Een middag over vrouwenbesnijdenis, of meisjesbesnijdenis of anders gezegd: VGV, vrouwelijke genitale verminking. Plaats: Akantes, voorheen het Vrouwenhuis in Amsterdam. Meerdere organisaties die meewerkten, maar het voortouw vooral genomen door VON, Vluchtelingen-Organisaties Nederland. Dus veel vrouwen uit Somalië, Sudan, Eritrea, Liberia, Ethiopië. Ik zag Stella weer, van African Sky, die de bijeenkomsten meeorganiseert, en een paar andere vrouwen die ik al had leren kennen op een vorige bijeenkomst.


(Sciukri Veerman)

(Stella Ismail)

(Elisabeth Bereket)

Het eerste gedeelte was nog vrij formeel. Sciukri Veerman deed de opening, vervolgens kregen we inleidingen door Elisabeth Bereket over het voorkomen van meisjesbesnijdenis – naar schatting worden nog steeds jaarlijks 50 in Nederland woonachtige meisjes besneden. En nee, nog eens, het heeft niets met de islam te maken. Het is een pre-islamitisch gebruik, dat niet in alle islamitische landen wordt toegepast, en waar het wordt toegepast ook op christelijke (bijvoorbeeld Koptische) en joodse (bijvoorbeeld de Falashia’s) meisjes. Hiritri Ashgedom, nu wijkverpleegster, vroeger vroedvrouw, beschreef plastisch wat ze als vroedvrouw tegenkwam. De ontstekingen, het bij de bevalling opnieuw open moeten snijden van een vrouw. Je kon de emoties in de zaal al voelen stijgen, want dit is wat een groot deel van de aanwezige vrouwen zelf had meegemaakt. Discussie met een arts in de zaal, wat moet je doen na de bevalling, weer dichtnaaien of niet? Als het helemaal openligt, een beetje, zei Hiritri. (Auw, het deed me bijna lijfelijk zeer)

(Hiritri Asghedom)

(Shamsa Said)

Shamsa Said, juriste, had zitting in de commissie die het beleidsadvies heeft geschreven voor de minister van Volksgezondheid. Op 15 juni zal het in de Tweede Kamer besproken gaan worden. De commissie is niet voor een verplichte controle van de meisjes uit de risicogroepen. Juridisch is dat niet haalbaar, want met het recht op privacy mag je burgers niet dwingen om mee te werken aan lichamelijk onderzoek, en al helemaal niet als het gaat om vermoedelijke slachtoffers, in plaats van om vermoedelijke daders. Dat is in strijd met de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer zoals die in de grondwet ligt verankerd.

Er zijn andere redenen om het niet zo te doen, weet ik inmiddels, nadat ik met veel vrouwen heb gepraat. De stigmatisering, als de controle alleen meisjes uit de “risicogroepen” zou betreffen. De ouders van besneden meisjes kunnen weigeren en er mee naar de rechter lopen. Die meisjes worden dan helemaal niet geholpen. Maar er zijn ook andere ouders die het niet willen. Ik sprak een moeder, zelf actief in de beweging, die zei: ‘ik zorg er persoonlijk voor dat het mijn dochters niet overkomt. Ik wil best een papier ondertekenen dat ik daarvoor wil zorgen. Maar ik wil niet dat mijn dochter de ervaring moet meemaken dat ze een genitaal onderzoek moet ondergaan ‘.

De commissie biedt een oplossing: lichamelijk onderzoek voor alle schoolgaande kinderen, wanneer ze 5 of 6 zijn, wanneer ze 9 of 10 zijn en nog eens wanneer ze 13 of 14 zijn. Dan gaat het om algehele gezondheid, en ook om symptomen van verwaarlozing, mishandeling of seksueel misbruik. Blijkt een meisje al besneden, dan kan er goede nazorg worden gegeven, waar het nogal eens aan ontbreekt.

