Nour en Dina zijn beide voorbeelden van vrouwen die elk op eigen wijze aan het emanciperen slaan, ook al noemen ze dat zelf misschien niet eens zo. Misschien zou dat ook wel gebeurd zijn zonder de bezetting, maar die speelt wel een ingewikkelde, want tegenstrijdige rol. Aan de ene kant maakt de bezetting het leven voor iedereen, ook voor vrouwen ontzettend moeilijk. Veel vrouwen hebben niet meer energie dan nodig is alleen maar om te overleven, te zien dat er voedsel komt, de ze kinderen naar school krijgen en heelhuids weer thuis, dat ze naar de dokter kunnen. Zo is een interessant project in Khan Younis, een landelijk stadje in het midden van de Gazastrook, om vrouwen meer te interesseren voor de politiek door een soort schaduwparlement te organiseren op dit moment gestopt, omdat de vrouwen gewoon te moe zijn en geen tijd hebben. (In Palestina is nog geen sprake van een volledig functionerend parlement, wel van een daar aan voorafgaande ‘Wetgevende Raad’. Er zijn nog maar één keer verkiezingen geweest. De volgende worden op dit moment voorbereid, maar of die door kunnen gaan is in grote mate afhankelijk van Israël)

Aan de andere kant mobiliseert de bezetting alles en iedereen – waar een groot deel van de mannen werkloos is zal een familie het vanzelfprekender vinden dat de vrouwen gaan werken als die werk kunnen krijgen. Zoals Dina. En dat geeft haar, als vanzelfsprekend, ook een grotere stem in het familiegebeuren. De mannen moeten een beetje inschikken. De man van Dina doet dat. De man van een andere vrouw in de Gaza, Kifah, kon dat niet. Kifah (de naam betekent ‘gewapende strijd’) schrijft gedichten en liederen. In de Palestijnse gebieden maar ook daarbuiten in de Arabische wereld is ze beroemd. Als er in Gaza weer een aanval wordt verwacht of aan de gang is en de autoradio aanstaat, dan duurt het maar even of een van de strijdlustige en plechtige liederen van Kifah wordt gezongen. Kifah’s man verdroeg het niet dat zijn vrouw bekender was en meer geld inbracht dan hij. Soms liep hij de studio in als ze opname had en begon te schreeuwen en probeerde haar mee te sleuren. Ook sloeg hij haar. Kifah is naar de rechtbank gegaan en de rechter heeft besloten dat ze ook zonder toestemming van haar man mocht scheiden en de kinderen mocht houden. Nu is het probleem nog dat Kifah graag met haar kinderen zelfstandig op een flat wil wonen, maar dat haar familie dat niet goed vindt, die vinden dat ze weer bij hen in moet trekken.

In het westen definiëren we emancipatie meestal alleen als individuele vrijheid en zelfstandigheid tegenover mannen. In de Palestijnse gebieden is de grootste spanning niet tussen vrouw en man, maar tussen de behoefte aan individuele keuzevrijheid en de binding met familie en gemeenschap. Of anders gezegd: tussen ‘ik’ en ‘wij’. Of tussen moderniteit en traditie. Je ziet niet alleen de emancipatie van vrouwen, maar ook tussen generaties. Ook jonge mannen moeten zich schrap zetten om een beetje vrijheid te verwerven op het familiesysteem. Zo wordt van mannen verwacht dat ze na hun trouwen bij hun familie in blijven wonen. Dat betekent dat volwassen mannen nog leven onder het gezag van hun vader, die bijvoorbeeld kan beslissen dat het salaris van de zoons in de familiepot gaat, en dat hij toestemming moet geven voor elke uitgave. Maar naast dat patriarchaat is er ook een sterk matriarchaat, de moeders die naarmate ze ouder worden het hoofd worden van een steeds grotere familieclan, soms met vijftig of nog meer kleinkinderen, krijgt meer macht naarmate ze ouder wordt. Sommigen van hen bestieren het huis als koninginnen. Neem Ramadan, inmiddels welbekend van dit weblog. Hij woont met zijn vrouw Dalia in bij zijn familie. Eerst hadden ze één kamer, nu een klein woninkje. Toen Ramadans eerste zoontje werd geboren wilden ze hem een moderne naam geven. Maar de moeder vond dat de traditie moest worden gevolgd, waarmee een jongetje de naam krijgt van zijn grootvader. Dat er in dat jaar al drie Mohammeds waren geboren in de familie kon de moeder niet vermurwen. En dus heet het jongetje Mohammed. Wat zou je moeder gedaan hebben als je hem een andere naam had gegeven, vroeg ik. Weken niet met me gepraat, zei Ramadan. Hij keek er zo benauwd bij dat het duidelijk was dat hij dat niet had gedurfd. Sommige mannen besluiten met hun gezin ‘alleen’ te gaan wonen, dat wil zeggen, los van de familie. Ook een vorm van emancipatie. Daar moet je wel voldoende geld voor hebben, want dit is de andere kant van het verhaal: de familie is altijd voor je verantwoordelijk. Niemand zal honger lijden of geen schoenen hebben zolang er iemand in de familie is die geld kan verdienen.

(deel 4, hier)