De twee fasen-oplossing

Jeff Halper is een professor in de antropologie die full-time activist is geworden. Een joodse Israëli die het niet langer aan kon zien. Hij is de leidende man van het ICAHD, het Israeli Committee Against House Demolitions.

Hij volgt niet alleen de steeds verder voortschrijdende bezetting, de uitbreiding van de nederzettingen en de wegen, hij is niet alleen de bedenker van de term ‘the matrix of control’ waarmee hij deze nieuwe vorm van bezetting aanduidt, hij is er zelf ook onvermoeibaar bij wanneer er rondom Jeruzalem samen met Palestijnen, met vrijwilligers, met buitenlandse activisten een afgebroken huis van een Palestijnse familie opnieuw wordt opgebouwd, wetend dat het niet lang zal duren voor de bulldozers weer komen. Met name rondom Jeruzalem, dat al aan alle kanten is ingesloten door nederzettingen, krijgt geen Palestijn nog een bouwvergunning om een huis te bouwen of uit te breiden, ook al is het land nog steeds geheel legaal in zijn bezit. Dan blijft er met de uitbreidende families niets anders op dan illegaal te bouwen, en dan is het wachten op het leger dat alles weer af komt breken en daar de beroofde huiseigenaar ook nog de rekening voor presenteert. Jeff Halper was te gast in Nederland, en sprak op 27 september voor de mensen van UCP, United Civilians for Peace. De vraag aan hem was vooral: is er nog toekomstperspectief voor het Palestijns/Israëlische conflict?

Jeff Halper ziet deze golf van house demolitions, huisvernietigingen, als een Israëlische obsessie met een inmiddels lange geschiedenis. Het begon al in 1948 en duurde tot in 1960, toen meer dan 400 in Israël liggende Palestijnse dorpen met de grond gelijk werden gemaakt. Een nieuwe golf vernieling volgde na 1967. De Palestijnse bevolking binnen de bezette gebieden werden steeds verder op elkaar gedreven, en steeds meer flats, huizen en hutjes buiten die aangewezen woonkernen werden stelselmatig vernield, tegelijk met boomgaarden en de velden. En er staan nog duizenden op de nominatie voor afbraak. ‘Je kunt niet begrijpen wat de Israëlische bezetting inhoudt zonder deze feiten onder ogen te zien en zonder de kaarten erbij te halen’, zegt Halper. Dit is wat de meeste mensen nog steeds niet werkelijk tot zich door willen laten dringen, dat het geen wederzijds conflict is, maar dat er sprake is van een eenzijdige bezetting. ‘Wij houden ons met de huisvernietigingen bezig, niet als doel op zich, maar als middel tot een doel, en dat doel is dat de bezetting ophoudt. Net als de acties tegen de muur. Ik kom vaak goedwillende mensen tegen die ook een actie willen voeren, olijfbomen planten, dialooggroepen oprichten. Mijn eerste vraag is altijd: draagt dit bij tot beëindigen van de bezetting?’

Hoe definieer je het conflict?

Het belangrijkste is hoe het conflict wordt gedefinieerd, ‘how to frame it’, in welke termen het wordt begrepen. ‘Dit is de manier waarop Israël het ons presenteert’, zegt Halper, ‘wij zijn een klein landje dat vecht voor zijn bestaan, omringd door vijandig volk. Dat sluit natuurlijk naadloos aan bij het verhaal van 11 september, de westerse wereld die zich moet verdedigen tegen de vijandige aanvallen. En van Arafat gaat het in één adem door naar Fatah, van daar naar Hamas, van daar naar Hezbollah en al Qaida – en voor je het weet heb je één groot verhaal over het Goede versus het Kwaad.’

‘Op een bepaalde manier is de Israëlische versie van het verhaal gedepolitiseerd. Als je het probleem definieert alsof het gaat over terrorisme, en het kwaad, en de botsing van beschavingen dan gaat het simpelweg over ‘wij’ tegenover ‘zij’ – en dan is de enige oplossing dat die andere kant wordt uitgeschakeld, de Endlösung kun je wel zeggen, het definitieve verslaan van het kwaad. Kijk naar In de ban van de ring. Heeft het zin dat de hobbits aan de tafel gaan zitten met de orks om te onderhandelen over Mordor? In dat verhaal is het simpel, weet iedereen wie aan de goede en wie aan de slechte kant staat, en iedereen is toch voor Frodo? Maar wat gebeurt er wanneer Mordor komt te staan voor de islam, en Bush zichzelf ziet als Frodo?’

