(foto Volkskrant)

Vele jaren geleden zag ik haar voor het eerst: de Egyptische feministe Nawal el Saadawi. Ze had al grijs haar. En ze ging nogal tekeer tegen de westerse feministes die dachten dat zij als ‘verlichte’ vrouwen wel voor de vrouwen in ‘achtergebleven’ gebieden uit konden maken wat goed voor hen was. Zo was er een demonstratie georganiseerd, ik geloof dat Germaine Greer voorop liep, tegen vrouwen besnijdenis. (Waarmee nog eens opgemerkt zij dat het onderwerp niet pas sinds gisteren op de agenda staat) Dat de westerse vrouwen solidair waren was niet het punt van haar kritiek, dat ze tegen vrouwenbesnijdenis waren ook niet – ook Saadawi was daar toen al fel tegen, maar dat ze zonder daar met de Egyptische vrouwenbeweging over te spreken een demonstratie hadden georganiseerd, over de hoofden heen van de vrouwen die het het meest betrof, dat vond ze een vorm van neo-kolonialisme. Alsof het Westen wel de agenda kon bepalen voor de vrouwen uit andere landen. “Het lijkt wel alsof jullie meer geïnteresseerd zijn in onze geslachtsdelen dan of we te eten hebben”, beet ze de wat bedremmelde witte feministes toe.
Ik vond dat ze gelijk had. Al vond ik haar niet erg aardig.
Nu de geschiedenis zich weer eens herhaalt en zij nog steeds op haar post is, kan ik zien hoever ze voor de troepen uitliep, toen al.

El Saadawi zet haar feminisme in een veel breder kader – en ik kan haar daarin heel goed volgen. Het gaat niet alleen om rechten voor vrouwen, al horen die centraal te staan in elke hervormingsbeweging, sociale beweging, pogingen om landen te democratiseren. Saadawi neemt een ongemakkelijke, maar noodzakelijke positie in tussen kritiek op de almacht van Amerika en het vrouwenonderdrukkende fundamentalisme.

Ik moest kiezen, toen ze hier was, tussen de ‘vrouwenmoskee’ waar ze sprak in de Balie in Amsterdam, en een bijeenkomst in Rotterdam over moslimfeminisme. Had geen spijt van mijn keuze. Maar wel jammer dat ik haar zelf niet opnieuw heb horen spreken. Dus ben ik blij met het interview met haar in de Volkkskrant vanochtend.

Een paar citaten (maar lees vooral het hele interview van Rachida Azough)

“We zitten in een vicieuze cirkel. Het beleid van neoconservatieve regeringen, dat gericht is tegen moslims en hun landen, geeft het fundamentalisme een stimulans. Terreur creeërt terreur en daar kan de VS dan weer op reageren. Het is een manier om het volk ervan te weerhouden stil te staan bij hun problemen, zich te organiseren en oplossingen te bedenken voor hun problemen. Dat wil de Amerikaanse regering niet. Die willen nog een eeuw de baas spelen. In tijden van oorlog kunnen de VS zich van alles veroorloven. Ze kunnen noodwetten in leven roepen, politieke gevangenen martelen, en iedereen die zich tegen hen keert kunnen ze een kopje kleiner maken.

Voor een recent voorbeeld van de negatieve invloed van de VS op de positie van vrouwen in het Midden Oosten hoef je maar naar Irak te kijken. Onder de dictator Saddam Hussein bestond er seculier familierecht. Ik heb het afgelopen jaar vele Iraakse vrouwen gesproken die destijds zonder hoofddoek studeeerden of met mannen werkten. Dat kan nu niet meer, zeggen zij, dankzij de Amerikaanse invasie die fundamentalisten ruim baan geeft.

U vecht op twee fronten. Aan de ene kant bestrijdt u de Amerikaanse hegemonie, aan de andere kant het fundamentalisme en vrouwenonderdrukking. Gaat dat samen?

Dat is een lastige taak, want beide tegenstanders proberen mij in een religieus vertoog te vangen. Het Westen heeft het alleen nog maar over islam en vrouwenonderdrukking, fundamentalisme en terreur. En fundamentalisten praten op hun beurt van nature voornamelijk over religie, zij streven naar een islamitische heilstaat. Om beiden van repliek te dienen, ben je haast gedwongen om ook over religie te beginnen. Maar daar liggen geen oplossingen.

Die liggen wél in de strijd voor sociale en economische rechten. Fundamentalisten winnen de harten van veel arme inwoners van islamitische landen weliswaar met liefdadigheid, maar niet met een economisch en sociaal programma. Westerse neo-conservatieven hebben wel een programma; privatisering, kapitalisme en vrije markt. Ze zeggen dat dit de oplossing is, maar het maakt de armoede alleen maar nog erger.

Jammer genoeg spreken we nauwelijks over solidariteit, over de globaliseringsbeweging, of polititieke representatie. Kijk maar: ik kom net uit Stockholm, waar ik was uitgenodigd voor een lezing over islam en vrouwen, en nu ben ik in Nederland voor nóg een lezing over islam en vrouwen. Ik mag het alleen maar hebben over vrouwenbesnijdenis, hoofddoeken en mishandeling.

Het lijkt wel of u feller gekant bent tegen de westerse hegemonie, dan tegen islamitisch fundamentalisme.

Luister. Ik heb veel kritiek op de islam. Maar ook in andere religieuze groepen vind je tot op de dag van vandaag vrouwenonderdrukking. Daarom ben ik ook geen moslimfundamentaliste; koptische en christelijke vrouwen in Egypte kampen met dezelfde problemen. Rechtvaardigheid is dan ook op zijn plaats, je kunt niet alleen de islam beschuldigen.

Vrouwenonerdrukking is bovendien zeker niet voornamelijk te wijten aan de historische rol van religie. Verder zie ik een positieve beweging onder fundamentalisten. De terroristische Moslimbroederschap is in beweging. Veel gelovigen keren zich van deze groepen af en beginnen nieuwe islamitische groeperingen die – in vergelijking – verlicht en open zijn. Dat is allemaal ondanks de VS. De grootste vrienden van de VS zijn de heersers in Saudi-Arabië, en zij propageren nu al decennia de meest gedegenereerde, fanatieke en vrouwonvriendelijke vorm van islam. Om niet door de mand te vallen uit Amerika hierop sinds kort enige kritiek. Dan is het toch geen wonder dat ik het probleem bij de wortel aanpak?