In de discussie over integratie en islam lijkt het wel alsof vrouwenmishandeling een speciale hobby van moslimmannen is. Dat is natuurlijk onzin. Aan de andere kant mogen we problemen niet ontkennen, en feit is dat er in verhouding veel vrouwen met een Marokkaanse of Turkse achtergrond zijn opgenomen in de Blijf huizen. Wat is er aan de hand? Een visie.

Geweld tegen vrouwen (en tegen kinderen) komt overal ter wereld voor en in alle lagen van de bevolking. Niet overal in dezelfde mate. Vrouwenmishandeling hangt samen met de verhouding tussen de seksen: naarmate die meer ongelijk is, is de kans op geweld tegen vrouwen groter.

Dat is een globale observatie. De vraag waarom in dezelfde samenleving de ene man wel mept en de andere niet is daarmee niet beantwoord. We weten ondertussen wel dat er zelden sprake is van maar één oorzaak. Dit zijn de tot nu toe onderzochte en geregistreerde factoren die bijdragen aan de gewelddadigheid van (sommige) mannen:

1. Opvattingen over mannen en vrouwen, zoals: een vrouw is het bezit van een man, een vrouw hoort te gehoorzamen, een man kan zijn agressie niet bedwingen.
2. Een leerproces: thuis werd er ook geslagen. Dat is normaal. De ervaring als kind; dat je met slaan je zin kunt krijgen.
3. Zelf mishandeld zijn als kind. De voorbeeldfunctie. Bovendien beschadigt het soms het vermogen je in een ander in te leven.
4. Specifieke persoonlijkheidskenmerken. Weinig zelfinzicht. Geen andere communicatiemogelijkheden hebben geleerd. Een laag zelfvertrouwen. Angst voor en ontkenning van afhankelijkheid. Snel gekwetst. Weinig inzicht in eigen emoties en motieven, veel ‘externalisering’. (De ander heeft het altijd gedaan).
5. De gelegenheid. Waar mannen die in potentie gewelddadig kunnen worden de kans niet krijgen wordt de agressie op een ander doelwit geprojecteerd.

De meeste van deze risicofactoren zijn universeel. Er zijn bijvoorbeeld in alle culturen opvattingen over de ‘juiste’ relatie tussen de seksen en de ware aard van vrouwen en mannen. Die kunnen door de bestaande religie worden versterkt. Bijvoorbeeld: in onze cultuur vonden de kerken lang dat vrouwen hun man hoorden te gehoorzamen. Echtscheiding was onmogelijk. Vrouwen hoorden niet egoïstisch te zijn en vooral aan hun gezin te denken.

Aan het feit dat we in Nederland niet meer zo denken, althans, dat dat niet meer de dominante cultuur is, terwijl het een generatie geleden nog tamelijk gewoon was, kunnen we zien dat culturen kunnen veranderen. En daarmee: dat de omstandigheden worden gewijzigd. Sinds de vrouwenbeweging in Europa vrouwenmishandeling op de agenda heeft gekregen zijn wetten veranderd, is geweld strafbaar, kunnen vrouwen scheiden, hebben ze eigen middelen van bestaan, kunnen ze naar politie en naar opvanghuizen, en zijn er van doordrongen dat ze het niet hoeven te pikken.

(Ik heb in dit verhaal seksueel geweld nog buiten beschouwing gelaten, dat is een gecompliceerder verhaal.)

Kortom: vrouwenmishandeling is nooit het gevolg van een bepaalde religie alleen. Religie kan hoogstens een verzwarende of verlichtende werking hebben.

Ik heb jarenlang in landen gewerkt waar sprake was van een naoorlogse situatie, zoals in de Balkanlanden, of op een periode na een gewelddadig conflcit, zoals in Zuid Afrika. Ik gaf daar met collega’s cursussen over geweld binnen relaties. Daarbij is duidelijk geworden dat oorlog en onderdrukking een grote invloed kunnen hebben, niet alleen maar tijdens, maar ook ná het conflict. Ook na een oorlog neemt geweld tegen vrouwen eerst toe. Daar zijn een aantal verklaringen voor:

Gezinnen kunnen maar één of twee grote problemen aan. Geen werk. Geen inkomen. Geen onderdak. Kinderen met problemen. Alcoholisme. Geweld. Wanneer een gezin overbelast is gaan de problemen elkaar versterken, en is de kans op toename van geweld erg groot.

