Ik zei het al eerder, ik ben een stille fan van columnist Pieter Hilhorst in de Volkskrant. Van mij mag hij een klein Rood Reusje, niet voor ‘het socialisme van de daad’ maar voor het ‘activisme van het woord’.
Zonder veel ophef maakt hij een analyse van het sociale beleid van deze regeringscoalitie dat er niet om liegt en wat duidelijk maakt waar het fundamenteel aan schort. Niet aan een wetje hier of een maatregeltje daar, maar aan de wezenlijke misvatting dat de ‘vrije marktwerking’ er wel voor zal zorgen dat alles hier goed komt.

Ik geef zijn column van 19 oktober hier integraal weer.

De markt van drogredenen en averechtse effecten.
Pieter Hilhorst

De zin is achteloos opgeschreven. Alsof het hier gaat om een redenering die zo klaar is als een klontje. Het komt uit de krant van afgelopen zaterdag. Het bericht ging over de stijging van de particuliere ziekenkostenverzekeringen. De premies dreigen volgend jaar te stijgen met 8 procent en misschien zelfs met 13 procent. Van deze stijging wordt 5 procent veroorzaakt door de vergrijzing van de bevolking (ouderen hebben meer zorg nodig) en de voortschrijdende medische techniek (mensen kunnen langer in leven worden gehouden). En dan volgt de verrassende toevoeging. De rest is het gevolg van de marktwerking. Eeven denk je dat je het niet goed gelezen hebt. Vanwege de martkwerking? Er had natuurlijk moeten staan vanwege gebrek aan martkwerking. Marktwerking stimuleert toch concurrentie en leidt zo tot verlaging van de kosten?

Een ander merkwaardig berdicht. Van vorige maand. Om de concurrentie tusen het UWV en particuliere verzekeraars mogelijk te maken, in de strijd om polissen voor arbeidsongeschiktheid, heeft het kabinet besloten dat het UWV de premies de komende tien jaar extra zal verhogen. De extra-kosten bedragen 11 miljard euro. Weer denk je terecht gekomen zijn in de wereld van Orwell waar het Ministerie van Waarheid zijn handen vol heeft aan het produceren van leugens. Concurrentie is goed want dat leidt tot efficiëntie en lagere kosten en dus moeten we de premies verhogen om concurrentie mogelijk te maken!

De verklaring van deze ongerijmdheden is te technisch voor de gemiddelde krantenlezer. Als er meer concrurrentie in de gezondheidszorg komt, lopen de verzekeraars meer risico. Daarom eist de Pensioen en Verzekeringskamer dat hun reserves groeien en dus moeten de premies omhogg. Concurrentie tussen particuliere verzekeraars en het UWV is lastig omdat de eerste werken met een kapitaaldekkingsverzekering (de premies moeten hoog genoeg zijn om alle toekomstige uitkeringen te verstrekken) en de tweede met een omslagstelsel (de premies zijn alleen een dekking voor de huidige uitkeringen).
Het achterliggende probleem is makkelijk te snappen. De plietbezorgers van de marktwerking onderschatten stelselmatig de complexiteit van het organiseren van de markt. Dat begon al met de eerste ronde van privatiseringen. Daarbij was de regering zo dom monopolies op de markt intact te laten. Dus zijn de prijzen van de loodsdiensten in de Rotterdamse haven geëxplodeerd. Maar zelfs als er wel concurrentie is, hoeven makrtpartijen niet op de beoogde manier te gaan wedijveren.

Neem de marktwerking in de zorg die vanaf januari 2006 wordt ingevoerd. De slimste optie voor een verzekeraar om de kosten te drukken is niet efficiënt werken, maar het weren van oude, zieke en misselijke patiënten. Om dat te voorkomen geldt voor de basisverzekering een acceptatieplicht. Maar daarmee zijn de gevaren van ongewenste selectie nog niet geweken. Hoe is te voorkomen dat verzekeringsmaatschappijen dure klanten die ze kwijt willen slechte service gaan verlenen? Dat moet de overheid weer controleren. En wat zit er eigenlijk allemaal in dat basispakket? De verzekeraars hebben er belang bij dat dit basispakket wordt uitgekleed, want dan nemen meer mensen aanvullende verzekeringen en bij de aanvullende verzkeringen mogen ongewenste, want riskante klanten wel worden geweerd. Om deze mogelijke averechtse effecten uit te bannen is een enorme regelbrei nodig. Met als gevolg dat zelfs verzekeraars vrezen dat het positieve effect van de marktwerking nihil is.

De logica is steeds dezelfde. Marktwerking is goed, maar heeft negatieve bijwerkingen. Om die negatieve bijwerkingen tegen te gaan, worden maatregelen genomen die de voordelen om zeep helpen zonder de nadelen effectief op te heffen. Het resultaat is vaak het slechtste van twee werelden: de starheid van de bureaucratie met de onrechtvaardigheid van de markt.

Het deze week ingevoerde no-claim systeem is een nieuw hoogtepunt van marktwaanzin, De bedoeling van de regering is om mensen kostenbewust te maken. Op last van het CDA is inmiddels besloten dat huisartsenbezoek niet ten koste gaat van de no-claim. De angst bestond dat mensen met een krappe beurs de huisarts zouden gaan mijden met alle gezondheidsrisico’s van dien. Maar het bezoek aan de huisarts is het enige moment dat de patiënt wat te kiezen heeft. Als een huisarts eenmaal medicijnen heeft voorgeschreven of een verwijzing uitschrijft voor een specialist is er toch geen patiënt die deze behandeling weigert om zijn maximale no-claim te behouden? Van de beoogde terugdringing van de zorgconsumptie komt dus niets terecht. Wat overblijft is een ingewikkeld administratief systeem dat geld van mensen met een zwakke gezondheid afpakt om het te geven aan gezonde mensen. Daar kan toch niemand voor zijn? Het is typerend voor de oogkleppen van deze regeringscoalitie. Ze hecht meer aan economische leerboekjeswijsheid dan aan de praktijk en creëert zo een grote markt van drogredenen en averechtse effecten.