Nog even terug naar vroeger, nu ik door de vraag ‘femsoc of socfem’ weer aan het denken sloeg over hoe het begon met de vrouwenbeweging. Een terugblik. Over vrouwengroepen.

Ik geloof zeker dat er mannen waren die het destijds, het begin van de tweede golf vrouwenbeweging, niet prettig vonden dat ze buitengesloten werden. Ik vond het ook niet prettig toen ik niet mee mocht doen in de eerste zwarte groepen, en het solidareitscomitee voor de Black Panther Party er genoeg van had dat blanken er de dienst uitmaakten. Waarom moest ik er uit? Ik was toch antiracist? Ik had toch allang bewezen dat ik ‘een goeie’ was?

Bijna niemand weet meer dat de eerste twee groepen in de nieuwe emancipatiestrijd ‘gemengd’ waren, heel uitzonderlijk, want dat was in bijna geen ander land zo. ‘Gemengd’ dat wil zeggen dat er mannen in mee deden. Meer dan een paar zijn het er nooit geweest, maar met name in Dolle Mina hadden ze wel het hoogste woord. Ze konden precies uitleggen wat er met vrouwen mis was. En wat er mis was lag aan ‘het systeem’, of aan ‘het kapitaal’. Het lag in ieder geval nooit aan mannen. Vonden de mannen.

Zonder die eerste vrouwengroepen, de ‘praatgroepen’ die een jaar lang duurden en uitmondden in de vrouwenhuizen en een hele reeks van organisaties is het onwaarschijnlijk dat de thema’s die we nu vanzelfprekend vinden boven tafel zouden zijn gekomen. In de praatgroepen praatten vrouwen om te beginnen over hun eigen ervaringen, en in principe werd er niemand uitgesloten, en werd er nooit gediscussieerd over ‘wie heeft er hier gelijk’. Ook achteraf bleek dat heel erg belangrijk. Voor het eerst durfden vrouwen te praten over wat ze dwars zat, de verveling en het gevoel ondergewaardeerd worden van het huisvrouwenbestaan, de moeilijkheden van het moederschap, de vanzelfsprekendheid dat de baan van een man altijd voorging, de dwang van de seksuele revolutie die maakte dat vrouwen het gevoel hadden dat er iets mis met ze was als ze geen zin hadden en bang waren om een ’trut’ gevonden te worden, en een groot thema: geweld in relaties. Het waren thema’s die we nooit eerlijk hadden kunnen bespreken als er mannen bij waren geweest. En zeker niet alleen omdat mannen het hoogste woord gehad zouden hebben, het was vooral het brave meisjes syndroom: mannen mag je niet kwetsen.

Voor mij was die praatgroepentijd een fase, maar een heel belangrijke. De thema’s van toen zijn gebleven: geweld in persoonlijke relaties, seksueel misbruik, seksueel zelfbeschikkingsrecht, ongelijkheid binnen relaties, de vanzelfsprekendheid dat vrouwen voor de zorg opdraaien. Het waren precies de thema’s die in de klassieke analyse over vrouwen niet voorkwamen. De blinde vlek van links.

Natuurlijk schoten er ook vrouwen uit de bocht toen ze eenmaal aan de vrijheid hadden geroken, natuurlijk werden er ook oude opgestapelde rekeningen vereffend toen de woede eenmaal vrijkwam, en natuurlijk kregen uitgerekend de mannen in onze buurt het meer voor hun kiezen dan de echte rotzakken die er al vandoor waren.

Zo heb ik van zwarte mensen met wie ik samenwerkte het ook stevig voor m’n kiezen gehad. Als ik weer eens voor racist werd uitgemaakt moest ik echt goed nadenken, is er iets van waar, moet ik me daar persoonlijk wat van aantrekken, of is dit een oude rekening voor blanken in het algemeen die ik nu gepresenteerd krijg omdat ik toevallig aanwezig ben? Het was Audre Lorde, een zwarte feministe die zei: ‘when I’m talking to you in anger, at least I’m talking to you’. Wat ik begreep: ik krijg het voor mijn kiezen omdat ik ‘veilig’ genoeg ben, omdat ik echt wil luisteren en nadenken. Pijnlijk en leerzaam, ik ben blij dat ik er nooit voor weggelopen ben. Ik ken ook mannen die over toen zeggen: makkelijk was het niet met wat die vrouwen allemaal uit te kast haalden, maar ik ben er niet slechter van geworden.

Zo hadden de vrouwen ook kritiek op de linkse mannen, de kameraden, en veel daarvan vind ik ook achteraf gezien nog terecht. Binnen de linkse beweging werden vrouwen nauwelijks serieus genomen, mochten broodjes smeren en in de meer ‘losse’ groepen seksueel beschikbaar zijn. Wat vrouwen te vertellen hadden, wat buiten de klassieke linkse analyse viel, werd afgedaan als kleinburgerlijk gezeur. Privé en daarom niet politiek.

Inmiddels vinden we zaken als huiselijk geweld een belangrijk thema, en staan we in principe achter een gelijke verdeling van betaald werk en zorg. De vrouwen met kinderen die in de SP werkzaam zijn verwachten van hun mannen dat ze hun deel doen in de zorg voor de kinderen. Het thema is zo gewoon geworden dat veel mensen niet meer weten waar die feministen van toen het toch over hadden. Was er niet iets met broodjes smeren? Was het niet een beetje overdreven, met die tuinbroeken en ‘meer zon, minder mannen’? Maar zonder de praatgroepen van toen waren de thema’s nooit op de politieke agenda gekomen.

Daarna was het tijd voor analyse, voor actie. Met af en toe een herhalingsoefening. Zo heb ik vele jaren later nog een paar jaar in een praatgroep gezeten die we ‘de vermoeide heldinnen’ noemden. Al die flinke vrouwen van toen die de een na de ander een keer stevig door de hoeven zakten van al dat flink wezen toen ze wat ouder werden.

Die fase, van ‘bewustwording’, van uitzoeken waar je heen wilt, wat je verbindt met andere vrouwen, waar je in verschilt zie ik nu gebeuren met allochtone vrouwen, eerste en tweede generatie, en tussen allochtone en autochtone vrouwen samen. Daar kun je in het begin geen mannen bij gebruiken. En in deze tijd, nu er een nieuwe generatie mannen (en sommige vrouwen) zijn die over elkaar heen vallen om de allochtone vrouwen te vertellen wat ze doen moeten, doe je hoofddoek af! ga werken! doe je kind niet naar een islamitische school! bevrijd je van je familie! maagd voor het huwelijk, belachelijk! emancipeer je op onze manier! is het scheppen van vrije, veilige ruimten waarbinnen je ervaringen uit kunt wisselen en zelf kunt beslissen wat je wilt belangrijker dan ooit.