Meer dan honderd moslimmeiden en jonge vrouwen waren naar Rotterdam gekomen voor een dag over een thema dat voor hen erg belangrijk is: het huwelijk van een moslima. Kies jij een toekomstige man, hoe kies jij een toekomstige man?

De aanleiding voor de dag werd uitgelegd door Naziha Sadek van het SPIOR, Stichting Platform Islamtische Organisaties Rijnmond. Elk jaar lopen er weer meiden van huis weg op het moment dat ze merken dat hun ouders bezig zijn om een huwelijk voor ze te arrangeren. Ze willen nog niet trouwen, of ze willen niet met de man trouwen die hun ouders voor ze uitzoeken. Meiden die overtuigd moslim zijn, maar tegelijk hier zijn geboren en het vanzelfsprekender zijn gaan vinden dat ze zelf mogen kiezen of ze trouwen, wanneer ze trouwen en met wie. SPIOR wil tegengaan dat meiden weg moeten lopen, en er moeilijkheden ontstaan wanneer ze weer terug gaan. Het doel is gedwongen huwelijken tegen te gaan, de meiden bewuster en mondiger maken, de ouders voor te lichten. Want dit is de belangrijkste mededeling: de islam is absoluut tegen gewongen huwelijken. Meer dan dat: een huwelijk zonder de volledige instemming van beide partners is ongeldig.

Edien Bartels van de VU, die lang in Marokko heeft gewoond legt uit dat de uithuwelijking vroeger een begrijpelijke funktie heeft gehad. Een huwelijk was meer dan een verbintenis tussen een man en een vrouw, het was tegelijk een verbintenis tussen familiegroepen. Maar dat is in de huidige tijd veranderd. De staat heeft een groot deel van de funkties van de familie overgenomen: ouderen krijgen uitkeringen en zorg. De meeste ouderen gaan niet meer bij hun kinderen wonen maar krijgen thuiszorg en opvang in verpleeghuizen. Kinderen zijn geen oudedagsvoorziening meer. Werklozen hoeven niet langer bij familie aan te kloppen. Wie een zaak wil beginnen klopt aan bij de bamk en gaat niet bij familie een lening sluiten. En het huwelijk om bezit veilig te stellen, zoals we op boerderijen nog hebben meegemaakt, komt zelden meer voor. Mensen kiezen steeds meer voor zichzelf. Ook de Nederlanders hebben er aan moeten wennen dat ouders niet meer zoveel te zeggen hebben over het huwelijk van hun kinderen.

Voor Nederlandse moslims geldt dat de meeste ouders zelf nog zijn uitgehuwelijkt. Die moeten er nu aan wennen dat de situatie voor de 2de en 3de generatie is veranderd. Voor die eerste generatie, voor wie geloof en culturele gebruiken vanzelfsprekend samenvielen is het een opgave om dat uit elkaar te halen: wat is het deel van het geloof dat je wilt behouden, en wat is het deel van de gebruiken die je onder de omstandigheden wilt loslaten. Ook de jongeren weten het vaak niet precies, en dat is een aanleiding tot conflicten. Sommige ouders hebben de omslag aal gemaakt, anderen valt het zwaar.
Bartels benadrukt dat het niet gaat om een ‘achterlijke’ gewoonte, maar om een traditie die eens een zinnige funktie had – maar nu niet meer. De jongeren moeten dus ondersteuning krijgen om mondiger te worden en hun rechten te kennen. De ouderen hebben ondersteuning nodig om te begrijpen dat de tijden zijn veranderd en dat je nog steeds een goede moslim kunt zijn als je je partner in vrijheid kiest. En er is ondersteuning nodig in de onderlinge communicatie.

