Veel gelezen over wat er de laatste weken is geschreven over de aanslagen in Londen.

Eerst Geert Wilders:

De analyse is helder, we hebben een probleem met de islam, ook in Nederland. De oplossing is niet zo gecompliceerd; wat ontbreekt is politieke lef en gevoel van urgentie. Immigratie uit islamitische landen moet worden verboden.We moeten leren intolerant te zijn tegen de intoleranten, op straat, in de moskee en in de rechtbank. We moeten haat en geweld van terroristen beantwoorden met uitsluiting en intolerantie en laten zien wie er de baas is in Nederland. (NRC 22 juli 05).

God wat een buitengewone intelligente bijdrage aan de bestrijding van extremisme en terreur nou weer. Want hadden we niet net begrepen dat het juist het gevoel van uitsluiting en niet getolereerd worden bij de jonge mannen, tweede generatie migrant, moslim, in de westerse landen een van de belangrijke oorzaken is dat ze zich radicaliseren, zich afsluiten en onbereikbaar worden? Gooi er vooral nog een schepje bovenop! Kweek er vooral nog een stel!

Gelukkig zijn er ook verstandiger en deskundiger reacties. Twee artikelen in de Volkskrant, van Michael Persson van David Reiff (beide van 23 juli 05). Een een column van Van Doorn in Trouw (ook 23 juli 05).

Dit is de kwestie: vier ogenschijnlijk voorbeeldig geïntegreerde jonge Britten bliezen zich op een willekeurige donderdagochtend op in Londen, in het openbaar verkeer, met meer dan 50 doden en ontzettend veel paniek tot gevolg. Waarom?

Voordat je daar, met de auteurs en de deskundigen die er over hebben nagedacht en er onderzoek naar hebben gedaan een antwoord op zoekt, een zo intelligent en gefundeerd mogelijke werkhypothese, lijkt het me nuttig om nog eens voor ogen te houden dat proberen te begrijpen niet hetzelfde is als er mee in te stemmen. Je kunt, zoals elk weldenkend mens, verschrikkelijk tegen aanvallen op burgers zijn en toch willen weten hoe die jonge mannen er toe komen. Doe je niets anders dan oordelen, zoals Wilders, dan zul je er nooit achter komen wat de werkelijke strategie is om een dergelijk terrorisme te bestrijden. Je proberen in te leven in wat mensen bezielt is dus bij lange na niet hetzelfde als begrip opbrengen voor hun daden.

Een tweede misverstand dat de discussie moeilijk maakt zijn de weerstanden om de hand in eigen boezem te steken en na te denken wat ‘wij’ in het westen zelf doen om dergelijke aanslagen te veroorzaken. Uiteraard zijn er mensen die er sowieso niet aan willen dat er iets mis zou kunnen zijn in onze verlichte beschaafde westen. Dat past niet bij het gehanteerde vijandbeeld van de slechte islam versus onze goede beschaving. Maar er ligt nog een motief onder, en dat is de gedachte dat nadenken over onze eigen verantwoordelijkheid de daders vrij zou pleiten van schuld. Die gedachte deel ik niet. Ik ga er van uit dat het altijd de daders zijn die voor honderd procent verantwoordelijk zijn voor hun gruwelijke daden. Maar dat dat niet wegneemt dat we na kunnen denken- en ook moeten- als we effectiever op willen treden, over de factoren die er toe leiden dat er in ons eigen deel van de wereld onder bepaalde groepen een gevaarlijke radicalisering plaats vindt. Dat het kan zijn dat ook wij dingen verkeerd doen gaat wat mij betreft op geen enkele manier af van de evidente schuld van de daders. Ik vind dus dat we geen enkele verklaring bij voorbaat af kunnen wijzen, alleen maar omdat die pijnlijk voor onszelf zou kunnen zijn. En ik vind dat geen ‘weg-met-ons’ mentaliteit. Dezelfde zelfkritiek die we van de moslimgemeenschappen mogen verwachten moeten we toch zelf ook op kunnen brengen.