De man-vrouw relatie is veranderd. Mannen en vrouwen zijn op verschillende wijze de oorlog doorgekomen en hebben soms weinig begrip voor elkaars ervaring. Vrouwen zijn vaak noodgedwongen geëmancipeerd. Dat geeft spanningen. We weten inmiddels dat de kans op geweld hoog is wanneer de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen groot is, en minder hoog wanneer er sprake is van meer gelijkheid. Maar op weg naar meer gelijkheid neemt het geweld eerst toe in plaats van af. Vrouwen emanciperen soms sneller dan hun mannen kunnen bijbenen, en die mannen kunnen zich erg bedreigd, ondermijnd en in de steek gelaten voelen.

Een verdere factor is het oorlogstrauma niet van de slachtoffers maar van de daders: dat wat we combat trauma noemen. Mannen die enige tijd in gevecht zijn geweest hebben soms een hele reeks van posttraumatische stress symptomen: een verstoorde agressiehuishouding, zijn snel geprikkeld, wantrouwig, angstig, depressief, geïsoleerd, vervreemd van hun omgeving, kunnen weinig hebben. Dat vaak in combinatie met alcoholisme en verslavingen. Gevolg: een verhoogd risico op elke vorm van agressie, inclusief zelfdestructieve neigingen en agressie in het verkeer of vechtpartijen om niks.

Als we deze inzichten vertalen naar migrantengroepen, dan kunnen we een aantal risicofactoren onderscheiden:

Isolement. Vrouwen verliezen soms een beschermend netwerk dat ze thuis wel hadden. Ze kunnen moeilijker weg, economisch gezien, maar ook omdat ze soms geen eigen verblijfsvergunning hebben. Ze weten vaak de weg niet naar de Nederlandse hulpverlening of wantrouwen die. De mannen zijn soms teleurgesteld omdat ze er niet in slagen om een positie te verwerven, of omdat traditionele vormen van mannelijke waardigheid niet worden onderkend, zonder dat er nog iets voor terugkomt. Soms ontstaan er conflicten tussen de generaties, waar jongeren ‘verwesteren’, en zich weinig aan het ouderlijk gezag gelegen laten liggen. Soms ontstaan er conflicten omdat de vrouwen zich sneller emanciperen dan de mannen. Soms heeft een gezin meer problemen dan het kan verwerken. En daarnaast komen vaak de opvattingen over hoe het hoort tussen vrouwen en mannen mee uit de cultuur van herkomst, die niet meer van toepassing blijken binnen de nieuwe cultuur.
Gevolg: sommige migrantenmannen eisen meer traditioneel ‘respect’ van vrouwen en kinderen dan ze ‘thuis’ gedaan zouden hebben. De traditionele ‘waardigheid’ als man die al aan alle kanten wordt aangetast lijkt alleen nog uit het gezin te halen. Wanneer daar ook een persoonlijkheidsstructuur bij komt zoals hierboven beschreven, en wanneer ook nog verwarring is over wat cultuur is en wat godsdienst, is het risico op geweld binnen het gezin een stuk hoger.

Er komt nog wat bij, en dat is wat ik een ‘dubbele loyaliteit’ noem. Ik heb dat geleerd van het werken met Roma vrouwen in de Balkan. Die groepen (die we hier vroeger zigeuners noemden) worden extreem gediscrimineerd. Dat betekent dat de vrouwen, als ze mishandeld worden, nog moeilijker naar een opvang of naar de politie gaan omdat ze bang zijn niet geloofd te worden, of bang zijn dat hun man door de politie mishandeld of te zwaar bestraft wordt. Het voelt als verraad om een man aan te geven, en zo wordt het door de gemeenschap ook vaak gezien. Je denkt als vrouw dus wel drie keer na voordat je hulp inroept buiten de gemeenschap. Een man moet het wel erg bont maken voordat een vrouw haar loyaliteit aan de gediscrimineerde gemeenschap opgeeft. De oplossing is om te beginnen dus hulpverlening en toezicht binnen de eigen gemeenschap, en tegelijk werken aan het opheffen van de discriminatie.

