De paradigmastrijd, geillustreerd aan het Palestijns/Israëlische conflict.
Wanneer meningen botsen gaat het vaak dieper dan dat mensen toevallig ergens over oneens zijn, of misschien te koppig zijn om te zien dat er ook een andere kant is. Bij sommige conflicten zijn de verschillende visies fundamenteel, en zal elke poging tot discussie de andere kant alleen maar versterken in het eigen oordeel. Een hulpmiddel om dat te begrijpen is het begrip ‘paradigma’. Te vertalen als: een kijkhouding, een bril waardoor we de werkelijkheid bekijken. Het verschil tussen een mening en een paradigma is dit: bij een mening zeggen we: dat vind ik zo. Bij een paradigma: dat is zo.
Van onze paradigma’s zijn we ons zelden bewust. Dat hoeft ook niet, want als we geloven dat de werkelijkheid nu eenmaal zo is, dan hoef je daar verder niet over na te denken. In die paradigma’s hebben we meestal veel geïnvesteerd, ons zelfbeeld of onze visie op de wereld zijn er op gebouwd. Er zijn soms veel emoties aan verbonden, of gevoelens van loyaliteit. Dus wie al of niet per ongeluk om iemands paradigma gaat staan kan een heftige reactie verwachten. Mensen geven misschien wel eens een mening op, maar voor een echte ‘paradigm-shift’ is meer nodig. Dat gaat meestal gepaard met een crisisachtig proces. Ik zal daar uit eigen ervaring een voorbeeld van geven, later.
Om te illustreren wat ik bedoel wil ik het eerst hebben over de verschillende paradigma’s waarmee we naar het Palestina/Israël conflict kijken.
Ik noem ze eerst.
Paradigma 1: Israël is een klein land, een toevluchtsoord voor de joden, overlevenden van de holocaust en overal ter wereld vervolgd, een klein land dat zich staande moet houden in een vijandige, Arabische wereld.
Paradigma 2: Joodse Israëli’s en Palestijnen vechten alletwee om hetzelfde stukje land en zijn beide niet bereid tot compromissen.
Paradigma 3: Israël is een bezettende mogendheid die de Palestijnen bij de stichting van de staat heeft onteigend en verdreven en daar nog steeds mee doorgaat.
En dan komt er nog een stap 4, daar kom ik nog op.
In paradigma 1 is het conflict gebaseerd op de jodenhaat van de Arabieren en de onwil van de Palestijnen om vrede te sluiten en Israël, de joodse staat, te erkennen. Haat tegen Israël is in dit paradigma niet een gevolg van de bezetting, de maatregelen die Israël neemt zijn een gevolg van de jodenhaat en alleen gebaseerd op zelfverdediging. In Nederland heeft een groot deel van de bevolking lang een versie van paradigma 1 aangehangen uit loyaliteit met de nieuwe joodse staat. Dat is onder invloed van de beelden die we via de media hebben gekregen voor veel mensen verschoven naar paradigma 2. Er zijn twee volken, die staan elkaar naar het leven, ze hebben beide slechte leiders. Ze willen alletwee niet toegeven. In dit paradigma is het probleem de wederzijdse haat of het wederzijdse onbegrip. Paradigma 2 sluit erg aan bij een hollandse manier van denken: waar er twee vechten hebben er twee schuld. De waarheid ligt altijd in het midden. Het sluit ook aan bij de journalistieke ethiek om onpartijdig te blijven en altijd twee kanten aan het woord te laten komen. Het is ook aantrekkelijk voor vredesactivisten die zich tot doel stellen tegenstrijdige partijen met elkaar te verzoenen en voor mensen die graag maatschappelijk betrokken willen zijn maar er voor terugschrikken om partij te kiezen. Maar de meeste mensen die niet uit de verte maar ter plekke de situatie hebben meegemaakt schuiven vroeger of later op naar paradigma 3. Want wie ooit in Gaza is geweest weet wat een bezetting is. En moet dus onder ogen zien dat de situatie volstrekt ongelijk is. Ook al zijn zelfmoordaanslagen op burgers erg en zonder meer af te keuren, de staat Israël is daar op geen enkel moment werkelijk door bedreigd geweest. Israël hoort bij de machtigste staten ter wereld, met een buitengewoon geavanceerd leger, en met de grootste macht ter wereld als bondgenoot. Daarentegen vechten de Palestijnen letterlijk voor hun naakte bestaan.
