En nou Joes ook weg. Met zeshonderd geborduurde kaarten in zijn koffer. Jan belde dat hij zonder moeilijkheden de twee grenzen overkwam maar dat ze op Ben Goerion wel elk van de honderd kaarten die hij meehad hebben bekeken. Dan heeft Joes daar straks echt een feestje.

Fatma in de auto vanochtend, toen ze ons ophaalde van de flat, viel uit tegen twee politieagenten die zelf door het rode licht heenliepen: jullie moeten hier het goede voorbeeld geven! Het is hier fawda, zegt ze, en zoekt naar woorden om dat te vertalen: wetteloosheid, chaos. Na de bezetting wil niemand zich meer aan regels houden, zelfs niet dat je niet door rood licht mag rijden. Alsof ze zeggen willen: nu zijn we vrij en we laten ons door niemand wat zeggen. Weet je, zegt ze, ik mis Abu Ammar. Arafat. Hij had ook slechte kanten, maar hij was een vader voor ons allemaal. Als hij er nog geweest was was hij naar die families in Beit Hanoun gegaan en die hadden het bij moeten leggen, omdat hij het zei. En nu zijn we, hoe zeg je dat als je geen vader meer hebt? We zijn wees.

(Maha)

Maha zien we vandaag niet, want ze moet eksamen doen voor haar studie Engels. Eigenlijk had ze journalistiek willen studeren, maar daar had ze voor naar Bir Zeit gemoeten op de Westoever. En het probleem is niet alleen hoe je Gaza uitkomt, maar ook hoe je er weer in komt. Twee keer is ze buitengesloten, de ene keer miste ze de sollicitatie voor een baan die ze graag had gewild, de andere keer een eksamen, en dat kostte haar een studiejaar. Dus blijft ze maar in Gaza, want ze wil toch ook niet bij haar familie weg. Ze spreekt vloeiend Engels, is een tijd in Canada geweest, mist de buitenwereld soms erg en is blij dat wij er zijn om mee te praten. Ze kan niet makkelijk meer aarden in Gaza. Ze draagt geen hoofddoek al is ze moslim – geen zin in. Misprijzend praat ze over de traditionele vrouwen die wel twaalf kinderen hebben: konijnen, zegt ze. Nu moet ze eksamen doen. Het Engels is geen probleem. Dat kan ze slapend. Maar ze moet ook eskamen godsdienst doen. Zo ouderwets, je moet een deel van de koran uit je hoofd leren, maar je mag nooit vragen stellen over wat het nou eigenlijk betekent, dan vinden ze je meteen te kritisch. Dus ik leer een stuk uit mijn hoofd, en na het eskamen vergeet ik dat meteen weer, zegt ze.

Joes wil wel van Fatma en Maha weten waarom ze geen hoofddoek dragen, ze zijn toch wel moslim? Fatma is Bedouien, dan ben je vanzelf ook moslim. Maar ze vinden hoofddoeken ouderwets. Ramadan zegt: niemand mag daar over oordelen. Hoe vaak je bidt, dat gaat niemand wat aan. Wat je gelooft en hoe je gelooft is tussen jou en God, daar mag niemand anders wat van zeggen. We zijn hier niet in Iran!

Fatma zelf bidt nooit. Soms vergeet ze zelfs op vrijdags dat het tijd is voor de mannen om naar de moskee te gaan, en dat dat niet de tijd is dat je een taxi kunt krijgen. Al zullen ze hier nooit, zoals in Saudi Arabie de winkels sluiten tijdens het gebed. Maar Fatma wil wel graag dat haar man naar de moskee gaat. Want hij heeft gevaarlijk werk. Eens is hij op weg naar zijn werk bij Erez bijna doodgeschoten. Dus je weet maar nooit.

Khaled heeft wat bedacht voor de zondaar van de seksuele intimidatie – die overigens waarschijnlijk volgende maand zijn ontslag heeft. Het ministerie heeft besloten om 250 gehandicapten de gelegenheid te geven naar Mekka te gaan, op hadj. Er moeten mensen mee om ze te begeleiden, en Khaled mag er vier uitzoeken. Laat de zondaar maar naar Mekka gaan, misschien komt hij dan gelouterd terug. Geloof je dat zelf, Khaled? Hij moet er een beetje om lachen. Niet echt. Maar je weet maar nooit.

Nog een klein drama. Khaled heeft Ratiba, de oudste vrouw van het team ook gevraagd of ze naar Mekka wil. En was even vergeten dat ze geen identiteitsbewijs heeft. Ze kwam gelijk met het Palestijns Gezag naar Gaza met haar man en kinderen, uit Syrie. Ze kwam op een bezoekersvisum, maar bleef. Al jaren vraagt ze om een identiteitsbewijs, maar de Israeli’s geven haar dat niet. Dus kan ze Gaza niet uit. Ratiba huilde. Het is haar grootste wens, een keer naar Mekka.

De twee families in Beit Hanoun, die maar niet tot een overeenkomst kunnen komen hebben huisarrest. De kinderen durven niet naar school. Ook Dahlan, het hoofd van de veiligheidsdienst is niet in staat geweest om de partijen tot een verzoening te brengen. Gerucht: voor de Palestijnse bank zijn twee mannen neergeschoten van een van de families. Hoe kon het dat ze in Gazastad waren? Khaled moppert. Dat zijn net mensen uit Hebron. Dat versta ik ondertussen: zoals de Westbankers neerkijken op de Gazanen, kijken de Gazanen neer op de Hebronieten. Zoals wij onze belgenmoppen hebben. Hebroniet, dat staat voor stoer, achterlijk, en langzaam van begrip. Ben je net de Israeli’s kwijt, ga je een beetje op elkaar zitten schieten, de imbecielen.

