Gisteravond op R.A.M een mooie uitzending over Arabische literatuur. (Dank je, Daan) Een interview met Fatama Mernissi. Een fascinerende vrouw. Ze is een leidende figuur in de kritische scene in Marokko, kritisch zowel naar de eigen cultuur als naar de zichzelf zoveel superieurder vindende Europese cultuur. Ze ontkent niet dat in veel Arabische vrouwen beperkt worden in hun bewegingsvrijheid, en ze vecht er tegen. Tegelijk houdt ze ons een spiegel voor: kijk eens naar jezelf. Die strijd van vrouwen om jong en dun te blijven, te voldoen aan de eisen van de mannenwereld, om nog mee te mogen tellen, dat is een vorm van een verinnerlijkte harem, zegt ze.

Ze is een van de drie mensen uit de Arabische wereld die de Erasmusprijs hebben gekregen. In november houdt ze een lezing. Ik kom daar zeker nog op terug.

De poëzie. Het is de belangrijkste volkskunst in de Arabische landen.
Ik moest meteen terugdenken aan Palestina, en niet alleen omdat ik altijd een soort van heimwee krijg als ik Arabisch hoor. Eens, toen de meeste Arabieren niet lezen en schrijven konden waren de volkszangers, de volksdichters, degenen die de ‘literatuur’ monderling doorgaven. Ik heb nog zo’n oude volksdichter meegemaakt, bijan de laatste, op de eerste internationale conferentie van Palestijnse schrijvers en dichters, jaren terug.

Twee herinneringen:
Het was in Ramallah. Buiten woedde de opstand. Israëlische tanks reden de hoofdweg op, en Palestijnse studenten van de nabije Bir Zeit universiteit verzamelden zich om te schelden en met stenen te gooien. Maar die middag zou Machmoed Darwish komen, de belangrijkste Palestijnse dichter. En iedereen liet de stenen liggen en zat binnen op hem te wachten. Toen hij eindelijk kwam, na dagen doorgelaten bij het checkpoint van de Allenby Bridge was iedereen doodstil van ontzag en ontroering. De studente naast me kneep van opwinding in mijn arm. Daar had je hem.
De dichter reciteerde geen poëzie, maar had het over politiek.
Een half uur later hoorde ik twee schrijvers in een heftige debat. Ik dacht: dat gaat over politiek. Tot ik de naam opving. Shakespeare. Voor Palestijnen liggen poëzie en politiek heel dicht bij elkaar. Beide in de ziel van hun bestaan.

De tweede herinnering. Een vriend van ons. Zeven jaar heeft hij in de gevangenis gezeten, en is er behoorlijk gemarteld. Toen hij er uit kwam was hij nauwelijks meer dan een skelet. Hoe hield je het vol, zeven jaar, vroegen wij. Ik maakte gedichten in mijn hoofd, zei hij. Veel gevangenen deden dat. Want gedichten kun je onthouden, ook als je geen pen en papier hebt. We vertelden ze door aan elkaar. In de gevangenis werden we allemaal dichters.
Het was in de kamer waar we zaten al donker geworden. Maar we zaten zo ademloos te luisteren dat we het licht niet aan wilden doen. Toen reciteerde hij, in dat donker, de gedichten die hij had gemaakt toen hij zat opgesloten. Bijna als zang. Dat Arabisch. Ik verstond bijna geen woord, maar in mijn hoofd kan ik het nog horen.