Het is duidelijk welk paradigma ik aanhang, want iemand uit paradigma 1 zou dit verhaal zo niet hebben opgeschreven. Maar met paradigma 3 is voor mij het laatste woord nog niet gezegd. Want uiteindelijk vind ik dat zowel de Palestijnen als Israël lijden onder de situatie, zij het elk op eigen wijze. Israël is bezig zichzelf tot een pariah van de wereld te maken, sluit zich steeds verder op in zichzelf, komt steeds verder af te staan van de moreel hoogstaande samenleving die ze eens dachten voor zichzelf te scheppen. Ze lijden niet alleen onder een economische crisis maar ook onder een morele. Uiteindelijk is een rechtvaardige vrede (met de nadruk op rechtvaardig) niet alleen belangrijk voor de Palestijnen, maar net als voor het witte apartheidsbewind destijds in Zuid Afrika ook voor het voortbestaan van Israël.
De denkstappen die mensen moeten maken om van een paradigma naar het volgende te komen zijn niet gering. Van 1 naar 2, erkennen dat het gaat om twee volken, en niet om één volk dat omringd wordt door naamloze vijanden. Van 2 naar 3, erkennen dat het niet gaat om twee gelijke partijen, maar één volk dat onder de voet is gelopen door een ander volk. En van 3 naar 4, over de woede over de onrechtvaardigheid heen beseffen dat er uiteindelijk een verzoening moet komen, om beide volken de gelegenheid te geven een normaal leven te leiden.
Deze paradigma’s gaan dus over de ‘schuldvraag’, of voor wie dat te katholiek vindt, over de vraag wie de meeste verantwoordelijkheid draagt voor het ontstaan van het probleem. Uiteraard zijn er binnen dit stramien varianten, en mensen kunnen ook tussen de paradigma’s zwerven, afhankelijk van het laatste nieuws. Dit hoort bij de paradox van een dergelijk conflict: militair gezien is diegene de ‘winnaar’die aan de andere kant de meeste slachtoffers maakt. Maar in de publieke opinie en dus in de media ligt de morele overwinning bij de kant die de meeste slachtoffers telt. Dus gaat een belangrijk deel van de paradigmastrijd over de vraag wie het slachtoffer is van wie.
Het is duidelijk dat mensen vanuit het ene of het andere paradigma dezelfde feiten volstrekt anders bekijken en waarderen. De muur wordt door de paradigma 1ers gezien als een gerechtvaardigd instument om Israël te verdedigen tegen de aanvallen van buiten. De mensen in paradigma 3 zien de muur als een onderdeel van het plan om de Palestijnen om zo klein mogelijk terrein bij elkaar te drijven en nog meer land te veroveren voor Israël. De mensen in 2 denken vaker: nou ja, misschien is het ook beter dat die twee volken uit elkaar worden gehouden, maar dan had die muur wel netjes op de groene lijn gezet moeten worden.
Elke kritiek op Israël vanuit paradigma 3, bijvoorbeeld dat Israël moet ophouden met de bezetting, of zelfs vanuit paradigma 2 wanneer er alleen maar wordt gerefereerd aan de mensenrechten die toch voor beide zijden zouden moeten gelden wordt door de mensen in paradigma 1 gezien als een aanval. Voor de erg verstokte paradigma 1ers wordt daarmee bevestigd dat de critici van Israël allemaal jodenhaters zijn. Of als het gaat om kritische joden, bijvoorbeeld de mensen van Een Ander Joods Geluid, als zelfhatende nestbevuilers.
Het is ook duidelijk dat de oplossing, of de te volgen strategie vanuit de verschillende paradigma’s anders is. Voor paradigma 1 zit er niets anders op dan de vijand met alle middelen te bestrijden, desnoods met het schenden van alle mensenrechten en internationale verdragen die er zijn. Paradigma 1 heeft een hoog ‘wie niet voor ons is is tegen ons’gehalte. (Ik kom er nog op hoe een collectief trauma de geslotenheid van paradigma 1 heeft bevorderd. En welke rol een gesloten vijandbeeld daarbij speelt.)
