Eerlijk gezegd dacht ik dat het een saaie dag zou worden. Het was een beetje een plichtnummer, een internationale conferentie over Palestina en Israël, waaraan vooral deelgenomen werd door voormalige politici en diplomaten. Ik kon me niet voorstellen dat ze mij veel nieuws te melden zouden hebben. Het was een grauwe novemberdag, het gebouw, van buiten statig, het Vredespaleis in Den Haag, was waarschijnlijk gekozen vanwege de symboliek, maar niet vanwege het comfort, en toen ik binnen ging zitten zag ik vooral grauwe mannen, met een gemiddelde leeftijd van zeventig, in het panel. Zo zie je maar weer dat het niet kwaad kan om je eigen vooroordelen af en toe opgeschud te zien worden, want het werd een boeiende dag.

Voormalige ambassadeurs uit de Verenigde Staten, Japan, Rusland, Nederland en Frankrijk, een parlementslid uit Canada (de enige vrouw), voormalige ministers uit Libanon en Japan.
Wat de dag zo interessant maakte is dat hier mensen aan het woord waren die veel van de wereld, en met name van het Midden Oosten hadden gezien, die de politieke gang van zaken al lang volgen, en die nu ze ouder zijn en zich niet meer bij de baas hoeven te verantwoorden, zich vrij voelen om te zeggen wat ze werkelijk denken. Zoals ook onze voormalige minister van Agt, een van de initiatiefnemers van de conferentie, en aanwezig om het slotwoord te spreken. Dat gaven uitspraken die je, als je je ogen dicht deed en de kraak in de stemmen even wegdacht, eerder had verwacht van twintigjarige radicalen. En dat mét het overwicht en inzicht verworven in een lange staat van dienst, wow!

Ruimschoots mijn favoriet was voormalig ambassadeur Edward Peck, een ongelooflijk geestige man, die ik bij de borrel vroeg hoe het kon dat hij, als vertegenwoordiger van Amerika, eens nog deel uitmakend van de Task Force Terrorism, zo kritisch was geworden. ‘Ik was altijd kritisch’, zei hij, ‘maar toen ik nog in dienst was kon dat alleen binnenshuis. Nu ben ik vrij om dat ook naar buiten te brengen’.

Drie mannen sprongen er voor mij uit, eerst voormalig ambassadeur Carleton Coon , ook van de VS:
Drie groeperingen in de VS maken de dienst uit en houden een werkelijke oplossing van de impasse in het Midden Oosten, met name in Israël en Palestina tegen: de zogenaamde joodse lobby, die maar door de helft van de Amerikaanse joden werkelijk wordt ondersteund maar veel geld en macht heeft, de Neocons – de neoconservatieven die nauwe banden hebben met de Likud, en Israël aan staatsgeheimen van de Amerikaanse overheid hebben geholpen, en de Bible Belt, de groeiende groep diep conservatieve christenen.
Het Amerikaanse publiek is vergaand onwetend en slecht geïnformeerd, er zijn nog steeds veel mensen die geloven dat Irak is gebombardeerd omdat ze massavernietigingswapens hadden, en omdat Saddam Hussein Al Quaida ondersteunde.
Wat we vooral moeten doen is het Amerikaanse publiek meer inzicht bijbrengen. De bezetting van het Palestijnse gebied is immoreel, het is illegaal, en het is onlosmakelijk verbonden met de andere grote problemen in het Midden Oosten. En wat Europa zou moeten doen: tegen de Amerikanen zeggen dat er géén ondersteuning meer komt voor de troepen in Irak als de Bush administration niet het zijne doet om Israël tot het stopzetten van de bezetting en terug naar de onderhandelingstafel te dwingen.

