De hele dag Algemene Beschouwingen in de Eerste Kamer. Ik was vroeg, om met Tiny onze gasten op te vangen. Tiny was op het idee gekomen om de jongens die in de trein waren opgepakt en geboeid en geblinddoekt afgevoerd – omdat ze zich verdacht zouden hebben gedragen, bij ons uit te nodigen. Zie het hele verhaal: een warm onthaal.

Een van de twee mannen was op vakantie naar Marokko, om bij te komen van alle consternatie. De andere kwam met zijn broer. Wat ze willen bereiken: dat er excuses worden aangeboden, dat de zaak wordt verhelderd, en dat duidelijk wordt welke lessen er worden getrokken voor de toekomst. Als dat lukt wordt er geen aanklacht ingediend. Daar waren wij het erg mee eens. Want waar willen we heen? Dat mensen die er islamitisch uitzien niet meer met de trein mogen? Dat er meteen aan de noodrem wordt getrokken als iemand zich in de WC wil wassen? En dat de politie meteen in de paniek schiet, in plaats van de kalmte te bewaren? Onze gasten volgden de Algemene Beschouwingen vanaf de tribune.

Algemene Beschouwingen, dat is voor een groot deel ritueel. De hele regering is er in principe, zo hoort dat. Ook al doet alleen Balkenende het woord. In het eerste jaar had een minister nog eens verzuimd, wat belangrijkers te doen, en was beleefd terechtgewezen door de voorzitter. Want vandaag ben ik weer een gewone burger, maar gisteren waren wij volksvertegenwoordigers, waaraan de regering verantwoording heeft af te leggen. De meeste ministers maakten er dus maar een rustig dagje van. Hadden wat werkjes meegenomen, minister Remkes las in een van de twee grote leunstoelen de krant, minister Donner nam in de andere wat papieren door, minister Kamp zat te SMSen. En zagen we daar een Sudoku puzzel? Buiten was het donker. Binnen was het kachelwarm, met schemerlampenlicht, en als de dames minister wat te breien mee zouden hebben genomen had het geleken op een grote huiskamer uit de jaren vijftig. Behalve dat het af en toe ook nog echt ergens over ging.

Tiny hield een ferm verhaal, waar iedereen weer helemaal wakker van schoot. Begon met de aandacht te vestigen op onze gasten op de publieke tribune:

Ik hoop dat iedereen, volgens de regels, het mobieltje uit heeft staan. Voor je weet belt anders weer iemand de politie omdat er een man met een kleed in de zaal zit. Dat is die man al een keer overkomen, toen hij in de trein zat. Daar schaam ik me voor – en daarom heb ik hem vandaag als gast uitgenodigd, nu we ook de hele regering over de vloer hebben. Ik zou het fijn vinden als in de loop van de dag iemand van u even ‘sorry’ tegen hem zou willen zeggen. Dat doen we in de politiek wel voor minder – en het zou veel voor mijn gast betekenen.

Weddenschappen ondertussen. Zou een van de ministers of staatssecretarissen echt de moeite nemen om even langs te gaan? We schatten de kans niet erg hoog in. Wel een aantal senatoren, die bij de lunch even langs kwamen, Van Thijn kwam nog even aanzitten om kennis te maken.

Tiny maakte van zijn hart geen moordkuil. Wat ons betreft mag de regering opstappen. Een ingekorte versie:

Deze regering heeft de afgelopen jaren massaal huisgehouden in de verworvenheden van onze samenleving, zonder te schetsen in welk perspectief van een beter Nederland dat nodig zou zijn: we zijn de Bijstandswet kwijt, we zijn het ziekenfonds kwijt, we zijn de WAO kwijt. De VUT. Het prepensioen. De solidariteit. Rijk Nederland is weer 13% rijker, de rest ging erop achteruit. De mensen aan de top plukten uit de publieke en private potten terwijl er nu van alle 100 gezinnen 15 in armoede moeten leven. We weten wie het zijn en waar ze wonen. We kennen de gevolgen van de armoede voor hun kinderen – maar de regering staat er bij en kijkt ernaar. Net zoals ze toelaat dat de armoede steeds meer een kleur krijgt. Het zijn vooral de gezinnen van de nieuwe Nederlanders, met wortels in Turkije en Marokko, waar de armoe huishoudt. De regering tolereert dat armoede naast een kleur ook een plek krijgt, in bepaalde wijken van de steden, waar mensen veelal zonder werk, met weinig inkomen, veel onveiligheid, in slechte woningen en met achterblijvende buurtvoorzieningen hun leven slijten. In Amsterdam groeit bijna de helft van alle jongeren van Marokkaanse afkomst in armoe op en zonder veel perspectief. Deze burgers voelen zich steeds vaker vreemdeling in eigen land, en bedreigd door discriminatie en verdachtmakingen. De regering, met minister Verdonk voorop, voert een beleid van ‘wij’ en ‘zij’ in plaats van ‘ons’.

