En het geschiedde dat er binnen twee weken drie nieuwe bijbelvertalingen kwamen. Dat wil zeggen, twee hele, de Naardense bijbel en de officiële nieuwe vertaling, de NBV. En dan zijn Huub Oosterhuis en Alex van Heusden ook al jaren bezig om boek voor boek de bijbel opnieuw te vertalen, Genesis, Exodus en nu Numeri. (Hierbij de foto’s, van de boekpresentatie in boekhandel Scheltema, maandagmiddag)

Je kunt tegenwoordig overal een hype van maken, van mannenbesnijdenis, van wie is de grootste Nederlander tot de juiste vertaling van de bijbel. Alle kranten, alle tv programma’s moeten er even een itempje van maken. Iedereen die ooit wat met een bijbel te maken heeft gehad moet komen optreden. Aan de grootste Nederlander doe ik niet mee, maar over de bijbel heb ik zowaar ook een mening.

Ik ben geen bijbellezer van huis uit, en ik heb leren lezen onder de leiding van Oosterhuis. Die is heel zorgvuldig en tergend langzaam bezig om terug te gaan naar de Hebreeuwse en Griekse bronnen, Alex is degene die het oud-Hebreeuws ontcijfert, en dan via heel zorgvuldig nadenken over wat er eigenlijk staat te komen tot een nieuwe formulering die klinkt, die voor te lezen is, die Nederlands is maar ook al ingeburgerde begrippen intact laat. Zo staat in de versie van Oosterhuis en van Leusden nog steeds ‘het geschiedde’. Natuurlijk is dat te vertalen met ‘het gebeurde’ of zelfs ‘en toen’. Maar iedereen begrijpt dat ‘het geschiedde’, het heeft een extra connotatie van ‘geschiedenis’ en het geeft ook aan dat het niet zomaar een verhaal is als andere verhalen.

Het lijkt mij een illusie dat de bijbel meer voor mensen gaat betekenen als het maar in populair Nederlands is omgezet. Wat het blijft een moeilijk boek waar je niet veel aan hebt als je die zonder leidraad, zonder begeleiding gaat lezen. Ik weet nog wat het voor mij uitmaakte toen oude uitdrukkingen in een andere context werden gezet. Oog om oog, tand om tand, het leek mij de beschrijving van een wraakzuchtige houding. Tot ik uitgelegd kreeg dat het in de context van die tijd juist iets anders betekende, in plaats van wraak op nog ergere wraak tot een kleine ruzie geëscaleerd was tot een oorlog, ging het hier om een nieuw rechtsbeginsel, je mag iemand niet zwaarder straffen dan wat hij jou heeft aangedaan, voor elke tand maar één andere tand en dan moet het afgelopen zijn. Ook vond ik het een eyeopener toen ik begreep hoe ik ‘heb je naaste lief als jezelf’ ook kon vertalen. Ik dacht altijd, wat is dat nou voor een voorschrift, als je een hekel hebt aan jezelf mag je dan de buren ook het leven zuur maken? Maar een veel betere vertaling zou zijn: heb je naaste lief die is als jij. Besef dat je buren mensen zijn die niet zoveel van jou verschillen, verdiep je in een ander voordat je oordeelt. Klinkt al beter, niet?

Mij lijkt het een ontzettende verarming als alle woorden en uitdrukkingen die aan de Nederlandse taal zijn toegevoegd, soms zonder dat we weten dat die uit de bijbel komen nu verdwijnen. Een kribbe die een voederbak wordt, wat zonde en wat onnodig. Die kribbe roept bij mij meteen de beelden op van de kerststal, een voederbak alleen aan stallen zonder meer. Ik ben vooringenomen, natuurlijk, want ik neem de bijbel stukje voor beetje tot me in de vertaling van Van Leusden en Oosterhuis, en dat is de taal die bij mij beelden oproept, associaties, een wereld aan denken. Die zijn niet zomaar vervangbaar door een Nederlands dat voor mij te plat klinkt.

De grappigste vertaalfout, ja ik vind dat echt een fout, is hoe de bijbelse uitdrukking ‘hij ging tot haar in’ omgezet is. Ik vind dat echt een prachtige uitdrukking, plastisch en netjes tegelijk. Ergens (ik ben niet zo bijbelvast dat ik heb onthouden welke passage dat is) vraagt een man aan een vrouw waarvan hij denkt dat ze een prostituée is of hij tot haar in mag gaan. En dan vraagt zij wat hij er voor over heeft om tot haar in te gaan. Dat is nu vertaald als ‘mag ik van uw diensten gebruik maken’. Dat zegt nu helemaal niets meer. Want wat voor diensten? Hoor je een man op de wallen al zeggen, mag ik van uw diensten gebruik maken in plaats van ik wil wel een lekkere wip en wat kost een nummertje Frans? Had het dan maar gewoon laten staan: ik wil tot u ingaan, dan weten we tenminste dat hij niet verwacht dat ze vloeren komt dweilen.