Ik moest kiezen, ik was uitgenodigd voor de Vrouwenmoskee in de Balie en voor een discussie over moslimfeminisme van Vereniging Ettaouhid in Rotterdam. Ik koos het laatste. Helemaal geen spijt. Een zaal vol vrouwen én mannen, een boeiende spreekster, een discussie die echt een discussie werd omdat iedereen op het puntje van de stoel zat, heel erg betrokken. De gelegenheid om met mensen zelf te praten in plaats van óver hen.

(Malika Hamidi)

Vereniging Ettaouhid is vijftien jaar geleden opgericht. Echt uit de buurt, uit de Marokkaanse gemeenschap zelf gegroeid. Ze doen van alles aan de maatschappelijke activering van hun achterban. Voorzitter Mustapha Kasrioui werd zonder grap een ‘feminist’ genoemd. Hij doet er veel aan om de vrouwen te actief te krijgen. Wil graag meer vrouwen in het bestuur. Met de tweede generatie gaat het al meer lukken dan met de eerste, die vaak alleen overdag naar bijeenkomsten willen komen. Trots stelt hij me Alia Azzouzi voor, een actieve jonge vrouw die voorop loopt in het vrouwenwerk en vanavond de discussie in zal leiden. In maart zijn er altijd een reeks bijeenkomsten om de aandacht op de positie van vrouwen te vestigen. Esma Choho leidde het gesprek.

(Alia Azzouzi)

(Esma Choho)

(voorzitter Mustapha Kasrioui)

Malika Hamidi is uit Brussel gekomen. Oorspronkelijk komt ze uit Parijs. Ze hoort bij het netwerk van Tariq Ramadan die binnenkort weer naar Nederland komt. De stroming van de Europese islam. Hamidi noemt zich met opzet een islamitische feministe, juist omdat ze weet dat de meeste mensen denken dat dat tegenstrijdig is. Veel westerlingen denken dat de islam in wezen vrouwvijandig is, en veel moslims denken dat feminisme een typisch westers verschijnsel is. Maar Hamidi is van mening dat het heel goed mogelijk is om feministe te zijn, om op te komen voor gelijke rechten van vrouwen en vrijheid, binnen de islam. Het gaat er maar om om onderscheid te maken tussne traditionele gewoontes die op zich niets met de islam te maken hebben en de koran zelf, die vrouwen juist veel meer rechten geeft. Wat we moeten doen is de bedoeling van de koran volgen, we hoeven die niet te veranderen. Het is heel goed mogelijk om de koran vanuit een vrouwenstandpunt te interpreteren.

Natuurlijk zijn er verschillende interpretaties mogelijk. Zij de mannen onderling het dan altijd eens geweest? Er zijn veel verschillende feminismes binnen het feminisme, zegt ze. En natuurlijk stuiten we ook op weerstanden bij mannen die nu voor het eerst te maken krijgen met vrouwen die de teksten zelf goed hebben bestudeerd en zich dus niets wijs laten maken. We kennen de belangrijke moslim vrouwen uit de geschiedenis, die de tekst onderwezen, die hun eigen interpretatie schreven. Daarom weten we dat zaken als besnijdenis en gedwongen huwelijk niet volgens de regels van de koran zijn. Dat zijn culturele gewoontes, maar de koran zelf staat gedwongen huwelijken niet toe.

Feminisme is niet westers maar universeel, zegt Hamidi. Als we maar onze eigen interpretatie mogen geven. Ze heeft al goede ervaringen in het samenwerken met andere feministes in Frankrijk. Soms is dat moeilijk. Zo hebben niet-moslim feministes meegelopen in de demonstraties voor vrijheid om de hoofddoek te dragen. Vervolgens vroegen zij de moslim-feministes om mee te doen in de acties voor liberalisering van abortus. Sommige van hen ondertekenden, uit principe, Hamidi niet – ik wil wel solidair zijn, maar dat is tegen mijn geloof. Toch blijven we één groep, omdat we er in geloven dat we elkaar nodig hebben als we discriminatie van vrouwen willen bestrijden.

Het gevecht is altijd op twee fronten tegelijk. In de eigen gemeenschappen, niet tégen de mannen, maar wel om de mannen mee te krijgen. Om uit te leggen dat gedwongen huwelijken bijvoorbeeld niet islamitisch zijn. En naar buiten: om uit te leggen dat een hoofddoek nog niet betekent dat je niet kunt denken. Ook dat moeten we uitleggen: het is ook niet islamitisch om een vrouw te dwingen om een hoofddoek te dragen. Het is alleen goed als het een persoonlijke, vrije keuze is. En het is ook geen onderwerping aan mannen, zoals zoveel gedacht wordt, het is een persoonlijke overgave aan God. En dan is er ook nog het gevecht met de westerse feministes die denken dat ze het beter weten, en ons komen vertellen dat we zo onderdrukt zijn.

Maar waarom noem je het dan nog feminisme, vraagt een man in de zaal. We willen ons dat woord weer toe-eigenen, zegt Hamidi. Dat we opkomen voor onze rechten is niet tegen mannen. We willen het graag samen doen met mannen. Ik denk; uiteindelijk zijn het vooral de mannen die het feminisme nodig hebben.

Er komen veel vragen uit de zaal, ook voor mij, westerse feministe. Nee, ik ben het niet met alles eens in de koran, ik denk bijvoorbeeld dat het nu niet meer aan de orde is dat vrouwen minder erven dan mannen, ook al weet ik waar dat uit voort komt, en weet ik ook dat mannen verantwoordelijk zijn om vrouwen en kinderen te onderhouden, maar ik vind dat niet meer passen in deze tijd. Maar ik hoef het daar ook niet mee eens te zijn, als christen. Nee, ik ben het helemaal niet eens met Cisca Dresselhuys die zegt dat vrouwen met hoofddoeken er bij haar niet inkomen. Dat is mijn feminisme niet. Het gaat om vrijheid van keuze, en niet alle vrouwen kiezen hetzelfde. Of er dan grenzen zijn aan die individuele vrijheid? Ik denk van wel. Ik denk dat het er niet alleen om gaat om helemaal alleen voor jezelf je vrijheid op te eisen en je niets aan te trekken van de mensen om je heen, je partner, je familie, de gemeenschap waar je bij hoort. Dat Hirsi Ali zich van alles heeft afgesneden, haar familie, haar land, haar geloof is tragisch. Dat is haar keuze, of haar noodlot, maar dat is niet het voorbeeld waar de meeste moslimvrouwen zich mee kunnen identificeren. Ik denk dat het juist gaat om het vinden van een balans tussen je individuele vrijheid en de verantwoordelijkheid die je hebt voor de mensen om je heen. En ik denk dat de moslimvrouwen die nu aan het emanciperen zijn daarin een voorhoede zijn waar ook anderen nog veel van kunnen leren.

Het was een hele boeiende en inspirerende avond. Ik had bij het nagesprek, onder andere met Zakaria Hamidi, die (achteraf heel terecht) erg had aangedrongen dat ik naar Rotterdam zou komen nog veel moeite om weg te komen om op tijd mijn trein te halen. Ik heb er erg van genoten dat er een werkelijk gesprek mogelijk was. Geen gegooi met meningen, maar echte vragen, hoe kijk jij naar de islam, wat is feminisme dan voor jou, wat denk je over Tariq Ramadan, wat doet de SP voor Marokkanen, wat vind je van Fatima Mernissi en Amina Wadud, vind jij dat de derde feministische golf al is begonnen? Nou en of vind ik dat. Ik wou, ik wou, ik wou, dat zulke gesprekken, echte gesprekken, vaker plaats vonden.