De regering kiest over de hele linie voor de winnaars en heeft geen oog voor de verliezers. Dat zegt ook Bert de Vries. Is hij ziende blind? Of ziet hij met ons waar de regering de ogen voor sluit: dat het beleid van deze regering op veel te veel terreinen averechts uitpakt?.

Internationaal zijn we daardoor van gidsland in de B-klas beland. De B van Bush en Blair en Berlusconi, met Balkenende als de braafste leerling, in de school van de neoliberale globalisering en de westerse overheersing. En ondertussen doen we mee met het bang maken van mensen. We roepen dat Bin Laden en Al Qaida onze samenleving bedreigen en dat we daarom ons leger moeten versterken en onze rechtsstaat inkrimpen. En roepen dat China en India onze welvaart bedreigen: landen die samen nog geen 7 procent van de wereldhandel controleren, terwijl meer dan 75 procent in onze handen is en die van andere Westerse OESO-landen. Mág het de Chinezen en Indiërs wat beter gaan, als van hun 2,3 miljard inwoners er op dit moment nog 1.5 miljard van minder dan twee euro per dag moeten rondkomen? Waar is onze compassie gebleven? Waarom noemen we onze eigen spil- en hebzucht niet als veel belangrijker bedreigingen en doen we daar niets aan?

De instroom van asielzoekers is drastisch ingedamd – maar tegen welke prijs? Ik vertegenwoordig deze Senaat in enkele interparlementaire assemblees en hoor daar hoe Nederland snel de naam kwijtraakt een fatsoenlijk land te zijn waar plaats is voor mensen die een schuil- en rustplaats zoeken. Deze regering doet ons land op slot en zet mensen die we liever niet hebben achter slot en grendel – soms met fatale gevolgen. Te makkelijk noemt deze regering mensen ‘illegaal’, waardoor mensen die niet crimineel zijn vrijwel rechteloos worden. Zoals professor Van Kamlmthout onlangs weer uitlegde zouden ze als gewone gevangenen soms beter af zijn, met meer rechten en met garanties over de duur dat ze vastgehouden mogen worden. Deze regering maakt zich drukker om 26.000 uitgeprocedeerde asielzoekers het land uít te krijgen dan honderdduizenden nieuwe Nederlanders de samenleving ín, geïntegreerd en geëmancipeerd.

De uitverkoop van de publieke sector heeft geld bespaard bij de overheid – maar de samenleving op kosten gejaagd en burgers in de zenuwen, nu ze ongevraagd moeten kiezen waar ze stroom en gas en zorg en andere zekerheid zullen kopen. Ons onderwijs- en wetenschapsniveau loopt terug door verkeerde zuinigheid. En de commercie mag overal oprukken – ook in de media, ook al kost dat de publieke omroep de kop en ons de goede smaak.

Uitverkoop is er ook in natuur en milieu. Economie gaat weer voor ecologie, van Waddenzee tot kerncentrale. Allemaal ‘penny wise pound foolish’ politiek. Het valt me zwaar dat dit gebeurt onder leiding van een Brabander van wie op het punt van voorzorg toch meer verwacht mocht worden.

Deze regering wil volgend jaar vooral 2 x modaal helpen – maar doet dat ten koste van 1 x minimaal. De regering noemt dat eerlijk en goed voor de economie – maar eerlijk voor wiens economie eigenlijk?