In paradigma 2 gaat het om een beetje geven, een beetje nemen, twee partijen die elkaar de hand moeten reiken, beide partijen die moeten beginnen om op te houden met geweld en aan de tafel moeten onderhandelen. En aan beide zijden moet er bereidheid zijn om concessies te doen. Veel pogingen van derde partijen die de vrede een handje willen helpen gaan uit van dit paradigma. Een reden waarom veel van die goedbedoelde pogingen niet helpen is omdat het uit gaat van twee gelijke partijen. Het gaat ook uit van de veronderstelling dat het de Palestijnen zou helpen wanneer ze het verzet op zouden geven. En dat is maar helemaal de vraag. Ook wordt er zelden bij nagedacht wat ‘concessies’ zijn, en welke concessies de Palestijen nog kunnen doen.
In paradigma 3 is de machtsongelijkheid een gegeven, en ligt de voornaamste verantwoordelijkheid voor het ontstaan van het probleem, en ook de verantwoordelijkheid om die op te lossen bij Israël. En als we er stap 4 bij doen: niet alleen voor de Palestijnen, maar uiteindelijk ook voor Israël zelf.
Ga verder naar deel 2, hier.
Bedankt voor deze zomerscholing…..tijd om de zon in te gaan en er eens over na te denken.
Helder verhaal. Maar vraag me toch af of een zo strenge scheiding van (drie) paradigma’s houdbaar is. Je beschrijft zelf hoe je er – door meer kennis, meer inzicht – doorheen kunt ‘opschuiven’. Is een paradigma, in je betekenis van door groepen mensen aangehangen ‘kijkhouding’, visie dus, zo onwrikbaar en voor lange tijd verankerd? Volgens mij fluctueren deze inzichten door de tijd, door veranderde omstandigheden, de plaats waar je je bevindt, je sociale omgeving. Ook Popper waar een deel van dit denken vandaan komt benadrukt voortdurend de flexibiliteit. Een paradigma is dan geen star denkmodel maar een rekbare plunjezak voor je standpunten en (voor)oordelen. Van de paradigma’s waarmee de verhoudingen in de wereld werden beschouwd vóór 11 september 2001 was er na die datum niet één meer over.
Toen je het begrip introduceerde bij je 9 verhandelingen over ‘de angst voor de migrant’, of preciezer op 15 juli in het stukje Dialoog en debat, dacht ik nog dat je met ‘paradigma’ eenvoudig iets bedoelde als vooroordeel, of blikvernauwing. (Ik, die het woord heel vroeger alleen leerde als taalkundig begrip: verbuigingsmodel.) Deze veronderstelling was te simpel. Toch: naast het kreupelhout van de dogma’s lijken die paradigma’s van je me meer kamerplanten: blijf ze water geven met af en toe een hapje pokon en ze zullen welig tieren, vergeet je ze dan gaan ze verleppen en uiteindelijk dood. Je kopt nu: ‘de paradigmastrijd, geïllustreerd aan het Palestijns/Israëlische conflict’. Of is het omgekeerd? Daar kom ik dan wel achter bij een volgende aflevering.
Wat ik me overigens afvraag is of je nog verder gaat met – of tot een afronding komt van – je boeiende reeks beschouwingen over de verhoudingen in dit land tot ‘de migrant’. Ze voldoen ruimschoots aan het vereiste intellectuele niveau – wat minder gewoon is dan het zou behoren te zijn. Je analyse vond ik een verademing, een uitzonderlijke bijdrage aan het zeurende debat. Negen proeven van zorgvuldig formuleren. Dat je je beperkte tot een scherpe ontleding van het zorgwekkende klimaat anno nu, en niet een recept gaf voor een ‘integratiebeleid’ is veel van je opponenten ontgaan, met als koddigste gevolgtrekking dat je een groen links volkslied schreef, of je eigen lappen tekst niet snapte. Het zou niettemin aangenaam zijn als je nog eens zou doorgaan waar je gebleven was en dan misschien ook aanknopingspunten voor praktisch politiek handelen zou suggereren, want dat wordt hoog tijd. Hoe graag ik daar ook meer over wilde zeggen, en misschien doe ik dat nog eens in dit verband, ik beperk me nu tot een kijktip voor je lezers: de buitengewoon boeiende Nederlandse Moslim Omroep-programma’s InFocus en De dialoog (interview van Radi Suudi met Nebahat Albayrak) van afgelopen zondag worden vrijdagmiddag 2 uur herhaald op Nederland 1. En een leestip: wie wil weten hoe het nu gaat met Dyab Abou Jahjah kan terecht in de dubbeldikke Groene Amsterdammer van 17 juli.
Harry Kuiper, Rotterdam.