Genitale verminking is al strafbaar, het valt onder mishandeling. De commissie heeft zich over de vraag gebogen of er een aparte wet voor moet komen. Wat ze voorstellen is een extra lid aan de bestaande wet tegen mishandeling, met name omdat veel ouders oprecht geloven dat besnijdenis in belang van hun kind is en het niet definiëren als mishandeling. Verder moet de verjaringstermijn, net als bij seksueel misbruik verlengd worden, want van kinderen mag verwacht worden dat hun afhankelijkheid van de ouders en de loyaliteit nog te sterk is. Overigens is niet te verwachten dat er veel aanklachten zullen komen. Het feit dat het apart in de wet vermeld staat is veel meer bedoeld om de preventieve werking ervan. In sommige gevallen is het de familie in het land van herkomst die vindt dat meisjes moeten worden besneden en het is wel eens voorgekomen dat een meisje werd besneden toen de moeder niet aanwezig was. Het heeft dus ook al eens geholpen dat de ouders met een gewichtig papier met veel stempels terug gingen, waarmee ze konden laten zien dat besnijdenis nu verboden is.

Maar vooral moet er de nadruk worden gelegd op preventie, op voorlichting, op het bereiken van ouders die nog in besnijdenis geloven – en denken dat het goed is voor meisjes om ze ‘rein’ te maken, of ze te bewaren voor losbandigheid. Hoewel de moeders zelf vaak besneden zijn beseffen ze niet dat veel van hun klachten niet gewoon zijn en niet hoeven. Vrijwillig afzien van besnijdenis is altijd beter dan te proberen het tegen te gaan met dwang.
En het zou niet zo gek zijn om meer van de vrouwen uit de landen zelf op te leiden als voorlichters, stelt een medewerkster voor. Op dit moment wordt vrijwel alle voorlichting gegeven door blanken. Dan krijg je toch gauw iets van: wat weten zij er van af, ze kennen onze cultuur niet.

Discussie. Een stelling: is meisjesbesnijdenis een cultuuruiting of is het mishandeling? Ik dacht: het kan toch alletwee tegelijk waar zijn, heeft het zin hierover te discussiëren? Maar ik had de emoties bij de vrouwen onderschat. De grote moeilijkheid voor veel van hen is dat ze het hun moeders die niet beter wisten niet kwalijk willen nemen. “Voor we hierheen kwamen dachten we dat het een cultuuruiting was, nu weten we dat het mishandeling is”.

“Mijn vader was er tegen”, zei een vrouw, “maar mijn moeder was er voor. Ze hebben een compromis gesloten, ik kreeg een hele lichte vorm. Maar toen ik wat ouder werd heb ik mijn moeder gezegd: luister, het is strafbaar, het mag niet, en als je mijn dochters aanraakt dan klaag ik je aan. Nu doet ze het niet meer, ook mijn jongste zusjes zijn niet meer besneden”.

“Ik kan toch niet tegen mijn moeder zeggen: jij bent een barbaar, je hebt me laten verminken”, zegt een vrouw. Dan staat er een jonge vrouw op en zegt dat ze het haar moeder wel kwalijk neemt en dat ze die niet meer wil zien. Want die moeder had zelf een heel lichte vorm van besnijdenis meegemaakt maar voor haar dochter de allerzwaarste gekozen: alles weggesneden, alles dichtgenaaid. Nu had ze een hersteloperatie uit moeten laten voeren. En het ergste: haar moeder wíst dat besnijdenis niet helpt tegen zwanger worden, want een buurmeisje was ook zwanger geworden, ondanks het feit dat ze dichtgemaakt was. Heftige emoties in de zaal. De jonge vrouw die gezegd heeft dat ze haar moeder wel kan schoppen zit even later in tranen: “waarom kiezen ze allemaal voor hun moeders, waarom zegt er niemand, dat is erg wat jouw moeder je heeft aangedaan?’

Het zegt vooral veel over de emotionele beladenheid van het onderwerp. De pijn ervan snijdt dwars door de meest elementaire relatie in het leven, die tussen moeder en dochter. Een psychologe vertelt nog eens waarom de ingreep zo traumatisch is: eerst de pijn van de verminking zelf. Dan de angst voor seks en de pijn bij de eerste keer. Een relatie die weinig kans krijgt om gelukkig te worden, wanneer seks iets is wat je met pijn moet doorstaan. En dan nog eens de angst en de pijn bij de bevalling. En als je pech hebt en weer wordt dichtgenaaid op een hele kleine opening na bij de volgende bevalling nog eens. En dan moet je verwerken dat het je moeder is die je dat heeft aangedaan, die dat zelf heeft meegemaakt, aangedaan door haar moeder. Hoe kun je die keten van pijn doorbreken zonder de band zelf door te snijden?

