is. Mijn oude theorie: het slaat vaak een generatie over. En dit zouden mijn kleindochters kunnen zijn.

(Van links naar rechts: Hodan Warsame, Gloria Wekker, Annette Krauss)

Er waren drie formidabele spreeksters en de zaak zat bomvol met voornamelijk jonge mensen, studenten (de voertaal was engels) waarvan er veel genderstudies studeren, veel vrouwen dus, veel verschillende etniciteiten. En veel actiebereidheid. Dat geeft het oude hart weer hoop. Dat vond ook oude veteraan Gloria Wekker, die ik nog ken van lang geleden, van het zwarte feminisme. Het is soms alsof we weer helemaal opnieuw moeten beginnen. Maar hoe dan ook: hier is de nieuwe generatie die het gaat doen. Voor wie het al vanzelfsprekend is dat je racisme en seksisme in één groot verhaal ziet, en verbindt met de vaderlandse geschiedenis van slavernij en kolonialisme. En van economische uitbuiting. Er is nog veel te doen maar het gaat gedaan worden.

Drie spreeksters. De eerste was Annette Krauss, die zich vooral bezighoudt met de snijlijnen tussen kunst en ‘politics’, zeg maar de maatschappij. In 2008 leidde zij met Petra Bauer een project voor het Van Abbemuseum in Eidnhoven, Becoming Dutch, waarbij de voors en tegens van het traditionele Nederlandse Sinterklaasfeest een onderdeel uitmaakten. Een protesttocht tegen zwarte piet werd door de directe van het museum afgeblazen omdat er zulke agressieve dreigementen kwamen – onder andere dat het museum in de fik gestoken zou worden – dat het niet meer verantwoord was. Annette laat op deze avond een paar fragmenten zien van het project, waarin ook de teksten van de dreigementen. (De video van een discussie daarna is hieronder te zien; Zwarte Piet of Niet? Kunnen We er Over Praten?)

De tweede spreekster was Gloria Wekker, professor genderstudies en etniciteit, nu emerita, die werkt aan een boek, getiteld Innocence United. In dat boek een hoofdstuk over hoe ‘race’ steeds weer omhoog komt in Nederland, terwijl het tegelijkertijd ook steeds weer ontkend wordt. Haar materiaal bestaat onder andere uit de stroom buitengewoon agressieve mails die Annette Krauss ontving: de inhoud is onthullend voor precies dat racisme in Nederland waar de meerderheid van zegt dat die er niet is. Slechts tussen de 1 en de 3% van de witte Nederlandse bevolking denkt dat er een probleem is met Zwarte Piet,maar de heftige reacties als Zwarte Piet ter sprake komt spreken een andere taal.

Gloria Wekker zoekt de verklaring voor die heftige afweer die nu ook weer manifest werd, in het zelfbeeld van de witte Nederlanders. In de verhalen komen steeds weer dezelfde elementen terug: die van onschuld, die niet in twijfel mag worden getrokken. De onschuld van een klein land – de onschuld van de jeugd, van een traditioneel kinderfeest, en de enorme bedreiging die er kennelijk van uitgaat als er aan die onschuld wordt getwijfeld. Bijvoorbeeld omdat de karikatuur die Zwarte Piet in verband wordt gebracht met Nederlands eeuwenlange verleden met slavernij en kolonialisme. Het is alsof er een beerput wordt opengetrokken die met alle geweld afgedekt moet blijven: slavernij, dat speelde zich ergens anders af, wij blanke Nederlanders zijn geen racisten, en elke zwarte die dat wel beweert die rot maar op naar waar hij vandaan kwam.

Het interessante ervan is dus de enorme overreactie, wanneer de eigen, onschuldig geachte traditie wordt bekritiseerd, en ook de verschuivingen in de inhoud in die reacties: ze zijn vaak ook nog seksistisch, seksueel getint, en er worden voortdurend weer de moslims bijgesleept, hoewel die in de voor en tegens van Zwarte Piet geen partij zijn.