Een derde opmerking: er lijkt ook een strijd gaande over welke verklaringen de prioriteit zouden moeten hebben. Een politieke verklaring óf een psychologische. Hand in eigen boezem óf schuld aan de overkant. Ik denk dat we alleen zicht krijgen op wat er gebeurt wanneer je de verschillende mechanismen bekijkt – in hun onderlinge samenhang. Er is een politiek klimaat. Dat werkt, psychologisch, in op sommige jongeren die daarvoor gevoelig zijn. Het lijkt mij dus niet slim om bij voorbaat verschillende verklaringswijzen uit te sluiten en het alleen in de psychologie van de daders of alleen in het politieke klimaat te zoeken.

Dat gezegd zijnde, wat wordt ons gepresenteerd aan verklaringen?
Het misverstand bestaat nog steeds dat zelfmoordterroristen in uitzichtloze situaties verkeren, dat ze arm en labiel zijn, en daardoor makkelijk te ronselen, zegt een van de deskundigen, Robert Pape. De meesten komen uit middenklasse- en arbeidersgezinnen, zijn redelijk opgeleid, hebben geen gewelddadig verleden en geen psychologische problemen. De vier Britten passen in dat patroon.

Ik maak meteen een eerste aantekening: de zelfmoordterroristen in de Palestijnse gebieden hebben wel degelijk te maken met een uitzichtloze situatie – waarmee maar gezegd is dat niet al het terrorisme in één verklaringsmodel hoeft te passen.

Scott Atran zegt hetzelfde: Armoede is nooit een reden voor revolutie, integendeel. Terroristen zijn geen mensen die meer willen, maar juist bereid zijn om offers te brengen. En nog een misverstand: dat die offerbereidheid zou voortkomen uit religieuze motieven. Met godsdienst heeft het allemaal weinig te maken, zegt Atran. Slechts enkelen denken er een snelle toegang tot het paradijs mee te verdienen. De offerbereidheid komt voort uit pure woede.

Ook dat kan ik vanuit de Palestijnse situatie beamen. Vanuit het Westen wordt vaak gedacht dat het alleen Hamas en de Islamitische Jihad zijn die aanvallen plegen op Israëlische burgers en dus dat het een kwestie is van religie. Dat laat dus geheel buiten het blikveld dat ook Fatah aanhangers en linkse groepen in het gewapende verzet zitten, en dat sommige jongeren zich niet in laten zetten voor terreuraanslagen omdat ze bij Hamas zitten, maar zich bij Hamas aansluiten omdat dat is wat ze willen gaan doen.

Waar bestaat die woede uit? Maatschappelijk en politiek gezien uit twee grote componenten: de woede over de houding van het Westen in de Arabische landen en het Midden Oosten, en de woede over de behandeling van migranten in de Westerse landen zelf. En daar komt dan nog het individuele psychologische pad bij, plus de mogelijke groepsdruk en de recruterende groepen, al of niet geinspireerd door of afkomstig uit buitenlandse terreurnetwerken.

Met de eerste twee grote componenten beginnen de moeilijkheden, want ook in Nederland zijn er grote groepen mensen die weigeren zich te verdiepen in de mogelijke oorzaken van de woede, omdat dat zou impliceren dat de ‘schuldvraag’ bij onszelf komt te liggen, in plaats van bij die ander. Maar of die anderen gelijk hebben met hun woede, ik denk in bepaalde mate wel degelijk, al vind ik dat niets terreurdaden tegen burgers rechtvaardigt, is niet eens de belangrijkste vraag. Om te beginnen moeten we inzicht krijgen in de denkwereld van jongeren die radicaliseren – en moeten dat vooral ook omdat inmiddels wel duidelijk is dat voor elke jongere die tot daden overgaat een omgeving aanwezig is die ten minste voor een deel dezelfde woede koestert.