Een vergissing die in het begin in de Nederlandse vrouwenbeweging is gemaakt was dat elke vrouw die werd geslagen van haar man af zou willen. We waren in het begin erg gescholt dat ongeveer de helft van de vrouwen na een periode van rust naar haar man terugkeerde. Dat hielp zelden, want de vrouwen waren wel veranderd, met de mannen niets. Na een periode van verzoening volgde dus vaak weer geweld. Dat is een reden geweest om ook aandacht te besteden aan de mannen. In het begin van een gewelddadiger wordende relatie willen vrouwen vaak wel van het geweld af maar nog niet van hun man. We weten ondertussen dat er nog heel veel te doen valt wanneer er op tijd wordt ingegrepen. Ruimschoots de meeste mannen zijn wel van het meppen af te helpen als ze begrijpen dat ze anders hun vrouw kwijtraken en ernstig in de problemen komen. Er zijn daar goede samenwerkingsprojecten voor ontwikkeld tussen politie, justitie en hulpverlening. Bij elkaar gaat daar ook een preventieve werking van uit.

Voor migrantenvrouwen ligt de zaak vaak nog ingewikkelder. Ze zouden vaak willen dat hun man ophield met slaan, maar voelen zich vaak ook nog te loyaal aan hem om hem te verlaten, als ze dat al kunnen. Dus gaan ze vaak pas naar een opvanghuis of de hulpverlening als het heel erg is opgelopen en niet meer goed te krijgen is. Pas dan zijn sommige vrouwen bereid om hun man aan te geven. Vaak verliezen ze daar niet alleen hun huwelijk mee, maar ook hun familie en hun vertrouwde omgeving.

Kortom: dat er op dit moment meer vrouwen in opvanghuizen zitten met een migrantenachtergrond, en met name uit de Turkse en Marokkaanse gemeenschappen is niet toevallig. De vorige golven migrantenvrouwen, zoals uit de Antilliaanse en Surinaamse gemeenschappen zijn al geweest. Of zitten er nog, maar in minder groot aantal dan vroeger. Dat heeft dus heel erg veel meer met migratie te maken dan met de islam, zoals tegenwoordig erg gemakkelijk wordt beweerd. En dat inzicht is erg belangrijk als we er over nadenken wat we kunnen doen om mishandelde vrouwen te ondersteunen, en de mannen te bereiken om op te houden met geweld.

Wat dus niet helpt is de suggestie dat mishandelende mannen, dat wil zeggen als ze moslim zijn, maar het land uitgezet moeten worden. Dat betekent alleen dat vrouwen er nog langer over zullen doen om om hulp te vragen, omdat het wel heel erg moet zijn opgelopen voordat een vrouw haar man dat aan wil doen, en ze medeplichtig wil zijn aan zijn uitzetting. Het zou bovendien weinig helpen, omdat een man die zich alleen maar meer bestraft en vernederd voelt vervolgens voor de volgende vrouw niet erg veel aardiger zal zijn.

De beste strategie bij Nederlandse mannen is een combinatie van hulpverlening en dreigen met sancties. Alleen begrip is niet voldoende. Alleen straf werkt niet. Het gaat om een combinatiestrategie. Dat geldt ook voor mannen die tot nu toe niet bereikt zijn. Voor de (kleine) groep mannen die niet in staat zijn om de veranderen, werkelijke psychopaten of werkelijk asociale mannen zonder empathie en gewetensontwikkeling helpt alleen straf.

Er zijn verschillende dingen die we wel kunnen doen:
– In en vroeger stadium de risicogezinnen bereiken. Niet alleen de vrouwen, juist ook de mannen. Inzet van hulpverleners en politie uit de eigen cultuur zijn daarbij erg belangrijk, evenals de kontakten met geestelijke leiders en leerkrachten die letterlijk en figuurlijk de taal spreken en vertrouwd worden. Dan wel hulpverleners die gevoel hebben voor migrantenproblematiek en zonder vooroordelen over moslims.
– Voorlichting geven via vertrouwde kanalen, net zoals dat voor Nederlandse vrouwen (en mannen) nodig is geweest.
– Niet nog meer stigmatiseren van moslims, waardoor de stap om in verzet te komen alleen maar groter wordt. Het onderkennen van een dubbele loyaliteit.
– Versterken van de vrouwennetwerken, ook als die om te beginnen nog binnen de eigen cultuur blijven.
– De islam gebruiken, in plaats van die te bestrijden. De werkelijke islam propageert geen geweld. Waar mensen, inclusief moslims zelf, dat geloven maken ze geen onderscheid tussen culturele gewoontes en religie.
– Duidelijk maken dat geweld in Nederland tegen de wet is, en dat in tweede instantie straf dreigt wanneer gedrag niet wordt bijgesteld.

Ga door naar deel 5, hier