‘In zo’n simpele visie van goed versus kwaad is er geen oplossing, behalve dat Israël voor eeuwig en eeuwig ondersteund moet worden in zijn strijd tegen de vijand – en in die visie zijn wij, Israël, voor eeuwig het slachtoffer dat verdedigd moet worden. Er is geen mogelijkheid dat er een einde komt aan het conflict. Deze gedachte, Israël als het enige ware slachtoffer sluit natuurlijk aan bij een rol die we al kennen. De joden waren eens in extreme mate het slachtoffer. We kunnen makkelijk doen alsof we dat altijd zijn gebleven. En door dat beeld aan te houden pleiten we onszelf vrij. Een slachtoffer hoeft zich niet druk te maken over het internationale recht of over de mensenrechten, een slachtoffer vecht voor zijn leven en is nergens anders verantwoordelijk voor. Als je je zelf moet verdedigen is het handhaven van mensenrechten altijd secundair, een luxe die je je niet kunt veroorloven. Zo wil Israël dat we het zien.’

‘In werkelijkheid is dit een politiek en nationaal conflict. Alleen als we het zo definieren is er een oplossing mogelijk. Zo kunnen we het ook zien: er is een volk, dat zijn wij, dat een ander volk wil verdrijven. Maar zo zul je het in Israël niet gedefinieerd horen worden. In het alledaagse discours komt het woord bezetting nooit voor. Definieer de bezetting weg en wat hou je over? Precies. Terrorisme. Waar je je tegen moet verdedigen. Hoe dat terrorisme ontstaat is dan niet langer aan de orde. Dat hoeft ook niet als je vecht tegen orks. Maar dit is de aantoonbare realiteit: er is geen sprake van symmetrie of van gelijkwaardigheid, van twee volken die vechten om hetzelfde stukje land. Israël is een staat, een militaire staat en een bezettende mogendheid. Palestina is geen staat, heeft geen leger, en is bezet. Wanneer we de bezetting centraal stellen in onze analyse ontstaat er een geheel ander beeld. Let op: dit is wat Israël wil en het is af te leiden uit de feiten en de kaarten: Israël wil het gehele gebied. Israël wil geen land teruggeven maar het gehele gebied onder de eigen controle houden.’

‘Israël investeert veel in een positief image. Wij zijn de enige democratie in de omgeving, wij zijn beschaafd, wij doen niets anders dan onszelf verdedigen, dat is wat er gezegd wordt. Bij discussies duiken dit soort argumenten steeds weer op. Degene die de termen vast kan stellen waarbinnen de discussie plaats vindt heeft bij voorbaat gewonnen. De verdedigers van Israël beginnen altijd met met terrorisme. En wat is daar dan je antwoord op? Ontkennen kun je het niet. Verdedigen kun je het ook niet. Je kunt nog wat sputteren, ja maar, dat terrorisme ontstaat niet zomaar. Waar het om gaat is wie bepaalt wat de termen zijn waarbinnen gediscussieerd wordt, wat het framework is.’

Voorbij de twee-staats oplossing

‘Dus laat mij eens vertellen wat het framework is van waaruit ik werk. Dat is dit. De twee staats-oplossing waar bijna iedereen het over had, er moet een Palestijnse staat komen naast een Israëlische is niet meer mogelijk. Finito. Dit was het idee: er zou een Palestijnse staat komen in de gebieden die nu bezet zijn, de Westoever en de Gazastrook. Daarmee zouden de Palestijnen al een gigantische concessie hebben gedaan. In 1988 in Algiers en opnieuw in 1993 hebben de Palestijnen zich er bij neergelegd dat ze 78% van hun oorspronkelijke land kwijt zouden zijn, en dat ze het bestaan van de staat Israël erkenden. We moeten bedenken dat de Palestijnen binnen het gehele gebied de helft van de bevolking uitmaken. Dat is dus wat je noemt een genereus aanbod. Dit aanbod hebben ze al gedaan voordat de onderhandelingen begonnen, dat was een voorwaarde die Israël had gesteld. Dat betekende dat de onderhandelingen alleen nog zouden gaan over de verdeling van de overgebleven 22%. Dat was al het absolute minimum waar een leefbare staat op te vestigen was. Naar mijn mening is daar al zoveel van af gehaald dat het cruciale punt is gepasseerd waarop een Palestijnse staat nog tot de mogelijkheden hoorde.’

