Zaterdagmiddag, storm en regen. Ik kan niet naar de Irak demonstratie want ik heb een afspraak in Naarden die al lang geleden gemaakt is. In het buurthuis vindt voor de eerste keer een ontmoeting plaats tussen Nederlandse en Marokkaanse vrouwen. Of moeten we zeggen: tussen Nederlands/Nederlandse vrouwen en Nederlands/Marokkaanse vrouwen? Een groot deel van de jongere generatie is al hier geboren.

Ik ben uitgenodigd voor een inleiding, samen met Khadija Arib, van huis uit Marokkaanse en nu lid van de Tweede Kamer voor de PvdA. Wil de Vries van Groen Links Naarden gaat het gesprek leiden.

Als ik verregend aankom zijn de vrouwen die het hebben georganiseerd, Saida, Gadiesa en Gerrie een beetje zenuwachtig. Er zijn al Nederlandse vrouwen binnen, maar komen de Marokkaanse ook? Jawel. Opeens komen ze binnenstromen. Er zijn stoelen te weinig die moeten worden aangesleept. Het zaaltje is zo vol dat de vrouwen achterin moeten staan. Mooi gezicht, zo’n zaal vol vrouwen van verschillende leeftijden. Op de eerste rij zitten de Marokkaanse moeders, de eerste generatie, in hun traditonele lange overjurken, met hun dochters die meestal een spijkerbroek aanhebben, en al of niet een hoofddoek. Maar de oudere vrouwen mag ik niet fotograferen.

Ik houd een verhaal over wat ik van vrouwen geleerd heb, in de eerste praatgroepen, als docente voor vrouwengroepen, in Gaza. Dat emancipatie een proces is, dat niet voor alle vrouwen hetzelfde verloopt. En dat ik nog steeds van overtuiging ben dat we van elkaar kunnen leren. En dat we ondanks onze verschillen veel met elkaar delen. Alle vrouwen moeten een balans vinden tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, van welke kant, van welke cultuur je ook komt.

Ik vind het leuk om Khadija weer te zien, eens was ze studente aan de opleiding waar ik les gaf. Ze is een belangrijke pionier, ze is een van de oprichtsters van de Marokkaanse Vrouwenvereniging die al in de jaren tachtig de buurt inging om te proberen Marokkaanse vrouwen uit hun huizen te krijgen. Toen was dat nog erg moeilijk. Veel vrouwen moesten worden overgehaald, de mannen vonden het vaak niet goed. Nu willen de vrouwen zelf, en dat wil de politiek nog al eens ontgaan, stelt Khadija, te veel politici doen alsof alle Marokkaanse vrouwen alleen maar zielige slachtoffers zijn. Ook Khadija’s eigen moeder is veranderd, en wil erbij horen. Veel van wat er bereikt is is het werk van de vrouwen zelf. “Jarenlang hebben we minderhedenbeleid gehad, en emancipatiebeleid, maar dat heeft de vrouwen zelf heel weinig opgeleverd”. Khadija is het erg eens met het rapport van de commissie Blok, waaruit blijkt dat de meeste vrouwen verder gekomen zijn ondanks het overheidsbeleid.

Ook Khadija maakt zich zorgen over het huidige verhardende klimaat. Inburgeringscursussen in het land van herkomst zijn meer bedoeld om allochtone vrouwen tegen te houden, dan om ze te helpen. Vooral voor de vrouwen die nog niet kunnen lezen en schrijven. Ook is ze kritisch over wat er tegenwoordig als ‘integratie’ wordt gezien. “we mogen zelf niet meer bepalen met wie we trouwen, hoe we ons kleden, welke taal we met onze kinderen spreken. Niets van wat we zelf doen deugt. Wat gebeurt er dan? Dan trekken mensen zich terug. Er is nog nooit iemand onder dwang geëmancipeerd.”
Waar de nadruk op moet liggen? De taal leren. Banen. En niet: doe je hoofddoek af.

Discussie in de zaal. Een Marokkaanse vrouw heeft haar Nederlandse buurvrouw meegenomen. Een jonge vrouw vertelt dat ze binnenkort de hoofddoek gaat dragen. Om haar geloof. Uit vrije wil. En dat er een groot verschil is tussen geloof en cultuur. Dat ze er erg genoeg van heeft dat Nederlanders denken dat als je gelovig bent je ook tien passen achter je man gaat lopen. Een andere jonge Marokkaanse valt haar bij: mijn man kookt, en past op de kinderen nu ik hier ben. Ook de mannen veranderen.

Er zitten ook Nederlandse pioniers in de zaal, die al lang geleden begonnen zijn om Marokkaanse vrouwen Nederlands te leren, en cursussen te organiseren. Dat was toen nog niet zo makkelijk. Veel goedbedoelde initiatieven verzandden weer. Wat er is veranderd? In de zaal kun je het zien. Het zijn nu de dochters die hun moeders onder de vleugels nemen, en hen hebben aangemoedigd om Nederlands te leren, zelfs als ze al in de zestig zijn. En je ziet hoe trots die moeders zijn op hun dochters. Het zijn de dochters die nu oud genoeg zijn om de leiding over te nemen, en de brug te slaan tussen de culturen, tussen traditie en moderniteit, tussen de eerste en de tweede generatie, tussen de Nederlanders en de Marokkanen, tussen vrouwen en mannen. Ze spreken vloeiend Nederlands en vloeiend Arabisch, ze hebben opleidingen gevolgd en kiezen zelf wat ze willen behouden en wat ze willen veranderen.

Mooi om mee te maken.