Sartre schreef eens een boekje over antisemitisme, Overdenkingen bij het joodse vraagstuk. Fouad Laroui las het als jongen, en twee dingen vielen hem er in op. (Volkskrant van vandaag, onder de kop: ‘ik eis mijzelf terug’)
Ten eerst: de heldere definitie van het racisme: je neemt van een individu één kenmerk – zijn huidskleur, zijn etnische afkomst – en daarmee verklaar je het hele individu.
Het tweede idee dat me trof – en dat is wat mij hier het meest interesseert – was de bekende sartriaanse bewering dat de antisemiet de jood creëert.
Wat we nu kunnen waarnemen is dat mensen die allang dachten Nederlanders te zijn, met net als iedereen een hele reeks van identiteiten, ze zijn vrouw of man, ze zijn moeder of dochter of beide, ze zijn student of werkloos of verkoopster of taxichauffeur of dichter, ze wonen in een dorp of de grote stad, ze zijn ongelovig of gelovig, ze zijn migrant of vluchteling of hier geboren, ze stemmen op de SP of helemaal niet – dat die mensen als ze ook nog moslim zijn nu opeens worden gezien, niet meer als uniek individu, maar als vertegenwoordiger van een eenduidige groep: de moslims.
En dat eenduidige, eenzijdige beeld heeft een werking. Wie ook moslim is moet zich er toe verhouden, proberen het te negeren, het beeld tegenspreken, zich er juist tegen afzetten, of het zich toe-eigenen: okee, jullie zien mij als moslim? Dan ben ik ook een moslim.
Sterke geesten die het lukt zich er helemaal niets van aan te trekken en hun eigen gang te gaan.
Wat is een moslim vandaag de dag? Wat een niet-moslim van hem maakt, schrijft Laroui. Bij de meeste Europeanen en Amerikanen komt het niet op dat er atheïsten, agnosten, onverschilligen bestaan in wat ‘moslimlanden’ worden genoemd.
Peter spreekt me aan in de kantine, met een brede glimlach.
‘Zeg eens, wat denk jij, als moslim, over…’
Ik onderbreek hem, nog voordat hij verder kan gaan.
‘Beste vriend, ik denk niet als moslim, ik denk als individu, ik denk als mezelf.’
Stomverbaasd houdt hij zijn mond. Ik ga ergens apart zitten, boos en verdrietig.
Waarom die woede, vraagt u mij misschien? Omdat ik de indruk heb gekregen in het gele boekje van Sartre terecht te zijn gekomen: en dat is een verschrikkelijke achteruitgang als je dertig jaar lang dacht een persoon te zijn, een individu.
Er zijn geen individuen meer, er is alleen nog een wij en er is jullie, schrijft Laroui, en geeft de voorbeelden van de beeldvorming die er nu plaats vindt, waarin gedacht wordt dat alle moslims zich laten leiden door imams, ook al hebben ze er van hun leven nog nooit een gesproken, of de manier waarop er nu herhaaldelijk wordt gesproken over ‘de rituele moord op Theo van Gogh’ alsof er zoiets bestaat als een hoofdstuk in de gebedenboeken van de moslims over hoe slacht je de vijanden van God af.
Dit is het punt, zegt Laroui. Bewust of onbewust spelen veel moslims het spel mee. Als jullie mij zo definiëren, dan doe ik niet alleen mee maar ik ben er nog trots op ook. Vandaar dat Laroui een meisje dat hij alleen maar kende in spijkerbroek, geboren en getogen in Amsterdam, nu met een hoofddoek ziet lopen, en een groot deel van de e-mails die hij krijgt van Marokkaanse studenten nu beginnen met salam. Vanwaar die nieuwe behoefte om juist het verschil te benadrukken?
Daarin zie ik een trotse reactie als die van de schrijver Jean Genet, een halve eeuw geleden. U noemt mij een dief? Prima. Dan zal ik een dief zijn. En ik zal er trots op zijn. U noemt mij een moslim? Prima, dan zal ik er een zijn. En eentje die erger is dan uw ergste nachtmerrie.