Beste Harry,
Erg prettig om een reactie te lezen die werkelijk in gaat op wat ik zeg, want ik sta soms ook echt verbaasd van de commentaren.
Nee, ik zie paradigma’s niet als onrekbaar of onveranderbaar, en ik ben het met je eens dat vele collectief gedragen paradigma’s zijn gaan schuiven en vaak door de omgeving worden beïnvloed. Hoe vast of rekbaar een paradigma is hangt er bijvoorbeeld van af hoeveel iemand er in geïnvesteerd heeft en hoeveel iemand op moet geven om van paradigma te veranderen. Dat ik als voorbeeld het Israël/Palestina conflict heb genomen is juist omdat het daarbij zo vaak muurvast zit en voor veel mensen zo beladen is.
En nee, ik was nog niet klaar met mijn serietje over de migrant, maar maak deze uitgebreide uitstap om het begrip paradigma later beter te kunnen gebruiken.Er liggen nog een paar afleveringen in wording.
Je kijktip kan ik ondersteunen, de Moslimomroep heeft wel vaker interessante interviews, en het interview dat ik vorig jaar met hen deed was een verademing. En helaas denken veel mensen nog dat de Moslimomroep er alleen is voor moslims. En een goed interview in de Groene met Abu Jahjah, vind ik ook. Door de aanvankelijke hysterische reacties op die man kon bijna niemand meer horen wat hij nu eigenlijk zegt. En ook al hoef je het niet met alles wat hij vindt eens te zijn, hij vertegenwoordigt wel een belangrijke nieuwe stroming die we niet kunnen negeren.
Morgen verder.
Vanmiddag liep ik in het Joods Historisch Museum en zag ik de schijf van vijf van Ido Abram die daar als een model voor de Joodse identiteit wordt gepresenteerd. Een van de 5 pijlers voor de Joodse identiteit volgens Abram is het identificeren met Israël en het Zionisme. Dit komt overeen met jouw Paradigma 1. Ik ben (halachisch) Joods en heb al vanaf mijn tienerjaren – en deels al eerder- grote vraagtekens gehad bij Israël en het Zionisme. Juist deze kritische houding is een wezenlijk iets bij mijn Joodse identiteit, want voor mij is een deel van de essentie van het Jodendom het stellen van vragen – en niet zo maar tevreden zijn met de antwoorden. Een van de andere wezenlijke kenmerken is voor mij overigens het zoeken naar gerechtigheid, niet alleen voor mensen uit de eigen groep. Iets dat in het Israël van vandaag bij te weinig mensen hoog op de prioriteitenlijst staat.
Ik denk dat ik over niet al te lange tijd de directeur van het JHM zal benaderen over het (bijna) tot paradigma verheffen van de schijf van vijf van Abram. Het lijkt me belangrijk om de Joodse identiteit – die me dunkt het lang genoeg zonder Zionisme en de staat Israël heeft gesteld – anders te definiëren.
PS mijn emailadres heb ik ontdaan van @ om spam te vermijden
@ Anja: het klopt dat Abu Jahjah een “nieuwe” stroming vertegenwoordigt en we deze niet moeten negeren. Ik zet “nieuw” tussen aanhalingtekens, omdat de stroming feitelijk niet nieuw is. De stroming waar Jahjah en zijn kameraden voor staan is namelijk gewoon nationaal-socialisme. Ze zijn extreem-conservatief, religieus fundamentalistisch, zwaar volksnationalistisch, zeer racistisch en proberen dit te maskeren met zogenaamd “sociale” standpunten. Precies hetzelfde deed de NSDAP in je jaren 30 ook.
De AEL vertegenwoordigt enkel de Arabieren en staat voor Arabisch nationalisme zoals uitgezet door Nasser, maar ook zijn ze voorstander van het Islamisme van Qutb. Op de website van de AEL spreekt ze nadrukkelijk over de “nationale strijd van het Arabische volk.” Niet-Arabieren mogen/mochten dan ook niet lid worden van de partij. Hierdoor vallen onder andere Berbers, Turken, Europeanen en Afrikanen buiten de boot. De AEL benadrukt dit nog eens door te zeggen dat Arabisme en Islam elkaar het beste aanvullen.
De enige huidige Nederlandse partij die te vergelijken is met de AEL, is de NVU van Hitler-wannabe Constant Kusters. Om deze laatste partij en hun voorman hebben we dan ook terecht een ‘cordon sanitaire’. Als de politiek en vooral de “linkse” politiek consequent is, doen we hetzelfde met de AEL en meneer Abu Jahjah.
