(Mitri Raheb)

(Tekst gecorrigeerd en uitgebreid – 12 oktober 2015)

‘Jezus was een Palestijnse jood uit het Midden-Oosten’ luidt de eerste zin in het boek van Palestijnse theoloog Mitri Raheb, Geloven onder bezetting, die te gast was in De Nieuwe Liefde. Daarmee is het meteen duidelijk dat we van Raheb niet het geijkte christelijke verhaal hoeven te verwachten over ‘de onopgeefbare band met Israël’, ‘het beloofde land’ en ‘het uitverkoren volk’. Maar wel een visie die is geworteld in datzelfde boek, die bibliotheek vol struikelteksten, want Raheb is niet minder christen dan de christen-zionisten die in Nederland een zware invloed hebben op met name de protestante kerken. Die niet aanwezig waren in de zaal van De Nieuwe Liefde, want zij luisteren niet graag naar hun Palestijnse broeders in het geloof. Wie er wel waren: de kritische christenen van de Vrienden van Sabeel Nederland en Stichting Kairos, die de boekpresentatie organiseerden. Voorgezeten door theologe Janneke Stegeman, sinds kort ook verbonden aan De Nieuwe Liefde.

Raheb komt uit Bethlehem, die naam die bij ons in Nederland in eerste instantie de associaties oproept aan een romantisch kerstverhaal, maar in werkelijkheid een Palestijnse stad is onder Israëlische bezetting, afgesneden van het achterland door een betonnen muur. Raheb is een Lutherse predikant, een van de schrijvers van het Kairos document – het uur der waarheid – waarin de zo vaak vergeten christelijke Palestijnen hun visie uiteenzetten, een visie die noodgedwongen niet alleen gebaseerd is op de bijbel maar ook op de bezetting.

Het verhaal van Raheb liegt er niet om. Nederland leeft net als Duitsland nog niet in deze tijd (als het aankomt op Israël/Palestina) maar is in een vorige fase blijven steken, vindt hij, een waarneming die later in het programma door politicoloog Martin Siepermann zal worden bevestigd. Raheb heeft na zijn opleiding tot predikant als Palestijn moeten ontdekken dat het nodig was om de bijbel opnieuw te lezen, maar nu met Palestijnse ogen. En dat het verhaal daardoor aanzienlijk verschuift. De bijbel had uit geen ander deel van de wereld kunnen komen dan het Midden-Oosten, en Jezus had geen Japanner of een Europeaan kunnen zijn. Dat valt alleen uit te leggen wanneer je niet begint met God, maar met de plaats en de tijd waarin de bijbel is ontstaan. Over de plaats: wij westerlingen noemen dat ‘het Midden-Oosten’ wat voor iemand die daar woont de vraag oproept in het midden van wat en ten oosten van waar? Ten oosten van Europa, uiteraard, dat nog steeds, bewust of onbewust, denkt dat het het centrum van de wereld is, en nog steeds niet werkelijk tot zich door laat dringen dat alle drie de grote godsdiensten hun bakermat hebben in één specifieke streek van de wereld, ver van ons vandaan.