Laroui, die niet gelovig is, bevalt het niks. Deze eeuw wordt weer te religieus. Terwijl het net mogelijk werd om broederlijk samen te leven zonder elkaar vanwege onze Goden de kop in te slaan, ‘onder de stormram van de wereldse drieëenheid Galileï, Darwin en Freud was de Olympus eindelijk in elkaar gestort’, smijt deze ‘samenzwering van idioten, de neoconservatief en de islamist, ons drie eeuwen terug in de tijd’.
Tijd voor een nieuwe Sartre die Overdenkingen bij het moslimvraagstuk schrijft.
Interessante stelling.
Zouden moslims hun geloof nu echt als vraagstuk willen zien?
Het lijkt mij niet want het heeft grote nadelen.
Waarom dan opzichtige uiterlijke kenmerken?
Het is on-Nederlands en je roept afweer reacties op.
Voor straattheater of in besloten kring kan het maar kom er niet mee aan als je als individu serieus genomen wil worden bv. bij sollicitaties.
Verplicht kijkvoer voor Nico:
http://exactitudes.com/
Er zijn tegenwoordig meer Nederlanders die een hoofddoek dragen dan Nederlanders die op klompen lopen, dus wen er maar aan, Nico, dat een hoofddoek dragen hartstikke Nederlands is. En wen er maar aan dat jij als Nederlander niet in je eentje bepaald wat voor andere Nederlanders Nederlands is. En wen er maar aan dat we in Nederland een zwaar bevochten recht op godsdienstvrijheid hebben, en dus ook het recht om te laten zien welke godsdienst en een keppeltje of een kruisje of een hoofddoek mogen dragen. Als iemand op grond daarvan bij een sollicitatie wordt afgewezen dan heet dat in Nederland discriminatie. En lees het bovenstaande stuk nog eens door, want het lijkt er wel op alsof je niet helemaal begrijpt wat daar staat. Dan snap je misschien dat zolang jij doorgaat met roepen dat hoofddoeken on-Nederlands zijn er meer mensen zullen zijn die zullen zeggen, o ja, en wie bepaalt dat en juist wel een hoofddoek zullen willen dragen. En dan begrijp je misschien ook wat Laroui nou juist probeert duidelijk te maken, dat je het niet kunt hebben over moslims alsof dat geen individuele mensen zijn met individuele opvattingen.
Ik ben erg gecharmeerd van de invalshoek. Lange tijd geleden heb ik het boek van Satre gelezen en ik had nog geen connectie gelegd. Die is er zeker.
Eigenlijk geldt de gedachtengang voor iedere groep die je zou kunnen onderscheiden. Vrouwen zijn…, mannen zijn…, sporters zijn…, christenen zijn…, SP-ers zijn… . Heeft het niet vooral met de plaats in de samenleving te maken of je je dan ook gaat gedragen naar het stempel (de vergelijking met de dief)? Want het mag toch ook niet zo worden dat ‘de moslims’ zich zo gedragen omdat wij ze het stempel geven? Moeten we in deze gedachtengang niet oppassen dat we ‘de eigen wil’ óók ontnemen?
Ik heb ook erg de indruk dat we de afgelopen tijd stappen terug doen. De scheidslijnen worden te scherp, als je nuanceert ben je van de ’tegenpartij’, voor beide ‘partijen’ trouwens. We moeten stoppen met de hokjesgeest, maar ook met de idee dat we ons lot en leven niet zelf bepalen, maar god of de ander die jou anoniem bestempeld.
Beste Anja,
Ik vind dat je met je reactie op Nico niet het goede voorbeeld geeft. Misschien heb je het niet zo bedoeld, maar je reactie heeft een sterk dwingende en ietwat denigrerende toon. Ik denk dat je meer bij Nico zal bereiken als je hem wat uitnodigender tegemoet treedt.
Beste Nico,
Ik begrijp niet precies wat je probeert te zeggen met je stukje, maar ik zal toch proberen te reageren. Je lijkt te willen zeggen dat je niet begrijpt waarom mensen überhaupt geloven, omdat het zoveel nadelen heeft. Gelukkig zitten mensen zo in elkaar dat als gedrag alleen maar nadelen heeft, ze dit gedrag zullen vermijden. Religie heeft echter ontzettend veel voordelen. Het geeft je vastheid in een onzekere wereld, zekerheid over de uiteindelijke toekomst en rechtvaardigheid waar die voor ongelovigen afwezig kan zijn.