Twee dappere vrouwen gaan op het podium zitten om hun persoonlijke verhaal te vertellen, ondersteund door dagvoorzitter Samira Abbos.
De ene, nu dertig, afgestudeerd en werkzaam in het jeugd- en jongerenwerk was 11 of 12 toen de vader van haar aanstaande man voor het eerst om haar hand kwam vragen. Een man die 14 jaar ouder was dan zij. Haar vader vond haar toen nog te jong. Maar toen ze 15 was zei hij ja. Nee, ze kon er met niemand over praten, toen. Ze kan niet zeggen of het echt gedwongen was, en wat ze er toen zelf bij voelde. Je moest toch trouwen. Haar familie wilde het, ze hoorde goede verhalen over hem. Ze had helemaal niet nagedacht over wat voor man ze wilde en wat haar eigen verwachtingen waren. Ze had nog nooit een vriendje gehad, nog nooit gezoend. Ze dacht gewoon: okee, hier moet ik het maar mee doen. Het huwelijk duurde minder dan een jaar. Pas na de scheiding ben ik volwassen geworden, zegt ze. Gaan nadenken over wat ze zelf wil.
Achteraf gezien was ze meer verliefd op het idee van trouwen dan op de man zelf. Als je trouwt word je serieus genomen door de gemeenschap.
Vele jaren later is ze opnieuw getrouwd. Verliefd? Enorm, zegt ze en straalt. Nog elke dag. Deze man kende ze al jaren. Toen ze merkte dat hij interesse had is ze serieus met hem aan tafel gaan zitten en heeft hem een paar zaken voorgelegd. Dat ze vrijwilligerswerk doet en dat wilde blijven doen. Je partner heeft toch ook het recht om te weten met wat voor een vrouw hij trouwt?

De andere vrouw komt uit Egypte, woont nu acht jaar in Nederland en heeft twee kinderen. Ook zij is gescheiden. Ze was 22 toen ze trouwde, niet meer zo heel jong. Iedereen trouwde. Ze was vier jaar verloofd met de man die in Nederland woonde en zag hem maar af en toe, als hij met vakantie kwam. In het begin was ze nog wel een beetje verliefd, vond hem wel leuk. Maar eenmaal getrouwd en in Nederland begonnen de ruzies. Ze konden niet met elkaar praten. Was haar huwelijk gedwongen? Ook zij aarzelt. Ze mocht kiezen uit meerdere kandidaten, maar ze kenden geen van hen persoonlijk. Haar moeder was al overleden, het was haar zus die het huwelijk regelde. Had ze ook nee kunnen zeggen? Ik was niet zo sterk, zegt ze. Ik kon toen nog niet tegen mijn zus zeggen ik wil nog niet trouwen, ik wil eerst studeren. Of ik wil blijven werken ook als ik getrouwd ben. Nu is ze vrij en maakt weer toekomstplannen voor haar en haar kinderen.

De meiden in de zaal zijn stil als ze de verhalen horen. Dit is de boodschap die overkomt: dat het belangrijk is dat je weet waar je aan begint en weet wat je zoekt in een partner.

Maar mag het van de islam? Aan het woord is Mualla Kaya, een moslimtheologe uit Turkije, vier jaar hier en spreekt accentloos Nederlands. Ze is de eerste vrouwelijke geestelijke verzorgster in Nederland. Ze leest de koranverzen voor die spreken over de gelijkwaardigheid tussen de seksen, deheilige band tussen vrouw en man waarbij de partners zijn als mantels voor elkaar, elkaar beschermend en koesterend.
Ook benadrukt ze dat de koran de mannen zegt hun vrouw los te laten nadat ze zijn gescheiden, zodat zij weer kan hertrouwen.
Maar het belangrijkste wat ze vandaag te zeggen heeft is dat geen vrouw mag worden uitgehuwelijkt zonder haar toestemming. De manier waarop het geloof de vrouw eert is dat ze de vrijheid heeft om te kiezen. Ze vertelt het verhaal van een meisje, nog maagd, dat bij de profeet kwam omdat haar ouders haar hadden uitgehuwelijkt, en de profeet haar zei dat ze het recht had om hem af te wijzen. Een huwelijk dat is afgedwongen heeft geen rechtsgeldigheid.

