Gisteren vond de ruimte van de Eerste Kamer de doop plaats van twee boeken, Socialisme, What’s Left, waarover ik het hier al eerder heb gehad, en Ode aan de vrijheid, over de liberale traditie, samengesteld door Daan de Neef van de VVD. Ronald van Raak en Paul Cliteur gingen er over met elkaar in discussie, onder leiding van Daan Roovers, de hoofdredactrice van Filosofie Magazine.

Cliteur verdedigde het liberalisme met de stelling dat het als politieke ideologie de beste methoden heeft om de samenleving te reguleren, ook een samenleving als de onze, een multiculturele samenleving waarin mensen van elkaar verschillen.

Daar was Ronald het uiteraard niet mee eens. Hij raadt mensen aan eerst een stuk uit de bijbel lezen, over naastenliefde en solidariteit, en dan Marx, die uitlegt waarom er van naastenliefde en solidariteit in de maatschappij die wij kennen weinig kan komen. Door het liberalisme, met zijn individualisme, concurrentiestreven en nutsmaximalisatie. Onze principes, die van het socialisme, zijn in strijd met de liberale marktprincipes.

Cliteur is er voor om individuele mensen de maximale vrijheid te geven – liberalisme is een ‘partiële’ ideologie, het geeft geen levensbeschouwing, die moet je elders vinden als je dat wilt. Cliteur zelf zoekt dat in het humanisme. Er moet dus een strikte scheiding zijn tussen moraal en politiek.

Daar heeft Ronald moeite mee, want geen enkele politiek is qua moraal neutraal. Je kunt wel doen of die neutraal is, maar je kunt altijd zien dat dat niet zo is aan de uitwerking. Als SP staan we voor gelijkwaardigheid, menselijke waardigheid en solidariteit.

Waarom niet autonomie? is de vraag aan Ronald.

Omdat autonomie op zich niks betekent. Welke waarde autonomie heeft hangt af van de maatschappelijke context. Er moet bijvoorbeeld zorg zijn, en onderwijs, iemand moet een huis hebben, dan heeft die vrijheid waarde. Mensen zitten niet in dezelfde startpositie. Wanneer je er alleen maar van uit gaat dat mensen individuele vrijheid hebben, zonder er op te letten of de omstandigheden wel zo zijn dat mensen van die vrijheid kunnen profiteren maak je de ongelijkheid alleen maar groter. Vrijheid is voor ons niet het beginpunt, maar het eindpunt van een proces, het resultaat.

Cliteur vindt dat maar niks. Het socialisme legt het primaat bij de gelijkheid, liberalen bij de vrijheid. En hij refereert nog even aan de mislukkingen van het ‘reeël bestaande socialisme’, aan Stalin en de Gulag Archipel. Wordt het niet tijd dat de socialisten rekenschap afleggen over het verleden?

Ronald: we hebben het niet over gelijkheid. Er is geen partij zo divers als de SP. We hebben het over het streven naar gelijkwaardigheid. En dat gaat niet vanzelf door de mensen maar vrijheid te geven. Dat moet de overheid bevorderen, door er voor de zorgen dat de startpositie van mensen minder ongelijk wordt. En zou het ondertussen geen tijd worden dat het liberalisme ook verantwoordign aflegt over het verleden, en kijkt naar de resultaten, de gegroeide armoede, de oorlogen die gevoerd worden in naam van de vrije wereld?

Cliteur: dus de SP wil de succesvolle mensen in deze maatschappij nivelleren. Ik begrijp dat het kapitalisme grotere ongelijkheid kan veroorzaken. Maar het is niet de overheid die gelijkheid tot inzet van het beleid moet maken – dat is iets voor ethici.

Ronald: het gaat ons niet om het nivelleren van succsesvolle mensen, het gaat er ons nou juist om dat zoveel mogelijk mensen de gelegenheid krijgen om zich te ontplooien en niet alleen degenen die al een mooie startpositie hebben. En dat is wel degelijk een taak voor de overheid die je niet aan de ethici kunt overlaten.

Bij wie is de emancipatie het beste af?

Bij de VVD natuurlijk, vindt Cliteur. Ayaan Hirsi Ali komt op voor de zelfbepaling van vrouwen en meisjes, en dat alleen is al een reden om VVD te stemmen.

Bij de SP natuurlijk, zegt Ronald. Wat de VVD over emancipatie zegt is héél paternalistisch, in de trant van: ik schop jullie vrij en jullie moeten doen wat wij willen. Je hebt als groep die wilt emanciparen bij de VVD alleen wat te zoeken wanneer je feitelijk al geëmancipeerd bent.