In Nederland vinden de mensen die zich niet wensen te verdiepen in motieven van daders, voor Wilders is het feit dat het gaat om moslims verklaring genoeg, het is dus de islam die bestreden moet worden. Het lijkt dan vergezocht dat er jongeren zijn die hun woede baseren op de Amerikaanse inval in Irak, of de Amerikaanse hulp aan de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden. Het is uiteraard ook geen simpele één op één verklaring. Ik ben er ook woedend over, vooral ook omdat ik regelmatig in Palestina ben en de mensonwaardige en onderdrukkende gevolgen van die bezetting zelf meemaak, maar ik zou er toch geen moment aan denken om me daarom in lijn 13 op te blazen. Er is dus altijd meer aan de hand dan woede over onrecht. Waar het meer om gaat is een woede tegen het meten met twee maten: de Westerse wereld afficheert zich graag als democratisch, verlicht, rechtvaardig – maar dat weerhoudt ze er kennelijk niet van om elders een bevolking de beschaving met uiterst onbeschaafde middelen door de strot te douwen. Een blinde koloniale houding die veel Arabische landen nog heel goed kennen uit de vorige eeuw.

Irak heeft het probleem misschien niet veroorzaakt, maar het heeft het wel degelijk verergerd, zegt David Reiff.

Is er verband tussen het westers geweld in het Midden-Oosten en het moslimgeweld tegen westerse landen? Van Doorn haalt een onderzoek aan van het Chatham House, een gerenommeerd onafhankelijk onderzoeksintituut, en het antwoord is ja. De betrokkenheid bij de oorlog in Irak heeft Groot-Brittanië kwetsbaarder gemaakt voor terroristisch geweld in eigen land. En uit een opinieonderzoek van de Guardian blijkt dat tweederde van het Britse publiek gelooft dat Blair vanwege zijn illegitieme aanval op Irak in meerdere of mindere mate mee verantwoordelijk is voor de recente aanslagen.

Steeds moeilijker wordt het voor de Amerikanen om hun aanwezigheid in Irak te verdisconteren als de gerechtvaardigde poging om een dictator te verjagen en de democratie te vestigen. Om te beginnen is duidelijk dat het Bush daar niet om was begonnen. Het excuus dat het ging om het brengen van democratie klonk pas toen er géén massavernietigingswapens werden gevonden, en er géén reden was om Irak te zien als een onderdeel van de ‘as van het kwaad’. En verder is niet alleen de winst, Saddam verjaagd en opgepakt, maar ook de schade duidelijk: 25 000 Iraakse doden, waarvan 37% is veroorzaakt door de Amerikanen. Het land is onveiliger dan ooit. Dagelijks sneuvelen mensen door bommen en kogels van interne verzetsgroepen, onderlinge strijd, de Iraakse politie of door de Amerikanen. Behalve in het rustiger Koerdische Noorden oordelen nog weinig Irakezen positief over het Amerikaanse optreden. Het is geen bevrijding, het is een bezetting. (Judit Neurink, Trouw 23 juli 05) Het wordt duidelijker dan ooit dat een democratisch regime niet is te verwezenlijken via een militaire bezetting – mocht dat ooit de bedoeling zijn geweest.

Het Westen, de VS voorop, met Europa als handlanger, staat inmiddels bekend als een supermacht die regimes creeërde of in stand hield naar eigen goeddunken, en bekeken vanuit de eigen belangen, niet dat van er wonende bevolkingen. Saoudi-Arabië, met zijn totale afwezigheid van democratie was een ‘bevriende natie’. Egypte dat toentallen jaren nagenoeg als éénpartijstaat funktioneerde, kon jaarlijks op een paar miljard dollar van Amerika rekenen omdat het vrede met Israël had gesloten. Irak, waar Saddam Hoessein destijds met Amerikaanse hulp in het zadel werd geholpen en wiens schrikbewind werd getolereerd, onder het motto dat hij pal stond in de strijd tegen het sji’itische Iran – tot hij in 1990 zo dom was om Koeweit te bezetten, schrijft Maarten Jan Hijmans (Zem Zem 2).Bush zegt voor de democratisering te zijn van de Palestijnse gebieden, maar verwijst met geen woord naar 38 jaar bezetting, die grotendeels door de VS is bekostigd. Met andere woorden: het Westen is alleen voor vrijheid en democratie als het henzelf uitkomt, en draait er de hand niet voor om om regimes te ondersteunen die de vrijheid met voeten treden, om vervolgens ook nog vanuit een morele superioriteit de anderen de les te lezen. Dat zet kwaad bloed, en dat kwade bloed is niet van vandaag of gisteren, al loopt het nu wel erg op.

Morgen deel 2.
Wacht even met commentaren tot dan.