De WAO, ooit het kroonjuweel van onze sociale zekerheid, is naar z’n mallemoer. Nu moeten we het doen met de WIA, waarmee we mensen massaal arbeidsgeschikt gaan verklaren en veel feitelijk arbeidsongeschikten een enkeltje armoede geven. De kinderopvang is onder de marktwerking gebracht om geld te besparen – maar daardoor holt de kwaliteit achteruit en is deze opvang voor steeds meer mensen niet te betalen. De levensloop regeling, het stokpaardje van deze regering, maakt het voor mensen met hogere inkomens mogelijk om vroeger met werken ter stoppen, terwijl de rest tot hun 65ste mogen blijven werken.

Vanaf 1 januari geldt het nieuwe zorgstelsel – maar dat is vooral gebaseerd op nominale premies en eigen verantwoordelijkheid en niet op eerlijkheid en georganiseerde solidariteit. De kans is groot dat straks mensen moeten bezuinigen op de zorg voor hun gezondheid, onverzekerd rondlopen en in plaats van minder meer bureaucratie voor de kiezen krijgen. En met zorgverzekeraars op de stoel van de dokter. Fijn dat minister Hoogervorst opstapt als het een zooitje wordt – zijn woorden -, zoals ook minister De Geus opstapt als hij zijn garantie dat de WIA ordentelijk kan worden ingevoerd niet kan waarmaken. Dat ruimt wel op, maar wat hebben we eraan, als we blijven zitten met de miserie die deze ministers achterlaten?

Daarom is het volgens ons beter als de hele regering opstapt en niet elke minister op z’n beurt. Die hadden dat overigens allang kunnen doen: minister Kamp bijvoorbeeld nadat was vastgesteld dat Nederland een illegale oorlog in Irak heeft gesteund. Maar hij bleef – en zeurde daarna nog eens net zo lang tot ’ie 30 kruisraketten cadeau kreeg en een wit voetje kon halen in het Witte Huis. Minister Bot had kunnen opstappen toen hij onder druk van zijn collega’s de waarheid over Irak inslikte, boog en bleef. Minister Zalm had kunnen opstappen toen hij als laatste Nederlander toegaf dat, door de euro wél een heleboel veel duurder is geworden. Minister De Geus had moeten vertrekken nadat hij het vakkundig verbruid had bij de vakbonden. Minister Peijs toen ze de HSL voor de zoveelste keer uit de rails liet lopen. Staatssecretaris Nicolai toen Nederland nadrukkelijk nee zei tegen zijn manier van Europese Zaken doen. Minister Pechtold toen hij zei – ach, wat zei hij niet? In ieder geval steeds ‘sorry’, voordat hij z’n volgend ei weer legde. Jan Marijnissen geldt volgens Van Dale als de bedenker van het woord ‘sorry-democratie’. Alexander Pechtold komt de eer toe zich de eerste volbloed sorry-democraat te mogen noemen. Overigens, om misverstanden te voorkomen: wie ik niet noem, krijgt daarmee niet automatisch een verklaring van goed gedrag. Het is gewoon een tekort aan spreektijd.

Vorig jaar heb ik de minister-president gevraagd wat hij dacht te gaan doen om het geschonden vertrouwen te herstellen. Zijn antwoord was resoluut: doorgaan met het hervormingsbeleid en zich niet laten leiden door dagkoersen. Maar die dagkoersen tonen een trend, meneer de minister-president. En die laat zien dat er nog nooit een regering was met zo weinig vertrouwen van de bevolking. Wat denkt u daar, na bijna vier jaar, van?

Volgens mij komt het niet meer goed tussen kiezers en regering. Dat zal al blijken bij de gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart. Bovenop de algemene onvrede komt dan de specifieke onvrede over hoe dit kabinet, minister Remkes voorop, met gemeenten en hun burgers omspringt: de ingrepen in de onroerend zaakbelasting, het doorzetten van gemeentelijke herindelingen, het falen van de dualisering. Het gebrek aan nationale steun voor de grote lokale problemen, zoals de verloedering van wijken, het afbreken van de sociale woningvoorraad en het toestaan van gettovorming. Of het ontbreken van verzet van de regering tegen het verdwijnen van steeds meer voorzieningen als postkantoren, treinstations en buslijnen in de kleinere gemeenten. En wat te denken van de nieuwe Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning die van alles aan gemeenten opdraagt maar niet het benodigde geld erbij levert.