Ik lees net op planet.nl dat twee uitgezette Somalische asielzoekers zijn vermoord in Somalië. Het “beleid” van dit kabinet gaat dus, zoals ik al vreesde, over lijken. Het is echt een grote schande. 🙁
@Harry Kuiper
Je bewierookt het intelectueel niveau van een geschreven stuk. dat is je recht en het siert je.
Maar je vergeet hierbij iets heel belangrijks. Het gaat namelijk niet om het intelect of het intelectueel niveau. Hoe hoger het niveau namelijk, hoe meer afstand je neemt ten opzichte van de S.P. ers in algemene zin.
Je moet dus het niveau van je boodschap afstemmen op het niveau van degene; aan wie je iets graag wilt vertellen. En dat is helemaal niet zo moeilijk. Een mens hoeft niet zo moeilijk te denken en te formuleren. oke; het staat wel professioneel en je kunt van een neerlandicus een pluim krijgen.
Maar is dat; waar het allemaal bij jouw om draait??
Waar het om draait, dat is niet het intellect, maar dat is de wijsheid. Je kunt wel heel slim of geleerd zijn; maar ben je ook wijs.
Ik hoef persoonlijk niet te schermen met ingewikkelde zinsconstructies of moeilijke woorden. Wat heeft dat voor zin?
Paradigma; ik kan er een ander moeilijk begrip voor neerzetten waar een leek ook geen snars van kan snappen: Intra-Psychisch referentiekader. Het lijkt heel wat he? Maar wat heeft het voor zin; wat zou het doel zijn om het op deze manier te verpakken?
Mijn stijl is wat volkser; ik maak graag een soort cabaretje van mijn bijdragen; soms snerpend scherp als mijn vingers jeuken. Maar ook contructief als het kan. En voor een ieder te begrijpen. Mijn inspiratie put ik uit alternatieve bronnen. En dan leer je; dat het intellect niets meer is, dan een masker voor mensen om zich achter te verschuilen.
Beste Myriam,
Ik kan wat je zegt van harte ondersteunen. Er is al van voor het zionisme een joodse stroming, kritisch, humanitair, waarbij joden zich in zetten voor gerechtigheid niet alleen voor joden. Het is niet voor niets dat in alle grote bevrijdingsbewegingen, van socialisme tot feminisme tot psychoanalyse joden aan kop hebben gelopen. Dat er ook vooraanstaande joodse denkers waren zoals Hannah Arendt, Martin Buber, Einstein die grote bedenkingen hadden bij de stichting van een joodse staat is al bijna ondergesneeuwd.
Ik was een paar maanden geleden bij een groot congres in Jeruzalem, waar ook een paar kritische joodse groepen bij aanwezig waren als Jews for a Just Peace, en tot mijn plezier kwam ik daar wel vier joodse feministische koploopsters tegen uit Engeland en de VS die ik nog kende van vroeger- die zich nu net als ik inzetten voor recht in het Israël/Palestina conflict.
Je bent dus gelukkig niet de enige die een ‘ander’ jodendom voorstaan waarin rechtvaardigheid belangrijker is dan nationalisme!
Pingback: ace's Blog
hier nog enkele paradigma’s:
niemand heeft het recht om een ander van het leven te beroven.
ieder mens heeft recht op zijn of haar eigen leven.
gij zult niet doden(niet van mijzelf)
de westerse maatschappij heeft de joden in israel hun gang laten gaan uit schaamte over de holocaust.
de joden zijn de indringers, de palestijnen zijn de vrijheidsstrijders vergelijkbaar met het Nederlandse verzet in ’40-’45.
de holocaust die de joden is aangedaan door nazi-Duitsland plegen zij nu zelf tegen de Palestijnen.
Beste Anja,
Leuke poging om tot een soort rechtvaardiging te komen van je eigen overtuiging. Zoals je zelf waarschijnlijk ook beseft (ik heb vertrouwen in je intelligentie en zelfkennis) is dit niet een compleet verhaal, en daarmee niet een eerlijk verhaal.
Er zijn namelijk meer paradigma om naar dit conflict te kijken.