Dat is de theorie, maar wat betekent dat in de praktijk? Dat het als moslimvrouw belangrijk is dat je je partner kent en weet of je met hem in het huwelijk wilt treden. Je let op zijn karakter, op zijn geloof. En in tweede instantie op zijn aantrekkelijkheid, want de de islam wil geen ondraaglijke last op de schouders van een vrouw leggen. Ze moet voor hem kunnen voelen, respect voor hem voelen en hem kunnen bewonderen. Hij moet haar, eenmaal getrouwd, een gevoel geven van trots en niet van spijt.
Dat betekent dat je elkaar moet kennen voordat je ja zegt. Maar hoe doe je dat in een traditie waarin is voorgeschreven dat een vrouw en een man die nog niet met elkaar getrouwd zijn niet alleen in een afgesloten ruimte mogen zijn? Het is een grote bron van conflicten voor moslimmeiden in Nederland die niet steeds met een oudere broer of zusje opgescheept willen zitten als ze hun vriendje of verloofde willen ontmoeten. Dus is de verleiding groot om dat vriendje stiekem te zien, en als het dan uitkomt is er ruzie. En nog minder kans dat je kunt trouwen met wie je zelf hebt uitgekozen.
Mualla Kaya geeft uitkomst, en ze moet het een paar keer herhalen, of het echt waar is. Je moet kijken naar de strekking van de koran, zegt ze. Het gaat er om dat je niet met een jongen in een ruimte zit en je geen hulp kunt krijgen als er iets gebeurt dat je niet wilt. Dus kun je ook met hem naar een restaurant, waar andere mensen zijn en er niets kan gebeuren, en dan hoeft er geen derde mee. Echt niet? Echt niet.
Dus is de volgende vraag: hoe zeg je dat tegen je ouders die nog geloven dat dat niet mag van de islam?
Respect voor je ouders is belangrijk in de islam, zegt Mualla Kaya, maar jouw rechten als vrouw gaan daar boven.

Na de lunch en na het gebed gaan de meiden in workshops, waar ze met elkaar in discussie gaan en oefenen, in rollenspellen. Wat doe je als je ouders toch een man voor je hebben uitgezocht en je wilt niet? Wat kan je doen om je ouders er aan te laten wennen dat je een zelfstandig persoon bent? Hoe kun je tegen je ouders zeggen: ik respecteer je, ik wil je advies graag horen, maar de uiteindelijke beslissing neem ik zelf?

Bij het huwelijk maakt een moslima een contract. Daarin staat wat haar bruidsgift is. Dat geld is van haar, ze mag het besteden hoe ze wil. Een vrouw mag een symbolisch bedrag vragen, maar het mag ook een grote som geld zijn die haar enige vrijheid geeft en waar hij niet meer aan mag komen. Maar in dat contract kun je meer opnemen. Dat je wilt blijven werken als je getrouwd bent, bijvoorbeeld, dat je mag studeren, dat je wilt dat hij ook een deel van het huishouden doet. Als hij zich niet aan dat contract houdt heb je het recht om te scheiden.

Maar je weet niet altijd van te voren hoe je je zult ontwikkelen, zegt iemand. Dat is waar, zegt Mualla Kaya. Uiteindelijk is het zo dat als het niet gaat, dan gaat het niet. Als je na tien jaar niet in redelijkheid met elkaar kunt praten en samen de beslissingen nemen als twee volwassen personen dan kun je een huwelijk beëindigen. Zeker in de Nederlandse contexst is het niet meer zo dat een man zomaar van je mag eisen dat je hem gehoorzaamt.

Na de workshops en de uitwisseling is er een modeshow van bruidsjurken. Ik ben uitgenodigd om een slotwoordje te spreken en doe dat met liefde. Ik heb een groep krachtige meiden gezien die proberen hun eigen weg te vinden in een spanningsveld tussen traditie en nieuwe wereld, tussen generaties in, die moslim willen zijn en willen weten wat hun echte positie daarin is, die proberen een balans te vinden tussen hun individuele vrijheid en de loyaliteit die ze voelen ten opzichte van hun familie en hun gemeenschap. En dat in een samenleving die het ze niet makkelijk maakt. ‘Van mijn cultuur mogen ze zeggen wat ze willen’, zegt een meid fel, ‘die cultuur doe ik zo weg. Maar van mijn geloof blijven ze af’. ‘Ik heb het zo zat om elke keer weer uit te leggen dat ik niet onderdrukt en niet achterlijk ben’, zegt een ander.

De bijeenkomst gaat vervolgd worden met lokale bijeenkomsten voor ouders en voor imams. En wat de meiden zelf nog willen? Zulke bijeenkomsten voor de jongens, zeggen ze gedecideerd. Want die moeten ook emanciperen. Die moeten ook weten wat het verschil is tussen geloof en traditie. En dan gaan we met ze de discussie aan. Waarom er nog steeds jongens zijn die zo achterlijk zijn dat ze denken dat een vrouw thuis moet blijven.