Ik kwam Loe de Jong een of twee keer per jaar tegen bij gezamenlijke vrienden. Een beetje een onhandige man vond ik hem, die altijd wat apart op een bank zat te wachten tot – ja wat? Iemand naar hem toe kwam. Of dat hij weer naar huis mocht, dacht ik. Terug naar de schrijftafel. Maar dan wilde zijn vrouw Riel nog dansen, want die kwam niet zo vaak onder de mensen met een man die zo met zijn werk was getrouwd. En dan wachtte hij tot ze medelijden met hem kreeg en zei, okee, Loe, je mag naar huis.
Eens betrapte ik hem toen we bij die vrienden meededen aan het nationaal dictee. Hij jokte een beetje over het aantal fouten dat hij had gemaakt. Misschien was het omdat hij net hersteld was van een herseninfarct. In ieder geval kon hij zelfs onder vrienden niet toegeven dat hij wel eens een fout maakte.
Hij kwam tot leven wanneer je met hem praatte over het enige onderwerp dat zijn leven beheerste, de oorlog. Eens vertelde hij me het verhaal over het verzetsverleden van mijn familie. Meer dan ik thuis ooit te horen had gekregen, want daar werd niet gepraat over vroeger. Hij had een ongelooflijk archief aan feiten in zijn hoofd en doceerde graag.
Een gedreven man, dat staat eensluidend in alle berichten over zijn overlijden. In de jodenvervolging kwamen zijn ouders, zijn zusje, en zijn tweelingbroer om. Hij schreef het onbetwiste maar niet onbekritiseerde staandaardwerk over de bezetting en de jodenvervolging: tweeduizend woorden per dag schreef hij. Twintig jaar lang. Zestienduizend bladzijden in zesentwintig banden.
Hij werd negentig.
Vrede zij met hem.
Zeker een gedreven, hard werkende man met grote verdiensten, Anja. Maar hij kon inderdaad moeilijk eigen fouten erkennen. Zo heeft het heel lang geduurd voordat er iets als een soort excuus van hem is gekomen over het blunderen in de zaak-Aantjes (vroeger fractievoorzitter Tweede Kamer van de ARP). Zijn onderzoek bleek grote fouten te bevatten. En het heeft Aantjes zijn politieke carrière gekost. (Aantjes had inderdaad gezwegen over zijn “oorlogsverleden”, maar die was niet zo als De Jong het voorstelde).
Als kind kreeg ik het idee dat hij de allesweter en ook een beetje het ‘geweten’ van de tweede wereldoorlog was. Wat meneer de Jong zei was waarheid. Veel later ben ik me ook wel af gaan vragen hoe waar zijn waarheid was. Ik bedoel als je zelf alle leed zo dichtbij hebt gehad, hoe onbevooroordeeld kan een mens dan zijn? (Ik heb zelf geen antwoord op deze vraag).
Ik denk dat reactionaire krachten de beperktheden van de Jong hebben gebruikt om Aantjes weg te werken.
Luns was zeker zo fout maar die konden ze gebruiken.
Er waren meer invloedrijke mensen fout na de oorlog.
Hoe kon Menten anders zo lang als een koning leven van de gestolen spullen uit Oost Europa?
@ Nico
Tja, Menten was een oude relatie van Prins Bernhard…..(In de biografie van Wim Klinkenberg (van ongveer 1980) staat een foto van Juliana en Bernhard bij hem op bezoek in Polen).
Naar aanleiding van de reactie hierboven van Lucy dwaalden mijn gedachten af en dacht ik voor de zoveelste keer de afgelopen jaren: hoe komt het toch, dat het mode is geworden onze manier van denken en handelen van de laatste decennia van de vorige eeuw met terugwerkende kracht zo keihard te veroordelen en daar mensen nu nog steeds elke dag op af te rekenen?
Het is al weer enige jaren bon ton, ook in zekere linkse kringen, om gemakkelijk een potje te roepen dat we alles te danken hebben aan `de puinhopen van paars`. Als we nu kritisch terugkijken, hebben ´we´ destijds inderdaad dingen niet aan zien komen, hebben ´we´ inderdaad steken laten vallen en hebben ´we´ achteraf gezien groepen mensen inderdaad verwaarloosd, zeg maar links laten liggen. En daardoor mogelijk problemen veroorzaakt, door aan te nemen dat het zich in de 2e en 3e generatie allemaal vanzelf wel zou regelen. Wat het voor een groot deel ook doet, overigens. De luidruchtige stelling dat ‘de reïntegratie’ en ‘de multiculturele samenleving’ is mislukt zul je mij nooit horen onderschrijven. Want de feiten spreken andere taal, ook al willen velen dat niet zien.
Maar met de kennis van nu kritisch terugkijken en ervan leren is heel wat anders dan met terugwerkende kracht de geschiedenis veroordelen. Want dat was toen en nu is nu. Zo dachten en handelden we toen. De machthebbers die er toen zaten, waren democratisch gekozen. Mensen met dezelfde boerenslimheid en boerendomheid als de even democratisch gekozen machthebbers van nu, die op hun beurt zonder twijfel weer van latere generaties op hun falie zullen krijgen. Zo is het spel, zou Freek de Jonge zeggen.
Eén ding weten ik en de Marokkaans Nederlandse man (ongeveer net zo oud als ik) met wie ik gisteren in de bus zomaar een behoorlijk openhartig gesprek had, heel zeker: we waren toen onder ´paars´ allebei gelukkiger in deze samenleving dan nu, voelden ons toen allebei meer thuis hier ‘in dit land’ (ik kan de uitdrukking niet meer horen) en we voelden ons aanmerkelijk meer op ons gemak met elkaar dan nu.
Dat geeft te denken, toch?, zei hij tegen mij toen we uitstapten. Ja, dat geeft te denken.
Ook Loe de Jong was zoals iedereen een kind van zijn tijd. Hij heeft een enorme prestatie geleverd, door de feiten van de oorlog heet van de naald zo trouw en minutieus te archiveren en te beschrijven.
Zijn werk, en zijn eigen handelen binnen de context van zijn werk, zullen nog vele malen opnieuw beschouwd en beoordeeld worden. Ook door volgende generaties, die steeds opnieuw naar het werk van De Jong zullen kijken met hun ogen en kennis van hun eigen tijd. Altijd rekening houdend met de parameters van de tijd waarin Loe de Jong leefde en dit alles schreef.
Dat noem je geschiedenis. Telkens opnieuw het verleden interpreteren. Geschiedenis is niet statisch.
Maar dat doet aan de enorme prestatie en de betekenis die het werk van De Jong voor ons heeft en heeft gehad, niets af. Ik heb behoefte dat hier te stellen.