Als 7 maart 2006 voor de coalitie tegenvalt, krijgen we een grandioze Domino-D-Day in 2007, mits de kiezers zich niet blij laten maken met wat dooie mussen van het kabinet maar durven kiezen voor een complete afrekening bij de verkiezingen dat jaar voor Tweede én Eerste Kamer. Als ze dat doen, horen ze ook meteen een andere politiek te kunnen bestellen. Mijn partij zal daarom komende tijd graag aan de contouren daarvan meetekenen, onder de voorwaarde dat we daarbij onvoorwaardelijk kiezen voor een socialer in plaats van een steeds liberaler Nederland.

Zoals gezegd: deze regering kan beter opstappen. Maar zolang ze blijft zitten, doen we het ermee. Zo zijn de spelregels. We zullen als SP-fractie alle wetsvoorstellen blijven afmeten langs onze eigen meetlat, die geijkt is op
menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Daarom zeggen we ook nee tegen de begroting van deze regering voor 2006. Niet omdat het allemaal niet goed bedoeld zou zijn, wél omdat het allemaal zo slecht uitpakt. Meneer de minister-president, we waarderen uw bedoelingen maar we accepteren uw beleid niet. Want Nederland verdient beter.

Pluche plakt, macht trekt. We weten het allemaal. Maar ík zou bewondering hebben voor een premier die het, na vier jaar proberen, zou durven zeggen: veni, vidi, foetsie, ik kwam, ik zag – en ik was weg. Want wat ik wilde, werkte niet en wat ik ook werkte, het wilde niet.

Tweede termijn. Balkenende aan het woord. Dat valt niet mee. Hij munt uit in vage zinnen zonder handelend onderwerp, het gaat altijd over ‘er’ ‘men’, ‘het’, ‘het is belangrijk dat er commitment komt van iedereen’. We moeten het altijd ‘met elkaar doen’, ‘we gaan afspraken met elkaar maken’, ‘we gaan de sociale partners aanspreken’, maar zo gauw een van de oppositiepartijen vraagt wat hij nou concreet van plan is hult hij zich in vage hulpeloosheid, alsof het niet sportief is van de oppositie om de regering verantwoordelijk te houden voor de problemen die zijn geschapen – we doen dat toch allemaal samen. Noten, de fractievoorzitter van het PvdA windt zich op. Neem nou al die ouderen die volgens de regering door zouden moeten werken. Is het niet duidelijk ondertussen dat de werkgevers niet op hen zitten te wachten? We creeren dus een nieuw sociaal probleem, door ze rijp te verklaren voor de arbeidsmarkt, terwijl de arbeidsmarkt ze niet moet.

Balkenende blijft zeveren. Ja, dat is wel een probleem waar we niet voor weg moeten kijken, maar nu is de conjunctuur slecht, straks wordt die beter, en dan krijgen die ouderen ook een kans, we kunnen dat talent toch niet onbenut laten, we moeten dat samen oplossen. Balkenende vindt het jammer dat er zo’n negatief beeld is ontstaan.

Negatief beeld, stormt Tiny naar de interruptiemicrofoon. Hoezo beeld? Als er duizenden mensen uit de WAO worden gezet, zonder uitzicht op werk, en naar de bijstand worden gesluisd, is dat dan een beeld? Als 15% van de gezinnen in Nederland op dit moment onder de armoedegrens leven, is dat dan een beeld? Of weten die mensen heel goed wat er mis is?

Nee, dat het met het vertrouwen in de regering niet goed gaat ziet Balkenende ook wel. Maar we zijn bezig de weg opwaarts te nemen, en de vertrouwensfactor moet terugkomen.
Hopeloos die man.

En nee, niemand van de regering heeft de moeite genomen om sorry te zeggen tegen de jonge man uit de trein. Maar daar is het laatste woord ook nog niet over gezegd.

Een borreltje na afloop.
Als Ronald en ik in de trein terug zitten naar Amsterdam blader ik in het boek Hutspot Nederland, waarin onder andere een interview met Femke Halsema. Die vindt het opeens nodig om te keer te gaan tegen de SP. De SP wordt even ingedeeld bij het rechtse deel van de PvdA, en Femke zelf heeft het meer met het vooruitstrevende deel van de VVD ‘als het gaat over vrijheid en internationalisme’, dan met haar linkse collega’s. Nou nou nou. Liever de VVD. Daar zullen al die Groen Linksers waar we naar tevredenheid mee samenwerken blij mee zijn, zeg.

Ik kom er op terug.