Edward Peck, ook voormalig ambassadeur, joods, Amerikaan:
Wij Amerikanen denken dat wij de wereld zijn. Amerikanen weten niets van de wereld daarbuiten, ze zijn er niet in geïnteresseerd. Als je een Amerikaan vraagt waar Irak ligt komt zijn vinger waarschijnlijk terecht in Turkije of Jordanië.
We hebben het niet over een ‘conflict’. Een conflict bestaat tussen twee partijen. Maar dit gaat om een bezetting, een eenzijdige bezetting. Zolang die bezetting er is kunnen we het ook niet hebben over een vredesproces, want dat veronderstelt twee partijen die vrij zijn om te onderhandelen. En met Israël valt niet te onderhandelen zolang niet duidelijk is dat de bezetting en de bouw van de nederzettingen verkeerd is, verkeerd en onwettig.

Ik vergelijk dat met iets wat ik gisteravond in mijn hotel zag. In het restaurant zijn tafeltjes voor rokers en voor niet-rokers vlak naast elkaar. En daar staat een vriendelijk bordje op, ik heb het meegebracht, waarop gesuggereerd wordt dat we het wel oplossen met wederzijds respect – dat respect betekent dus dat de rokers hun kankerverwekkende rook in mijn gezicht mogen blazen en dat ik dat in naam van rekening houden met elkaar maar moet accepteren. Ook in de verhouding tussen Israël en de Palestijnen is geen sprake van wederkerigheid. Zolang we dat niet onder ogen zien is er geen oplossing mogelijk.

Peck houdt ervan om te praten. Als hij dreigt over zijn tien minuten heen te gaan roept hij vrolijk: luister, ik vertegenwoordig Israël, dus ik neem geen tien minuten maar anderhalf uur.

Over Arafat:
Israël en de VS zeiden dat hij het obstakel was voor de vrede. En dat dat obstakel eerst weg moest voordat er vorderingen gemaakt konden worden. Wanneer hij weg is zal blijken dat dat een leugen was. Het probleem is dat elke onderhandelaar, ook Abu Mazen, die bijna door zijn eigen volk uitgemaakt werd voor verrader omdat hij te veel concessies wilde doen, door Israël en de VS met lege handen naar huis werd gestuurd. Hij kreeg niets terug.
Hoe had Arafat zijn land kunnen besturen terwijl hij niet eens die twee-en-een-half kamertje uit mocht waar hij woonde? Hoe zou hij in staat geweest zijn om elke daad van terrorisme tegen te houden? Zijn de Israëli’s in staat om elke misdaad in hun land tegen te houden? De Amerikanen? Die beschuldigen er nu Mexico van dat die de grens met de VS niet voldoende verdedigen en dat er te veel mensen doorheen komen. Wat de Mexicanen zeggen? Het is ook jullie grens, doe het zelf. Arafat, als later zal blijken dat hij heeft gedaan wat hij kon, maar dat het Israël en de VS waren die niets toe wilden geven, hoort straks een tweede Nobelprijs te krijgen en een die hij met niemand hoeft te delen.

Over de VN:
Af en toe moet je Bush er aan herinneren dat de Verenigde Naties niet de vijand zijn, alleen maar omdat ze anders dan Israël en de VS hebben uitgemaakt dat de bezetting illegaal is. De VN hebben recht op een andere mening, dat vergeet Bush wel eens. Dan moeten we hebm zeggen, meneer de president, die lui daar hebben stemrecht, weet u wel, Duitsland, Frankrijk, die stemmen, en dus hebben ze het recht om er anders over te denken.

En Israël een democratie? Dan horen ze zich te houden aan het internationale recht. Dat doen ze niet. De VN heeft zoch er 37 jaar geleden al tegengekeerd, toen de bouw van de nederzettingen begon. En ze zijn blijven zeggen dat het illegaal is. Maar daar trekt ook de VS zich niets van aan. De Palestijnen hoeven niet te gaan onderhandelen over de nederzettingen en de muur, je hoeft niet te gaan onderhandelen over zaken die zo overduidelijk niet legaal zijn.
Toen de VN, toen nog inclusief de VS, zei dat Israël zich terug moest trekken uit Libanon, deden ze er nog 18 jaar over. Oorspronkelijk was ook Amerika tegen de bouw van de nederzettingen omdat die onwettig zijn. Maar helaas kan de Veiligheidsraad niemand dwingen. Landen zullen alleen iets doen wanneer ze vinden dat dat in hun eigen belang is.