In de zwaar door het bestaan van Israël beinvloedde ‘nieuwe geschiedenis’ bestaat het verhaal van Palestina vooral uit de periodes waarin joden een grote rol hebben gespeeld, alsof er tussen het rijk van David en Salomo, de verwoesting van de tempel, en de stichting van de zionistische staat – het ‘beloofde land’ – geen geschiedenis was. Maar juist de bijbel is niet te begrijpen wanneer we niet onderkennen dat Palestina altijd een klein land was dat klem zat tussen grote en machtige rijken, tussen Perzië/Iran, Mesopotamië/Syrië/Irak, Turkije, en Europa en bijna altijd onder bezetting leefde: de Assyrische, Babylonische, Griekse, Romeinse, Byzantijnse, Arabische, Ottomaanse, Britse en later Israëlische bezetting. Jezus werd geboren onder bezetting, en een belangrijk deel van zijn boodschap gaat daarover. De westers/christelijke vertekening van het beeld van het ‘beloofde land’ is dat het huidige Israël gezien wordt als de logische invulling van de bijbelse belofte, terwijl het vanuit de oorspronkelijke bevolking van het land gezien wordt als een laatste hoofdstuk in de Europese koloniale geschiedenis. De laatste bezetting in een hele lange reeks van bezettingen. De Palestijnen, en daarmee bedoelt Raheb niet alleen de huidige Palestijnen, maar de bewoners van ‘het land’ dat drieduizend jaar onder bezetting leefde, bestond uit elkaar opvolgende en met elkaar vermengd rakende volken vanaf de Kanaänieten. De Palestijnse bevolking nam verschillende geloven aan, jodendom, christendom, islam. En die bevolking deelde een geschiedenis van opstand tegen de overheersende regimes. En dus zijn de joodse opstanden tegen de Romeinen een onderdeel van de Palestijnse geschiedenis. Het verhaal van Jezus de opstandeling zou nergens anders plaats hebben kunnen vinden dan in bezet Palestina. Om het nu in mijn woorden te zeggen en niet in die van Raheb: wij zitten hier met een enorm vertekende geschiedenis, waarbij het lijkt alsof het altijd voornamelijk is gegaan om het lot van de joden in ‘het land’. Het gevolg van die eenzijdige visie is dat het mogelijk is gemaakt om de zionistische bezetting van Palestina niet te zien als een nieuwe ramp voor het land, maar als de beloofde bevrijding exclusief van de joden. Waarbij de legitieme bewoners van het land, christenen, moslims zowel als de joden die er al waren, er niet toe doen, en het historische Palestina niet meer is dan het behang waartegen het nieuwe heldenverhaal zich af moet spelen. Door Palestina zo op te splitsen in joden en ‘de anderen’ is het ook mogelijk om de joden die in opstand kwamen tegen de Romeinen als joodse helden te zien, en de andere Palestijnen die zich verzetten tegen onrecht en bezetting weg te zetten als terroristen – en dat is wat er nu gebeurt.

De christelijke zionisten zijn de laatste onverzettelijke aanhangers van de nederzettingenpolitiek, en dat is waarom Raheb zich daar mee bezig moet houden. Zelfs politici als Merkel, eens een grote vriend van Netanyahu, ziet Netanyahu niet meer zitten, en begrijpt dat de nederzettingen een oplossing in de weg staan (al uit dit inzicht, net als bij Obama, zich nog steeds niet in politieke daden, zeg ik erbij). Tegen het oorspronkelijke christendom in, dat zich verzette tegen onderdrukking en overheersing, kiezen de huidige westerse kerken in meerderheid voor de macht van de empire, de grote wereldmacht, die bestaat uit Israël maar ook de VS en Europa, belichaamd niet alleen in politieke macht, maar ook militaire, economische en culturele macht. Er zijn politici die graag zouden willen geloven in mensenrechten, zegt Raheb, maar ze zijn niet van plan om hun politieke carrière te offeren op het altaar van de Palestijnen. Maar voor een christen is het nog steeds God die ons voorhoudt dat het onze rol is om op te staan tegen onrecht, tegen de stroom in.

Sommige Palestijnen beroepen zich er nu op dat ze de directe afstammelingen zijn van de Kanaänieten, en dus tegen de zionistische joden kunnen zeggen: wij waren er eerst, maar Raheb wijst die gedachte af. De werkelijkheid is dat onze identiteit is gevormd door vele lagen van de geschiedenis heen, en onze collectieve identiteit zou dus ‘inclusief’ moeten zijn, zegt hij. Wij bestaan uit het samengaan van verschillende religies, het wij van dit land, en de joodse geschiedenis is onderdeel van de grotere Palestijnse geschiedenis, en is daar niet uit los te maken. We moeten dus zowel kritisch staan tegenover antisemitisme als tegen het christelijke zionisme, twee stromingen die niet inclusief zijn maar exclusief. De christenen in Nederland die fungeren als buikspreker van de staat Israël, en denken dat ze alleen voor joden op moeten komen, hebben nog een stevige transformatie van hun denken voor de boeg, en zouden hun historische geheugen weer op moeten frissen. De bijbel moet opnieuw geplaatst en gelezen worden in de context van zijn ontstaan.