Heb je b.v. op televisie die Sumatraanse man gezien die na de tsunami op zoek ging naar zijn vrouw en kind? Waar ooit zijn dorp stond, restten nu nog wat betonnen fundamenten. Bij de aanblik van dit rampgebied kon hij er vrijwel zeker van zijn dat hij nooit meer een spoor van zijn geliefden terug zou vinden. In plaats van zijn haren uit zijn hoofd te trekken, te schreeuwen of te schelden, begon hij zijn heil te zoeken in zijn geloof. ‘Allah is groot’, herhaalde hij, en toen ze bij de restanten van zijn huis aankwamen, legde hij zijn gebedsmatje op een stuk beton en begon tot God te bidden.
Zelden ben ik als ongelovige zo jaloers geweest op een gelovige. De rust die deze moderne Job uitstraalde deed me zo klein voelen dat ik me eens te meer besefte hoeveel kracht geloof mensen kan geven, vooral in dit soort situaties.
Uit psychologisch onderzoek blijkt dat mensen die geloven aanvankelijk meer moeite hebben met een overleden naaste (God wat doe je me aan?), maar dat zij op de lange termijn veel minder last hebben dan mensen die niet geloven (hij/zij is nu bij God, God heeft er een reden voor gehad, etc.).
Als je wilt dat moslims ophouden met het dragen van ‘opzichtige uiterlijke kenmerken’, dan is het slimste wat je kunt doen te beginnen met het accepteren van moslims als deel van onze samenleving (inclusief ‘opzichtige uiterlijke kenmerken’). Dit klinkt heel paradoxaal, maar blijkt de enige oplossing (buiten het steeds vaker toegepaste principe van genocide, maar daar ben je hopelijk ook niet voor). Juist door heel hard te protesteren tegen deze uiting van hun religie, zal je de behoefte hieraan alleen maar sterker maken.
Ongeduld is het, Wouter, en het kan zijn dat mijn reactie daarom kribbig overkomt. Ik word ongeduldig wanneer ik merk dat mensen niet lezen wat er al staat. Maar misschien kan ik beter niet reageren wanneer ik weer een ferme aanval van ongeduld krijg. Ik krijg ook langzamerhand wel een sik van die eindeloze stroom oordelen over moslims. Dus doe jij je best, jij bent kennelijk je geduld nog niet kwijt.
Lieve mensen,
Jullie willen toch geen weblog waar iedereen op alles halleluja roept?
Dan is het geen debat maar een saaie preek in een linkse kerk en dat willen we toch niet?
Eerste misverstand: ik kan best begrijpen dat iemand veel waarde hecht aan de Islam. Daar heb ik ook best respect voor als het gedrag correspondeert,
maar als ik ga proberen iedereen voor de jehova’s of pinkstergemeente te laten zijn,
of met harakrhisna kleding ga rond lopen of met een keppeltje of Christuskruis naar een zakelijk treffen ga,
gaan mensen mij een vreemd figuur vinden. Denkt u ook niet?
Dat religie mensen gelukkiger kan maken daar ben ik van overtuigd.
Ongelukkiger kan echter ook, zoniet voor de belijder dan wel voor de omgeving, familie, gezin.
De conclusie moet dan zijn: religie kan grote invloed hebben op gedrag van mensen, Meestal in positieve zin maar soms ook in negatieve (bv. zelfmoordcommando’s)
Uiteindelijk is het probleem van godsdiensten dat ze de neiging hebben keuzes voor mensen te maken die zo de eigen ratio en verantwoordelijkheid te ontlopen.
Het was GODS/Allah’s wil.
Nico schrijft:
Jullie willen toch geen weblog waar iedereen op alles halleluja roept?
Helemaal waar, Nico. Toch roept jouw reactie bij mij een hoop vragen op. Wie bedoel je met ‘jullie’? Wat is een ‘saaie preek’? Is een preek per definitie saai? Wat is nou weer ‘een linkse kerk’? Wat is er vreemd aan als iemand naar een ‘zakelijk treffen’ gaat met een oranje gewaad aan, een keppeltje op of kruis om? Is de kans dat de zakenpartners hetzelfde dragen, dan uitgesloten in jouw ogen? Enzovoorts.