Nu zit Sharon met de nederzettingen die hij zelf heeft geschapen in zijn maag. Het zou even makkelijk zijn om tegen Israël te zeggen doek de nederzettingen op, als het in de VS zou zijn om alle pistolen en geweren voor burgers te verbieden. Wij hebben Israël toegestaan dat ze dit hebben gedaan. Wat de Duitsers de joden en de zigeuners aandeden, wat de Amerikanden de zwarten aandeden, dat doen nu de Israëli’s met de Palestijnen: ze worden Untermenschen, verlaagd tot minder dan menselijk.

Ik zat in de Task Force on Terrorism van het Witte Huis. Weet je wat ze ons daar vertelden? Er is maar één ding waar je je geen zorgen over hoeft te maken en dat is de oorzaak van terrorisme. Ik moest toen vertellen dat ik denk dat niemand bereid om zich op te blazen alleen maar omdat wij de vrijheid hebben die zij afwijzen of waar ze jaloers op zijn. Dus we moeten wel kijken naar de oorzaken en daarbij kijken naar onze eigen rol.

Ik ben er geweest, in de Palestijnse gebieden, en het was een onthutsende, overweldigende ervaring. Het is vreselijk om te weten dat het elke dag erger wordt.
Wat ik zou willen: dat Europa de staat Palestina erkend, al is die nog bezet.

De muur:
Dat is geen veiligheidsmuur, het is geen scheidingsmuur, het is zelfs geen apartheidsmuur. Kijk naar de kaart, kijk hoe de muur een paar gebieden geheel gaat omsingelen, dit is een gevangenismuur. De Israëli’s zijn de grootste gevangenis ter wereld aan het bouwen.

Nog steeds weten zoveel mensen niet wat er werkelijk aan de hand is. Ik stel bij het publiek wel eens een kleine strikvraag. Wanneer ze het hebben over de inval van de Arabische legers in 1948, wat gezien wordt als het begin van de oorlog, dan vraag ik, weten jullie welk Arabisch volk geen leger heeft gestuurd? Antwoord: de Palestijnen. Die hadden geen leger. Dus die maakten dat ze wegkwamen.

Ik word tegenwoordig nogal eens gezien als een ‘fuzzy puppy’, een softie, een watje. Dat kan me niet schelen. Weet je wat Hannah Arendt heeft gezegd:
Terrorisme is de oorlog van de armen.
Oorlog is het terrorisme van de rijken.

Stephane Hessel is 87, joods, Fransman, voormalig ambassadeur, heeft een concentratiekamp overleefd en heeft destijds met zorg de stichting van de joodse staat gadegeslagen.

De zionistische slogan ‘een land zonder volk voor een volk zonder land’ heeft nooit geklopt, zegt hij nu. Maar vanaf het begin leek het er op alsof de joodse staat de hand boven het hoofd werd gehouden door de landen die het gevoel hadden iets goed te moeten maken aan het volk dat in Europa zo extreem was vervolgd. Maar het is niet waar dat ze daarmee een oud onrecht goed maken. Integendeel. Het is niet in het belang van Europa en niet in het belang van de joden om de Israëlische politiek te ondersteunen die zich kenmerkt door een paar zaken: ze onderdrukken en vernederen hun buren, ze zijn de laatste kolonisatoren, in een tijd dat het kolonialisme heeft afgedaan, ze houden zich niet aan het internationale recht en schaden daarmee de rechtelijke toestand in de wereld, en ze zijn bezig om opnieuw zichzelf op te sluiten in een getto. De muur is volstrekt illegaal en onmenselijk. Maar het sluit ook Israël zelf op, een land dat een koloniaal en agresief getto aan het worden is en een absolute ramp voor hun buurvolk.

