Ik hoor het helaas vaak in de Eerste Kamer als we sociale wetten behandelen, de steeds herhaalde slogan van minister de Geus over de ‘eigen verantwoordelijkheid’. Klinkt heel aardig, is er iemand op tegen dat mensen zoveel mogelijk de verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven, nee toch? Tot je ziet wat de gevolgen zijn van het beleid dat onder de vlag van deze slogan wordt gevoerd en vooral wat er niet wordt gezegd en wie er mee in de kou komen te staan.

Gisteren in de Volkskrant Kees Schuyt die er een paar wijze woorden aan wijdde.
Het kabinet Balkenende II wil de verzorgingsstaat zodanig hervormen dat mensen allereerst voor zichzelf zorgen, schrijft hij. Tegelijkertijd willen ze dat iedereen langer door blijft werken. Daar klopt iets niet, zegt hij. Want waarom zou ik door moeten blijven werken? Juist, omdat ik dan een bijdrage lever aan de verantwoordelijkheid voor de komende generaties. Opeens wordt er weer een andere vorm van verantwoordelijkheid uit de hoge hoed getoverd, namelijk de verantwoordelijkheid voor anderen, niet alleen voor jezelf.

In de oorspronkelijke betekenis betekent verantwoordelijkheid altijd verantwoordelijkheid voor iets of iemand anders. Dat moet ook wel, want iedereen is afhankelijk aan het begin van het leven en opnieuw aan het eind ervan. ‘Wie dit fundamentele gegeven van het menszijn vergeet, is een pure egoïst en is een gevaar voor de samenleving’, zegt Schuyt. Verantwoordelijkheid brengt een band tot stand tussen degene die verantwoordelijkheid op zich neemt en andere mensen, of zaken als goede doelen of een nieuw initiatief. Verantwoordelijkheid is bovendien toekomstgericht. Door nu verantwoordelijk te zijn voor anderen zullen degenen die daardoor kunnen groeien en bloeien op hun beurt weer verantwoordelijkheid willen dragen. En dat is in wezen de kern van het ongeschreven contract en de eeuwigdurende band tussen de generaties.

Door nu aldoor te hameren op de eigen verantwoordelijkheid eerst, alleen voor de eigen persoon, het eigen welzijn en de eigen keuze, zet dit kabinet oude en jonge generaties op het verkeerde been. Verantwoordelijkheid schept een band, alleen verantwoordelijkheid voor jezelf snijdt die band weer door. Het eigenbelang ondermijnt de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor de onvermijdelijke gevolgen van de vergrijzing.

Maar te veel collectieve verantwoordelijkheid maakt mensen maar afhankelijk, zeggen de aanhangers van dit kabinet. Is dat waar?

Schuyt:
‘Als iemand op de grond ligt, doe je iets om hem weer op de been te helpen. Op de been helpen betekent niet dat je de geholpene voor de rest van zijn/haar leven van je afhankelijk houdt. Het is in ieder geval een andere houding dan te zeggen: ‘dat je op de grond ligt is jouw probleem, zoek het zelf maar uit, ik stap over je heen. Of erger: ik geef je lekker nog een rotschop na.’