Mij bekruipt het gevoel, als ik jouw woorden lees, dat de wereld steeds platter wordt. En dat roept bij mij verzet op. Ik vind het te gemakkelijk en (sorry hoor) drammerig.
Je stelt dat het geloof mensen gelukkig kan maken en dat uit naam van het geloof misdaden worden gepleegd. Ja, heel goed opgemerkt. Zo gaat dat met de mens, al tweeduizend eeuwen lang en langer. Ik acht de kans uitgesloten, dat dit ooit verandert. Eerdere experimenten die bedoeld waren om andersdenkenden en andersgelovigen uit een samenleving te weren, zijn zoals je weet dramatisch afgelopen.
Jouw oplossing is heel simpel, volkomen vanuit je eigen perceptie en perspectief geredeneerd en beluister ik steeds vaker: je wilt ‘gewoon’ dat mensen met een jou onwelgevallig (en soms zelfs gevaarlijk, oei) geloof zichzelf onzichtbaar maken. Je noemt dat “ik heb best respect voor ze als het gedrag correspondeert” en je bedoelt dat hun gedrag (en uiterlijk) moet corresponderen met dat van jou. Misschien – dat weet ik niet want dat zeg je niet expliciet – wil je het liefst dat ze helemaal uit jouw leefomgeving verdwijnen. Je vindt dat je het recht hebt, zo te denken en te redeneren, omdat je gelooft (hoopt) dat er zoiets bestaat als een besloten Nederlandse identiteit, waarin deze gelovigen ‘gewoon’ niet passen.
Waarom ik me soms op dit weblog laat horen, is omdat ik besef, dat mijn perceptie van en perspectief op onze samenleving niet maatgevend is. Ik kan mijn wereldbeeld en idealen hier in alle rust toetsen aan de realiteit en gedachten van anderen. Hier wordt nagedacht over hoe het wèl zou kunnen, samenleven met andere geloven, andere culturen, andere denkbeelden. Hier wordt in het algemeen niet zomaar wat geroepen. Dat ik dan af en toe ook op mijn flikker krijg, alla.
Zolang we maar blijven beseffen, dat er geen gemakkelijke oplossing bestaat voor complexe problemen.
Zolang de wereld alsjeblieft maar niet plat wordt.
Fouad Laroui heeft n.m.m. met z’n artikel precies in de roos geschoten. Veel Nederlanders beseffen gewoon niet met hoeveel vooroordelen ze feitelijk naar moslims, Marokkanen, enz. kijken. Alleen op het aspect van de Islam -die in meerdere of mindere mate, maar door (ex-)bewoners van als islamitisch beschouwde landen vaak ook in het geheel NIET wordt aangehangen-wordt gereageerd als een stier op een rode lap. Vaak zonder veel van de Islam af te weten. Alles op één hoop, geen individu meer. Laroui maakt dit heel scherp inzichtelijk.
Beste Claar,
onder een linkse kerk versta ik ongeveer:
een politieke groepering die onder het vaandel van socialisme een angstige bekrompen zelfingenomen wijze van denken heeft op wil opleggen aan anderen. Vroeger had je dat ook in de kerken, de pastoor wist alles beter en niemand die hem tegen durfde te spreken (50 er jaren geloof ik)
Dat het vreemd is om met een oranje harakrishna jurk te gaan solliciteren naar een serieuze baan kan ik je niet uitleggen, probeer het maar.
Ik schreef:
ik kan best begrijpen dat iemand veel waarde hecht aan de Islam.
Daar heb ik ook best respect voor als het gedrag correspondeert:
Daarmee bedoel ik dat ik er vanuit ga dat religies in de grond vredelievend en sociaal zijn.
Natuurlijk we leven in een vrij land en je kunt je binnen de wet, (bijna) kleden zo je je wil.
Maar je heel afwijkend kleden (met een burka bijvoorbeeld), en dan boos worden dat niet iedereen dat goedkeurt is mi. wel een beetje dom.
Natuurlijk ben ik er niet voor dat iedereen hetzelfde draagt, dat is het andere uiterste.
