(Mustapha El Sayyid)

De Balie weer eens vol, zoals tegenwoordig altijd als het gaat om discussies die iets van doen hebben met de islam, met het Midden-Oosten. Een dag georganiseerd door Groen Links, Hivos en IKV. Farah Karimi doet de openingsspeech.


(Farah Karimi)

Ik was bij een paar dicussies. De eerste ging over de democratisering in het Midden-Oosten. Ik vond vooral de korte inleiding van Mustapha El-Sayyid, van de Universiteit in Cairo interessant. Ook hij moest er op wijzen dat je geen uitspraken kunt doen over ‘de islamitische wereld’, omdat daarbinnen te veel verschillen zijn. Elk Arabisch land heeft een eigen ontwikkeling. In ieder geval wilde hij meteen de mythe ontzenuwen dat je in het hele Midden-Oosten geen vrijheid van meningsuiting is, en dat wanneer je je mond opendoet je meteen dood wordt gemarteld. Er zijn landen als Marokko, Jemen, Jordanië en de Palestijnse gebieden waar de vrijheid van meningsuiting vrijwel algemeen is. Er zijn landen met beperkingen, met name voor de islamistische groeperingen, zoals in Egypte en Tunesië. Andere landen waar alleen de kritiek op het regime zelf aan banden worden gelegd. Of in de Golfstaten, waar het regime vooral bang is voor de vakbeweging. In sommige landen is er nog nauwelijks sprake van een ‘civil society’, zoals in Irak en Somalië. Er zijn veranderingen, langzame soms, maar toch. Zo heeft Bahrein nu een grondwet. In Egypte mag gedemonstreerd worden, zelfs tegen Mubarak. Dan zijn er wel zowat evenveel politieagenten op de been als demonstranten, toch, het is nieuw dat het kan.

(Hossein Bostani)

Op zich is het niet de islam die een barrière opwerpt tegen de groei van een civil society, met burgerorganisaties en burgerrechten. Het hangt af van het regime, en van de kracht van de organisatie van de bevolking.

Eer ontstaat een discussie over hoe de democratisering in de landen in het Midden-Oosten het best ondersteund kan worden vanuit het westen. Door de burgerinitiatieven te ondersteunen, vindt El-Sayyid. Een journalist uit Iran, Hossein Bastani heeft net verteld dat een onafhankelijk televisiestation dat via de satelliet is te ontvangen, door Nederland wordt gesubsidieerd. Maar El-Sayyid is huiverig voor druk vanuit de Europese regeringen en de VS. Wanneer Rumsfeld op een van zijn reisjes weer zijn mond open doet over mensenrechten gelooft niemand hem. Het is te duidelijk dat er met twee maten wordt gemeten. Zolang de VS de massieve schendingen van de mensenrechten van de Palestijnen door Israël toestaan, en geen Europese regering daar zijn mond over open doet zijn ze volstrekt ongeloofwaardig als ze bij de regeringen van Arabische staten aan gaan dringen op meer burgerrechten voor de bevolking. De Amerikanen hebben zelf honderden illegaal vastgehouden politieke gevangenen. En dan maken ze een enorm misbaar wanneer er een keer in Egypte iemand ten onrechte wordt vastgehouden.
De werkelijke veranderingen moeten van binnenuit komen, niet uit het buitenland. Democratie ontstaat wanneer er een sterke burgerij is ontstaan die meer rechten eist, wanneer bevolkingsgroepen zich organiseren. Het is een oud kolonialistisch idee, of misschien ‘oriëntalistisch’ zoals Edward Said dat noemde, dat de beschaving altijd uit het westen moet komen. Wanneer er te veel druk wordt uitgeoefend vanuit het westen is het gevaar groot dat een bevolking juist nationalistiche gevoelens ontwikkelt en achter hun regering gaan staan, tégen het buitenland, in plaats van hun eigen rechten op te eisen.

(Halleh Ghorashi en Nancy Jouwe)

Dan, bij een dineetje georganiseerd door ’tete a tete’ de strijd om de emancipatie in het Midden-Oosten als onderwerp. Marijke Vos van Groen Links zit voor. Drie spreeksters, Nancy Jouwe van Mama Cash, die veel doet aan microkredietverlening aan vrouwen in het Zuiden van de wereld, dat wil zeggen, kleine leningen waar vrouwen hun eigen bedrijfjes mee op kunnen zetten. Een heel succesvolle manier van ondersteuning van vrouwenemancipatie op lokaal niveau, zonder tussenkomst van regeringen, grote organisaties, en zonder dat er veel geld verloren gaat aan allerlei tussen personen. Amal van Hees, in Nederland werkzaam voor Amnesty International, over Irak waar ze vandaan komt. En Halleh Gorashi, nu als antropologe werkzaam aan de Vrije Universiteit, die zestien jaar geleden uit Iran kwam.

In Irak is de situatie na de val van Saddam eerder verslechterd dan verbeterd. Destijds had Irak vrijwel de hoogste arbeidsparticipatie van vrouwen in de regio. Nu hebben de mannen de arbeidsplaatsen opgeeist. Er heerst bijna totale rechteloosheid. De nieuwe regering heeft ondanks een vrouwelijke minister geen beleid voor vrouwen. Veel vrouwen dragen weer een sluier, niet uit overtuiging, maar als bescherming, omdat ze bang zijn om zonder de straat op te gaan. Wanneer ze opkomen voor zichzelf is het risico op geweld enorm. De aanwezigheid van het Amerikaanse leger helpt in het geheel niet. Er zijn gevallen bekend van vrouwen die niet alleen gemarteld maar ook verkracht zijn in de gevangenissen.

Ghorashi vertelt levendig over Iran. Hoe ze zelf bij de revolutie was, de val van de Shah, en genoot van de korte periode van dooi en bloei, de grote protesten, de vrijheid om boeken te kunnen lezen, al die vormen van zelforganisatie die ontstonden. Maar daarna werden onder het islamitische bewind van Khomeini veel rechten weer teruggedraaid. Vrouwen mogen geen scheiding meer aanvragen. Krijgen niet meer de voogdij over de kinderen. Toch is er ook veel gewonnen. Er is een sterke vrouwenbeweging ontstaan, die ook vanuit Nederland wordt gesteund. Er leven op dit moment tussen de 4 en de 5 miljoen mensen uit Iran in de diaspora. Ghorasi zelf, afkomstig van een marxistisch-leninistische groep, is al zestien jaar niet meer teruggeweest. Maar er is nog veel contact, via het internet onder andere. Het nieuwe strijdmiddel waar geen regime tegenop kan.

Ik ken weer een paar nieuwe, boeiende vrouwen.

De volgende aflevering van De Bazaar is op 2 april.