Ik noem er een paar (maar er zijn er meer):
Paradigma A:
Palestina is de meer dan 2000 jaar bezet geweest door verschillende mogendheden. Al die jaren hebben zowel Joden als Arabieren in Palestina gewoond. In 1948 heeft de VN bepaald dat na ontmanteling van het Britse mandaat het land werd verdeeld tussen Joden en Arabieren. Palestina is dus niet bezet, maar op een eerlijke wijze door het hoogste internationele rechtsorgaan verdeeld.
Paradigma B:
Geen van de Arabische landen hebben belang bij de oplossing van dit conflict omdat dit conflict hen telkens de mogelijkheid geeft om de aandacht van problemen in eigen land af te houden.
Het conflict wordt bewust in stand gehouden door de Arabische landen.
Paradigma C:
Het volledig erkennen van de holocaust, en daarmee de erkenning dat elke vergelijking van wandaden door Israel hier absoluut mank gaan, heeft een ondragelijk schuld gevoel tot gevolg. Door de slachtoffer rol van de Palestijnen te benadrukken hoeft er minder over de werkelijke slachtoffers nagedacht worden.
Paradigma D (Zeker voor socialisten een zeer belangrijk paradigma):
De underdog heeft altijd gelijk. David is altijd de held, Goliath altijd de onderdrukker.
Wat je laat zien is dat je niet snapt waar het paradigmaverhaal over gaat, G. Het is niet hetzelfde als elk meninkje of oordeeltje een paradigma te noemen. Zo te zien pas jij integraal in 1, met je ontkenning van de bezetting, maar dat zal jij niet willen toegeven. Makkelijker om anderen van eenzijdigheid te beschuldigen, dan om eens kritisch te kijken of die meningen van jou wel kloppen, niet?
Dat het “palestijnse probleem” (alleen of het best) met de door Anja genoemde 4 paradigma’s valt te beschrijven is een paradigma op zich.
De door G genoemde paradigma’s zijn net zo goed paradigma’s. Of de paradigma’s op zich net zo goed zijn is weer ander vraagstuk.
Maar G heeft het dus wel begrepen, het werkt alleen met een ander paradigma dan Anja.
Pingback: Mijn hersenspinsels en gedachtekronkels » Twee tot nadenken stemmende artikelen over de kwestie Israël/Palestina
Beste Anja Meulenbelt,
Wellicht een wat laat bericht (deze uiteenzetting is alweer van een paar jaar geleden), maar heb je heldere betoog met zeer veel belangstelling gelezen. Het lijkt ook enigszins op mijn eigen ontwikkeling in deze kwestie, zij het dat ik vooral een ‘studeerkamergeleerde’ ben (heb nog nooit de gelegenheid gehad om het met eigen ogen te zien). Maar voor mij was het heel nuttig om in deze serie heel precies na te gaan wat eigenlijk de achterliggende mechanismen zijn, hoe velen (en ook ikzelf) uiteindelijk tot een bepaald inzicht komen. Voor mij zeer verhelderend,
vriendelijke groet,
Floris Schreve
Beste Anja Meulenbelt,
ik hoorde jouw betoog over de paradigma’s tijdens de bijeenkomst van de Olijfboomactie op 13 december. Ik heb dus ook jouw website maar eens opgezocht. Het leidt mij toe tot het volgende verhaal over mijn paradigmawisseling, die al plaats vond begin jaren 60 van de vorige eeuw.
Het was (of all places) in het Anne Frankhuis. Er werd een discussieavond belegd tussen voor- en tegenstanders van Israël c.q. de Palestijnen. De oude rabbijn Soetendorp was één van de sprekers, de andere was een arts die een tijd in Palestina had gewerkt.
Tot dan was ik als socialist, die als jongen ook de oorlog had meegemaakt, erg voor Israël, een veilige vluchtplaats voor de joden en een socialistisch experiment. Er ontstond echter een heftige discussie door de aanwezigheid van een paar Palestijnse vluchtelingen. Daardoor werden mijn ogen geopend. Daardoor ontstond bij mij een paradigmawisseling.
Tegenwoordig zie ik Israël niet alleen als een bezettende macht, die de mensenrechten met voeten treedt, maar ook als een staat, die op onjuiste gronden is gesticht. Om met Chris van der Heijden te spreken een “onherstelbare vergissing”. Hoe onherstelbaar moet de toekomst uitwijzen.
Pingback: Een repliek aan Ratna Pelle, beroepspropagandiste, hysterische Zioniste en Palestijnenbasher « Mijn hersenspinsels en gedachtekronkels