‘Israël heeft een probleem. Ze willen het hele gebied voor zichzelf. Ze willen de Palestijnen het liefst helemaal weg hebben, en er is openlijk gepraat over ‘transfer’. Pogingen om de Palestijnen het leven zo zuur te maken dat ze ‘vrijwillig’vertrekken lukken maar ten dele. En het is onder de omstandigheden niet mogelijk om die miljoenen Palestijnen met geweld de grens over te schuiven. Door het hele gebied voor zichzelf op te eisen zit Israël nu met een dilemma. Wanneer ze de Palestijnen die binnen de grenzen opgesloten zitten van het gehele gebied dat Israël voor zichzelf wil houden staatsburgerschap verlenen is er een einde gekomen aan de joodse staat, want dan zijn er evenveel Arabieren staatsburger als joden. Hou je de Palestijnen wel binnen de grenzen maar geef je ze geen staatsburgerschap, dan heb je feitelijk een formele apartheidsstaat. Dus is er nog één mogelijkheid over: je sluit zoveel mogelijk Palestijnen op in bantustanachtige staatjes. En dat is wat er nu gebeurt. Dat wordt makkelijker gemaakt omdat er al 200.000 Palestijnen, met name de middenklasse die in de gebieden geen toekomst meer heeft zijn vertrokken en in de diaspora leven. Zo, denkt Israël, is het makkelijker om die massa Palestijnen die ze niet kwijt kunnen raken onder controle te houden.’

‘Dit is dus waar we op het ogenblik heen gaan, en alle feiten en kaarten illustreren dat. De twee-staats oplossing is verleden tijd. De nederzettingen zijn te groot en te sterk. Het netwerk van snelwegen is bijna compleet. De muur maakt het af. Bovendien heeft de regering Bush in juni al laten weten dat Israël zich niet langer terug hoeft te trekken naar de groene lijn, de oude grens tussen Israël en de bezette gebieden, en dat de belangrijkste nederzettingen feitelijk bij Israël horen. Dat betekent dus dat er van die 22% nog zo’n zeventig procent over is in kleine stukjes, waarover onderhandeld zou kunnen worden.’

De matrix of control

‘Zo ziet de matrix of control, er in feite uit:
1. Allereerst werd het gebied opgedeeld in A, B en C gebieden, wat neer kwam op 64 eilandjes waarbinnen de Palestijnen min of meer autonomie hadden.
2. Vervolgens werd er overal, niet alleen tussen Israël en de Palestijnse gebieden maar vooral ook daarbinnen een compleet netwerk van checkpoints en wegversperringen aangelegd waardoor het gehele gebied verder gefragmenteerd werd en de plaatselijke economie geheel instortte.
3. Van kleine nederzettingen werden de nederzettingen steeds grotere blokken, en dat proces is nog niet afgelopen. Er zijn nog nieuwe nederzettingen gepland die groter zijn dan Tel Aviv. Die grote blokken nederzettingen werden bovendien gesanctioneerd door de VS.
4. Vervolgens is daar een raster van snelwegen overheen gelegd ter waarde van drie miljard dollar, die de nederzettingen verbinden met de Israëlische steden, maar de Palestijnse woonkernen van elkaar scheidt. Van nederzetting Ariel, diep in de Westoever naar Tel Aviv is nog maar 15 minuten rijden. Dan wordt er nu nog gebouwd aan de grote snelweg tussen noord en zuid Israël, de Trans National Highway, die de hele as van Israël verschuift. Het nu aaneengesloten stedelijke gebied is dus opgeschoven naar het oosten, de Westoever in. Het vormt één geurbaniseerd gebied waarbinnen nog wat kleine enclaves van Palestijnen aanwezig zijn.
5. En als sluitstuk wordt nu de muur gebouwd die de omsingeling vormt en de werkelijke grens van de bantustans voor de Palestijnen.’