Onderhandelen tussen twee volken kan alleen op basis van vrijheid, en dat hebben de Palestijnen niet, die hebben bovendien te maken met een leider die nog steeds meer land wil en de ontruiming van Gaza gaat gebruiken om meer van de Westoever bij Israël in de lijven. Ik ben dus niet optimistisch. Toch denk ik dat de Veiligheidsraad van de VN meer gebruikt moet worden. Het is tijd dat de landen die nog een redelijke relatie hebben met Israël en de VN opnieuw een resolutie indienen over de illegaliteit van de muur – wanneer de VS daar wederom hun veto over uit zullen spreken betekent het wel dat ze de Europese landen ondubbelzinnig tegen zich zullen hebben.

We moeten niet vergeten dat de Palestijnen meerder malen hebben laten zien dat zij wel tot onderhandelen bereid waren. Toen de Oslo onderhandelingen begonnen was er vrijwel geen geweld meer van de Palestijnse kant. Ik ben er van overtuigd dat de Palestijnen in wezen vrede willen, en dat de meerderheid in staat is om de extremisten tegen te houden – dus het probleem, als er een overeenkomst zou komen, is niet in de eerste staat de veiligheid van Israël. Het probleem op dit moment is dat er zoveel is vernietigd in de infrastructuur in de Palestijnse gebieden en in het leiderschap dat het de vraag is of het zo wel bestuurbaar is.

Waar ik mijn optimisme nog vandaan haal? De geschiedenis is ‘a moving target’, die zit niet stil. De leiders van nu zijn oud en versleten, het is mogelijk dat er nieuwe leiders zullen volgen, jongere, die inzien dat het zo niet door kan gaan. In Israël, in de VS. We hebben in de geschiedenis wel vaker verrassingen meegemaakt.

Uit de zaal komt af en toe gesputter bij de discussies. Is het niet allemaal een beetje eenzijdig en partijdig? Waarom zijn de sprekers allemaal van één kant gekozen? De aanwezige krasse knarren voelen zich niet zo aangesproken. Partijdig? Natuurlijk, als je er maar genoeg van af weet wordt je dat ook en zo hoort het. Ze hebben zich met hun leeftijd niet alleen veel levenservaring en inzicht toegeëigend, maar ook een grote mate van vrijheid om te zeggen wat ze denken dat de waarheid is.

Aan het eind van de dag komt voormalig minister van Agt, een van de initiatiefnemers van de conferentie, het slotwoord spreken. Laat ons gezamenlijk stelling nemen tegen deze vergaande schending van het internationale recht. De slotverklaring wordt voorgelezen, die door de aanwezige (ex) diplomaten en (ex) politici, waaronder ik, ondertekend zal gaan worden. De organisatie is niet zo vrolijk over het feit dat andere Nederlandse parlementariërs het af hebben laten weten, waaronder Bert Koenders van de PvdA die op het laatste moment heeft afgezegd. Misschien lag het er aan dat de conferentie op het eerste gezicht niet erg spannend dreigde te worden, en er voor de parlementariërs alleen een passieve rol was weggelegd.

Toch wel een rare ervaring, om het met Van Agt eens te zijn zegt mijn buurvrouw. Dat kan ik beamen. Eens stond ik bij de bezetting van de Bloemenhovekliniek, voor de legalisering van abortus, waar Van Agt, toen minister van Justitie tegen was, met een bord in mijn handen: ‘Van Agt, God’s eigen seksist.’
Als mensen als Van Agt in hun leven nog zo’n ommezwaai kunnen maken, dan zijn de wonderen de wereld nog niet uit. Dan is er hoop, al weet je soms niet waar je die zoeken moet.