Gisteren reden we over de weg naar Netzarim. Bordje Gaza Zoo. Mini dierentuintje. Ramadan wil er nog eens met zijn zoontjes heen, maar het is niet veel hoor, zegt hij. Misschien een kameel, vogels, een pauw. Is het waar dat er een leeuw gestolen is? Hou zouden wij nou een leeuw kunnen hebben, zegt hij. Die zijn hartstikke duur, ze eten een boel vlees, wie zou dat betalen? En wie zou er nou een leeuw stelen? Wat moet je in Gaza met een leeuw? Leeuwensoep van koken?

Fatma vraagt of ik mee wil naar een bruiloft. Graag, als het geen uren duurt. Bijna dagelijks hoor ik buiten het geroffel, getoeter en gejoel van bruiloftsstoeten, maar behalve de illegale trouwerij van Rommel met zijn tweede vrouw, bij het licht van de koplampen van een auto en de autoradio aan zodat er ook nog gedanst kon worden was ik nog nooit bij een bruiloft. (Voor het verhaal van Rommel: zie Habibi, habibi)

We gaan eerst even bij haar thuis langs. Fatma’s vader heeft naar me gevraagd. Hij is pas terug uit Egypte, waar hij een zware hartoperatie heeft gehad. Het is een jarenlange familiegrap: Pa wil wel een tweede vrouw en hij vindt mij wel leuk. Dus heeft hij Fatma voor mij de boodschap meegegeven, dat hij een nieuw hart heeft. Breek het niet, zegt Khaled, als we gaan.

Pa ligt op bed, en is verlegen als ik kom. Gelukkig maar zit het kale kamertje waar hij ligt meteen vol met mensen, Ma en Huweida, twee broers, Fatma’s echtgenoot, en een stoet kinderen lopen in en uit, komen koffie brengen en appeltjes, een broer komt met een dienblad met zijn maaltijd er op gezellig bij ons zitten. Zoals Fatma al zuchtend zei: in Gaza ben je nooit alleen. Ik vermoed dat ze naar het kantoor komt om uit te rusten van haar familie.

De bruiloft vindt plaats in een groot en modern partycentrum, helemaal in het noorden. Jarenlang werd het niet gebruikt, omdat het te dicht bij de nederzettingen lag en er vaak geschoten werd. Een bruiloft is hoofdzakelijk een vrouwenaangelegenheid. De mannen zitten buiten, op stoeltjes, en mogen de zaal niet in. Binnen zitten driehonderd of nog meer vrouwen op rijen stoeltjes aan twee kanten van het podium. Daarop zitten statig en statisch de bruid en de bruidegom, onder draperieen en omringd door stijve bloemstukken. De bruid in het wit, met veel make up, een opgestoken kapsel en een bevroren glimlach. Daarnaast de bruidegom, in een net pak. Ze zijn nog niet helemaal echt getrouwd, dat zijn ze pas na de nacht die komt. Helaas, helaas mag ik van de bruidegom, de enige man in de zaal, geen foto’s maken. Want dit is vooral een feest voor de ogen. In de ruimte tussen het podium en de twee massa’s vrouwen op stoeltjes wordt gedanst. Jonge vrouwen in strakke, felgekleurde jurken met veel glitter, met een decollete en blote armen dansen, ik kan het niet anders zeggen, tamelijk wulps, bijna buikdansen. Ze hebben hun gezicht met zorg opgemaakt, en terwijl bijna alle andere vrouwen hun hoofddoeken om hebben, hangt hun lange haar in kunstige krullen over hun blote rug. Ik zeg tegen Fatma: dit moet de enige keer zijn in het leven van die man dat hij zoveel half-blote vrouwen ziet die voor hem dansen, maar ze helpt me uit de droom: dat zijn zijn zusters, en daar heeft hij er acht van. Die mogen met blote armen en zonder hoofddoeken waar hij bij is. Stijf klimt het echtpaar van het podium af, en doet een kuis dansje mee, ze raken alleen elkaars handen aan. De bruidegom danst nog even met een paar van zijn zussen, dat gaat al veel ontspannener. Dan gaat de bruid weer op het podium zitten en krijgt een witte cape om die haar haar en haar armen bedekken, en de zussen haasten zich ook om van alles aan en om te doen, want nu komt er een stoet mannen binnen om de bruid en bruidegom te feliciteren, en die mannen van de familie van de bruid mogen het haar niet zien van de zussen van de bruidegom, en de mannen van de familie van de bruidegom mogen de bruid niet zien met blote armen. En dan gaan de mannen weer naar buiten en kan er weer gedanst worden. Ingewikkeld vind ik het, maar Fatma haalt haar schouders op, dat weet iedereen hier. Zo hoort het nou eenmaal. En er zijn ook moderne bruiloften, waar mannen en vrouwen met elkaar dansen. En de foto’s die er gemaakt worden ook aan iedereen getoond mogen worden en niet alleen aan familie.

Na een half uurtje vinden we het wel genoeg. Er is ook geen glaasje cola te krijgen, en sommige van de vele kinderen en bruidsmeisjes hebben zelf een zakje chips meegenomen. Buiten wacht de man van Fatma, die niets van de bruiloft heeft gezien, om me naar de flat te rijden. Achterin proppen vier van de zes kinderen van Fatma zich met hun moeder op de achterbank. Daar hebben de meiden zich nou een uur voor opgetut, zegt Fatma.