Grappig, gisteren was ik discussieleider in een bijeenkomst ‘Normen en waarden in de Nederlandse rechtstaat) tijdens de informatierondes als voorbode op de islamdebatten in Rotterdam. In een volle zaal, gevuld met veel jonge mensen, laaiden de emoties al snel hoog op. De aanwezigen vroegen zich af wanneer ze eindelijk een lijst met normen en waarden kunnen krijgen. Waarom wordt er zoveel tussen de regels gecommuniceerd en tenslotte: waarom wordt van de islamitische gemeenschap zoveel geëist terwijl er ook binnen de andere geloofsgemeenschappen uitingen zijn die in strijd zijn met de rechtsstaat. Tegelijkertijd wuifden de aanwezigen het argument weg dat ze zich in de regel in een slachtofferrol plaatsen: “Wij zijn namelijk slachtoffer van alle ellende die veroorzaakt wordt door stigmatiserende media en politici.” Ook de linkse partijen en de allochtone kamerleden kregen er flink van langs. “Wanneer durven zij eens hun nekken uit te stekken voor ons”, riep iemand die veel bijval kreeg. De panelleden, een journalist, een projectleider van een participatiebevordering instituut, een advocaat en een Rotterdamse ex-ambtenaar konden op een geven moment slechts beamen dat er met een dubbele moraal gehandeld wordt in Rotterdam. “Maar”, zei de advocaat, “gebruik die middelen van de rechtstaat om je gelijk te halen.” Iemand uit de zaal riep hem vervolgens toe dat het weinig zin heeft om naar de rechter te gaan als je hele gemeenschap door uitspraken van AHA of andere rechtse lieden al breed gepresenteerd zijn in de kranten en overige media. “Het kwaad is dan al geschied, de grote massa wordt weer in het vooroordeel bevestigd.” En toen de vraag die gesteld moest worden aan de ex-ambtenaar die vooraf als inleiding de geschiedenis schetste van de Nederlandse rechtstaat: Waar leiden constante negatieve stigma’s naar toe? Wat leert de Nederlandse geschiedenis ons hierover. “Het beste voorbeeld waar negatieve stigma’s en vooroordelen naar kunnen leiden is het voorbeeld van de joodse deportaties tijdens WOII”, antwoordde de ambtenaar resoluut. Tot slot stond een opbouwwerker uit Delfshaven op en riep de aanwezigen op om vooral naar al die islamdebatten te gaan. “Er wordt ons nu een podium aangeboden, benut hem en realiseer jullie vooral dat wij samen die waarden en normen van Nederland maken!”
Bedankt voor je reactie, Nico.
Je schrijft: de pastoor wist alles beter en niemand die hem tegen durfde te spreken en daarmee heb je meteen mijn bezwaar verwoord tegen de term ‘linkse kerk’. Het maakt nogal verschil of je je (voor mij nog maar een generatie geleden) liet ringeloren door de pastoor, of dat je in een vrije democratie weloverwogen de keuze maakt voor een socialistisch bestel. Angstig, bekrompen en zelfingenomen zijn jouw woorden. Het is een soort napraatmode geworden, sinds Fortuyn met zijn ‘puinhopen van paars’ kwam, om af te geven op het linkse gedachtegoed. Maar ik blijf weloverwogen vinden dat dat socialisme een uitstekend bruikbaar model biedt voor een gezonde en leuke samenleving. Ja, met de inzichten die we nu hebben, zouden we toen wellicht zaken anders hebben aangepakt. Zo gaat dat, met mensen, en zo zal het altijd gaan. Onze kinderen oordelen straks over ons, Nico, en ik wil niet dat de mijne mij over tien jaar verwijten: “Ma, waar was jij toen ze de solidariteit en tolerantie sloopten?”
Jij schrijft: Maar je heel afwijkend kleden (met een burka bijvoorbeeld), en dan boos worden dat niet iedereen dat goedkeurt is mi. wel een beetje dom.
Het zal je niet verbazen, dat ik op mijn beurt zeg: het is wel een beetje dom om in een vrij land afwijkende kleding af te keuren en boos te worden als die lui desondanks hun burka’s weigeren uit te trekken. Ik ga anderen geen vrijheid ontnemen die ik zelf koester. Ik kijk wel link(s) uit.