Hoe kan iemand in Nederland denken dat vierhonderd jaar slavernij en kolonialisme géén sporen zou hebben achtergelaten, niet alleen bij diegenen die zwart zijn, maar ook bij de witte bevolking die nog grotendeels in de fase van de ontkenning verkeert. Alsof er nog steeds moet worden beweerd: jawel, wij waren wel kolonialen, maar wij waren hele goede, hele aardige kolonialen. Geen racisten, hoor. Erkennen dat dat anders ligt zou het ideologische bouwwerk, ‘in Nederland is iedereen gelijk, dat hebben we afgesproken’ aan het wankelen brengen.

Voor de derde spreekster, Hodan Warsame van Redmond Radio in Amsterdam, is er geen twijfel meer of er in Nederland racisme is. Onderzoeken tonen dat keer op keer weer aan: zwarte kinderen worden op school veelvuldig geconfronteerd met de lage schooladviezen, wie solliciteert krijgt te maken met het feit dat Mark makkelijker wordt aangenomen dan Mohammed, en ook de politici lijken verenigd in één groot complot om te ontkennen dat er sprake is van structurele discriminatie en dus van racisme. Er is dus nog steeds een enorme verbondenheid met het bewuste of onbewuste idee van blanke overheersing. En een enorm gebrek aan politieke moed om daar werkelijk wat aan te doen. Ja, enige tegemoetkoming aan de gevoelens van zwarte mensen, dat kan nog. Hier en daar een compromisje. Bijna iedereen, zeker aan de zogenaamde progressieve kant is het er over eens dat er ’tolerantie’ moet zijn – maar zoals iemand zei: als het nodig is dat ik in mijn eigen land wordt getolereerd zegt diegene dus dat het mijn land niet is. En Hodan zegt nog veel verstandige dingen over bondgenootschap die mij, ouwe rot, erg bekend voorkomen: witte, verwacht niet steeds maar weer die schouderklopjes en geruststelling dat je het goed doet. (Ik schreef over bondgenootschap: hier)

Een probleem, zegt Gloria Wekker, is dat we in Nederland nooit een brede en sterke beweging hebben gehad tegen racisme (zoals de civil rights movement in de VS) Er is in Nederland ook geen breed bewustzijn over racisme, en wat we er tegen kunnen doen. De geschiedenis van het Nederlandse kolonialisme is nog nauwelijks geschreven, laat staan werkelijk doorgedrongen. Zwarte mensen komen nauwelijks aan het woord, en worden geacht hun mond te houden over voor witten pijnlijke onderwerpen. En veel zwarte mensen kennen nauwelijks hun eigen geschiedenis.

Er is nog heel veel te doen, maar op deze avond voel ik de energie weer door de aanwezige mensen stromen, de wil om er wat aan te doen. Het geeft me weer een gevoel van hoop, Gloria is het met me eens, ja, deze mensen, deze jonge generatie, gaat het verschil maken.

(De vrouwen van Feministisch Verzet)

Bedankt, vrouwen van het feministische verzet!

PS. Ik vergeet wel eens de reactiemogelijkheid uit te zetten. Dan komt altijd dezelfde zieke puistenkop langs die er heel tevreden weer een van zijn vaste scheten op laat. Puistenkop snapt nog steeds niet dat niemand zijn opmerkingen kan lezen behalve ik, want ik laat ze niet door. Maar deze keer heb ik de reactiemogelijkheid even open laten staan. En jawel. De sukkel heeft ook al niet door dat hij precies illustreert wat hierboven staat. Hier zijn laatste drolletje:

Leve Zwarte Piet, weg met die linkse uitkeringstrekkers en luizebollen.

We hebben wel weer mazzel dat er geen aanslagen zijn gepleegd door de linksmensen of relnegers tijdens de intocht van Sinterklaas.  Of natuurlijk de moslim, want die staan  altijd vooraan als er een aanslag gepleegd kan worden.

Er zit echter wel een prijskaartje aan om Nederland tegen dit gespuis te beschermen,  dat moeten we niet vergeten .