‘Zijn al die feiten nog terug te draaien? In theorie wel. Feitelijk zou 90% van de kolonisten, degenen die om economische redenen in een nederzetting zijn gaan wonen, anders dan de principiële extremisten, (die idioten), bereid zijn om tegen compensatie in Israël zelf te gaan wonen. Maar de politieke wil ontbreekt ten enen male om een werkelijke leefbare Palestijnse staat toe te staan en het is dus zeer onwaarschijnlijk dat het daar ooit nog van zal komen. Ook wat in Israël voor links doorgaat, de Arbeidspartij met Peres die zijn best doet om in een centrumregering met Likoed samen opgenomen te worden, ook Vrede Nu die inmiddels geheel achter Peres staat en het niet meer heeft over de opheffing van de bezetting, maar over de ontruiming van Gaza, zijn niet te vinden voor een werkelijk opruimen wat er tot nu toe is gebouwd in de bezette gebieden. Het enige verschil tussen Likoed en Arbeidspartij is dat Peres een grotere bantustan voor de Palestijnen wil dan Sharon. Dan is de vraag,’ zegt Jeff Halper, ‘waar je dan nog aan moet denken. Welk toekomstscenario is er nog mogelijk?’

De twee staatsoplossing is niet meer te doen. Wat dan? Eén staat? ‘Persoonlijk zou ik daar voor zijn’ zegt Halper. ‘Er zijn meer idealisten die voor een gedeelde staat zijn voor joden en Palestijnen. Maar ik ben ook een realist, dat zal Israël nooit toe staan want dat is het einde van de joodse meerderheid en dus het einde van Israël als een joodse staat. Dus is dat geen optie’.

Een nieuw scenario

Maar welk scenario staat ons nog voor ogen als die twee oplossingen, twee staten voor twee volken, of één staat voor twee volken, niet haalbaar zijn? Kunnen we al vooruit gaan denken of er nog een andere mogelijkheid is?

‘Denk eens mee’, zegt Halper. ‘Om te beginnen moet de bezetting worden beeindigd. Dan blijft er voor de Palestijnen een gebied over dat kleiner is dan de 22% waar ze zich al bij hadden neergelegd. Met de onderhandelingen zouden er nog een paar stukken aangeplakt kunnen worden. Ik denk dat de Palestijnen dat moeten nemen, al was het maar omdat er dan tenminste een begin is van waaruit ze iets op kunnen bouwen en hun eigen identiteit aan kunnen ontlenen. Maar dat kan alleen wanneer dit fase één is en er nog een fase twee komt, onder internationaal toezicht. En dat is dat Israël, en Palestina na vijf of tien jaar deel uit gaan maken van een federatie met de omringende landen als Jordanië en Syrië, wie weet zelfs Egypte. Een federatie zoals Europa dat ook aan het worden is: mensen zijn vrij om ergens anders te gaan wonen, te werken, er heen te reizen, maar blijven gebonden aan hun eigen land, en dat is waar ze stemrecht hebben. In zo’n federatie zou het ook voor de Palestijnen die nu in de diapora leven weer aantrekkelijk worden om terug te komen. We moeten niet vergeten dat die Palestijnen behoorlijk hoog opgeleid zijn en ook economisch een grote bijdrage kunnen leveren in de heropbouw van Palestina. Het zou ook het vluchtelingenprobleem oplossen, omdat die wel in een van de andere landen kunnen wonen, maar aan Palestina verbonden blijven. Palestina moet wel mogelijkheden hebben om buiten dat kleine gebiedje mensen te laten werken, we moeten niet vergeten dat 65% van de Palestijnen beneden de 25 jaar is. Die moeten straks allemaal werken en te eten hebben. Dat kan nooit binnen zo’n Bantoestan. En Israël kan er van verzekerd zijn dat ze een joodse staat kunnen blijven. Het feit dat er binnen Israël ook niet-joden zouden werken en wonen is het probleem niet, er leven nu duizenden buitenlandse niet-joodse arbeiders in Israël, dat geeft geen problemen omdat zij gebonden blijven aan hun land van herkomst en geen kiesrecht krijgen. De grote angst is niet tegen niet-joden, maar dat die niet-joden, met name dus Palestijnen, want ook de niet-joodse Russen worden niet als probleem gezien, geen zeggenschap krijgen in de staat Israël. De nederzettingen kunnen blijven. Dat zijn dan Israëli’s die in Palestina wonen en daar geen stemrecht hebben.