Het heersende imperium, Israël, slokte jarenlang mijn aandacht op, schrijft Raheb in zijn boek. Maar het ‘Israelisch-Palestijnse conflict’ beslaat slechts de afgelopen zestig jaar. Jezus had een brede blik, en overzag duizend jaar, en de aaneenschakeling van grootmachten in het land. Maar geen grootmacht bleef voor eeuwig in Palestina. Ze bleven vijftig, honderd, tweehonderd jaar en werden vervolgens allemaal weggeblazen. Dus zijn de woorden van Jezus in de Bergrede profetisch: ‘Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten’. Dat is de werkelijke belofte.

‘Wij zijn nog ver verwijderd van het moment dat westerse en joodse theologen het Palestijnse volk om vergeving vragen voor de schade die aan het volk en het land is toegebracht in de naam van de Eeuwige’,staat in het boek van Mitri Raheb.

(Janneke Stegeman in gesprek met Mitri Raheb)

(Alex van Heusden)

Janneke Stegeman had nog een pittig gesprek met Mitri Raheb, en er volgden nog drie minilezingen. Bijbelgeleerde Alex van der Heusden viel Raheb bij:

De christelijke kerken ook in Nederland zouden er goed aan doen hun oor te luisteren te leggen bij Mitri Raheb. Zich op de hoogte te stellen van zijn analyse en diagnose zoals staat opgeschreven in het boek waarvan deze middag de Nederlandse editie is gepresenteerd. Dan moeten ze waarschijnlijk wel enige koudwatervrees overwinnen. Want Mitri Raheb plaatst zeer kritische kanttekeningen bij concepten als het ‘uitverkoren volk’ en het ‘beloofde land’, die zo’n prominente rol vervullen richting die ‘onopgeefbare verbondenheid’.
Imperiale en koloniale westerse politiek heeft de staat Israël in het leven geroepen, onder de paraplu van een ideologie die de bijbel laat buikspreken enkel ten gunste van de staat Israël en het Joodse volk, en ten koste is gegaan van de mensen die het zogeheten ‘heilige land’ al sinds mensenheugenis bewonen. Dat moet veranderen. Daar is niets minder voor nodig dan een vorm van ‘bekering’, een transformatie in ons denken, ons aanvoelen en een reorganisatie van ons geheugen. Het boek van Mitri Raheb is een meer dan bruikbare gids op deze toch ook moeizame weg die meer dan gewone inspanning vraagt.

(Jacqueline de Bruijn)

(Martin Siepermann)

Jacqueline de Bruijn die op dit moment onderzoek doet naar de Nederlandse berichtgeving over Israël/Palestina liet aan de hand van een paar recente fragmenten uit het nieuws op de tv zien hoe ons beeld ‘geframed’ wordt tot we echt geloven dat de Palestijnen de agressors zijn en Israël dat zich verdedigt. Martin Siepermann van The Rights Forum legde uit waarom Nederland politiek gezien zo hopeloos achter loopt, en hoe we in de EU meten met twee maten. Want toen Rusland de Krim annexeerde kwam er een lijst van sancties van een volledig wapenembargo tot het verbod van toerisme. We weten dus wel hoe het moet, maar we doen het niet.

Alle drie de mini-lezingen plus het gesprek met Raheb vragen om meer. Maar lees het boek.

Wat voor mij het meest indrukwekkende was aan het verhaal van Mitri Raheb is dat het mij ervan bewust maakte hoe ook ik, ondanks mijn behoorlijk kritische houding, ben beïnvloed door de westerse, imperialistische visie op Palestina/Israël, en ook op het bijbelverhaal. Zijn verhaal sluit aan bij de bevrijdingstheologie (christelijk, joods en islamitisch) maar ook bij het postkoloniale denken. Ik ben er nog wel een tijd zoet mee om dat te verwerken. Ik hoop dat De Nieuwe Liefde en de Vrienden van Sabeel hier een vervolg aan geven.

(Nizar Rohana)

We konden tussen al dat heftige denkwerk genieten van de muziek van Nizar Rohana op de oud.
En mijn excuses dat er geen foto’s zijn van de introductie door de uitgever en de uitreiking van het eerste exemplaar van het boek, omdat ik toen nog zat te prutsen aan mijn camera om die af te stellen op het hopeloze tomatensoepkleurige licht in de zaal.