De conclusie van veel van de vrouwen, zolang de mensen nog niet weten hoe erg de gevolgen zijn, ook medisch, en psychisch, is het een cultuurverschijnsel. Maar zo gauw ze het weten is het mishandeling. Hiritri is altijd tegen bestraffen. Ze is al wat ouder. De jongeren vinden vaker dat het tijd wordt om dat wel te doen. Maar er is al zo geweldig veel gewonnen dat er nu openlijk over gepraat kan worden, dat vrouwen ook iets van alle emoties bij elkaar kwijt kunnen. Het is nog maar sinds heel kort dat de vrouwen op een bijeenkomst als deze op kunnen staan en zeggen: ik ben ook besneden. Dat het geen individueel lot meer is dat je maar alleen moet dragen, maar een collectieve strijd, op zijn minst dat het de dochters en de jongere zusjes niet meer gebeurt.

Hier in Nederland is het al veel meer mogelijk om besnijdenis tegen te gaan, maar in de landen van herkomst waar iedereen zich nog erg betrokken bij voelt is het moeilijker. In Eritrea is het nu bijna voorbij, zegt een vrouw. Maar in sommige andere landen zijn hele gebieden nog nauwelijks bereikt. Dan is het wel verboden, maar veel mensen trekken zich daar niets van aan. De hele familie bemoeit zich er mee. Ze geloven soms echt dat een onbesneden meisje niet zal trouwen, dat ze de neiging zal hebben met jongens uit te gaan en slechte dingen gaat doen. Moet het dan via de seksuele voorlichting? Die is op zich in sommige streken al zo taboe dat dat niet zal helpen. In Sudan weten meisjes soms ook niets van menstruatie en jongens niets over ‘natte nachten’, wat je moet doen is voorlichting via de medische kant er van, wat meisjes kan gebeuren, hoeveel schade het aanricht.

Het gaat niet alleen over ellende, er is ook veel plezier, die middag. Als we de tuin ingaan voor een groepsfoto en de camera het niet meteen doet, roept een van de vrouwen: “de camera doet het niet, de camera is besneden”, en iedereen moet lachen.

Een heerlijke Eritrese maaltijd. Ik eet met mijn vingers, net als iedereen. In Gaza heb ik al geleerd om dat met mijn rechterhand te doen, de schone hand, niet met mijn linker.

Aan tafel zit ik met vier Afrikaans Nederlandse vrouwen. Allemaal actieve vrouwen. En waar gaat het gesprek over? Over hoe moeilijk het is voor geëmancipeerde vrouwen om een partner te vinden. Maar één van de vier vrouwen heeft een man. De prijs voor emancipatie en zelfstandigheid, zolang de mannen nog achterlopen bij de vrouwen. Dat kennen wij ook, zei ik, het heeft niets te maken met zwart of wit, moslim of niet, dat gebeurt overal waar vrouwen het voortouw nemen en hun leven in eigen handen nemen, het is een universeel thema.

Het was voor mij een bijzondere middag, in het Vrouwenhuis, met zoveel herinneringen aan vroeger, nu met andere vrouwen dan toen en ik twee keer zo oud, en toch was het weer helemaal vertrouwd, het sterke gevoel dat het in wezen nog steeds gaat om dezelfde zaken, om saamhorigheid, steun aan elkaar, over de culturen heen. Het was een erge emotionele en warme middag. Ik had graag gewild dat er meer autochtone vrouwen bij waren geweest. Het helpt zo als je de mensen kent, de complexiteit van waar het over gaat mee kunt voelen. Om niet alleen in theoretische afkeuring uit te barsten over een gehele cultuur, waarmee je de vrouwen die al pijn op hebben gelopen helemaal niet steunt.

Er komen nog twee bijeenkomsten, een in Den Haag op 28 mei, onder de titel: Voorkomt wetgeving meisjesbesnijdenis? Een in Rotterdam op 18 juni, over de rol van religie in de strijd tegen vrouwenbesnijdenis. Er zijn ook nog voorlichtingsbijeenkomsten op lokaal niveau en op de website van Trefpunt is ook een jongerenforum.
Informatie: www.stopgeweldtegenvrouwen.nl