Dit is een win-win scenario, waarbij Israël eindelijk integreert in de regio, maar tegelijk niet verdwijnt. De Palestijnen kunnen een begin maken met de wederopbouw. De Palestijnen uit de diaspora kunnen terug komen.

En op den duur? Op den duur is het de vraag of de behoefte aan een joodse staat voor eeuwig zal blijven. Persoonlijk denk ik dat er een moment komt dat de joodse staat achterhaald is, we hebben nu nog maar een meerderheid van 70%, maar ik weet welke paniek dat veroorzaakt als je dat hardop zegt, dus ik denk, laten we in fasen denken, laten we regionaal denken en een oplossing zoeken voor de gehele regio.’

Het is nog veel te vroeg om hierop campagne te voeren, geeft Halper meteen toe. Er is nog nauwelijks over gediscussieerd. ‘Ik zie wel dat het door begint te dringen dat de twee staats oplossing een gepasseerd station is, zelfs Abu Ala’a, de meest gematigde onderhandelaar heeft het al opgegeven. Ik zie ook op welke bezwaren dit scenario zal stuiten. In Israël, bijvoorbeeld, is er nog steeds een grote weerstand om zichzelf te zien als deel van het Midden Oosten en te beseffen dat je dus toch eens moet integreren in de Arabische wereld. Israël ziet zichzelf liever als een vooruitgeschoven post van Europa, en leeft met de rug naar de Arabische landen.’

‘En of de Arabische landen dat willen? Kijk naar het aanbod van Saudi Arabië – zij hebben een aanbod gedaan om de relaties met Israël te normaliseren op voorwaarde dat er een Palestijnse staat toegestaan zou worden naast Israël. En denk je dat de bevolking van Israël toen juichend de straat op gingen, zingend en dansend omdat het zionisme had gewonnen? Nee, ze willen zichzelf niet zien als een deel van het Midden Oosten, en de muur is daar meer dan een symbool van. Daarmee sluiten ze zichzelf niet alleen af van de Palestijnen, maar van de hele Arabische wereld.’

Ook Halper ziet wel dat het geen eenvoudige zaak zal zijn om deze ‘twee-fasen’ oplossing, in plaats van de ‘twee-staten’oplossing op de agenda te krijgen, noch aan de ene noch aan de andere kant. ‘Wat we op dit moment moeten doen’, zegt hij, ‘is volhouden aan onze agenda dat het centrale probleem de bezetting is – en er naar toe werken dat dit doordringt in de publieke opinie, net zo lang tot de internationale gemeenschap begrijpt dat er iets moet gebeuren, en wel van buiten af.’

Oslo kan niet herhaald worden. Het was te vaag, het was niet duidelijk genoeg dat het om het opheffen van de bezetting ging, en dat er dus duidelijke stappen ondernomen moesten worden om die bezetting te beëindigen. In plaats daarvan werd de matrix of control -terwijl er over vrede werd gepraat- alleen maar uitgebreid, meer checkpoints, meer nederzettingen, ook onder Rabin.

‘Noch in Israël, noch in Palestina is op dit moment jong leiderschap te verwachten die het werkelijk anders willen gaan doen. Het Israëlische publiek is apathisch en afwachtend. Wanneer de internationale gemeenschap morgen zou zeggen: jongens, het feest is voorbij, ga naar huis, hou op met die bezetting, dan doen ze dat. Dus wat ik eigenlijk tegen jullie wil zeggen’, zegt Halper op een toon van jongens, ik kan het ook niet helpen, ‘is dat de bal aan jullie kant ligt. Jullie zijn degenen die er voor moeten zorgen dat de internationale gemeenschap eindelijk werkelijk in beweging komt’.