Over slaan.
Bij Forum verscheen een driedelig handboek Islam en de rechten van vrouwen. Hoofdauteur: Abdulwahid van Bommel. Een belangrijk boek, ik kom daar binnenkort op terug, en een goede aanleiding om mezelf er aan te herinneren dat er nog steeds een laatste aflevering van de serie Islam voor beginners lag te wachten op voltooiing. Die over geweld tegen vrouwen.
Daarmee is de serie (voorlopig) afgerond. Wat niet wil zeggen dat de islam en de positie van moslims in Nederland als onderwerp op mijn weblog niet meer ter sprake zal komen. Ik blijf lezen, bijeenkomsten meemaken, nadenken, kennismaken, met mensen praten en zal dat blijven delen.
Voor degenen die het voorafgaande niet hebben gevolgd of voor wie het al lang geleden was: lees voor dit stuk nog even de laatste afleveringen over de koran en vrouwen, ga naar aflevering 13, 14 en 15. Die veronderstel ik bekend.
Een overzicht van de hele serie, en de andere bijdragen op dit weblog die direct of indirect over de islam gaan zijn hieronder in het overzicht te vinden.
Na de vertoning van Submission 1 tijdens de zomeravond met Ayaan Hirsi Ali, leek half Nederland er in te geloven dat je de koran maar open hoefde te slaan, en ‘de verzen die geweld tegen vrouwen goedkeuren’ vlogen je om de oren, schrijft Abulwahid van Bommel. In werkelijkheid gaat het om een onderdeel van een vers, soera 4, vers 34. Daarin is sprake van een vrouw die na verschillende bemiddelingspogingen er in volhardt om inbreuk te plegen op de overeengekomen rechten en plichten in de huwelijksrelatie, en dan staat er:
En van de vrouwen waarvan u reden heeft kwaadwilligheid (nushuz, waarover later) te vrezen, vermaant hen eerst, laat hen als ze niet voor rede vatbaar zijn alleen in bed, en als niets helpt, tuchtigt haar. Als ze daarna de wederzijdse rechten en plichten ter harte nemen, laat ze dan met rust.
Let wel: dit is de vertaling waar van Bommel na studie het meest vertrouwen in heeft. De verschillende begrippen vereisen nadenken, wat staat er echt, in welke contekst moeten we dit vers begrijpen, en hoe strookt dit vers met andere passages en begrippen in de koran, en wat er bekend is van de soenna, het voorbeeld van het leven van de profeet.
In veel vertalingen is er sprake van ongehoorzaamheid. Maar aan wie moet de vrouw gehoorzaam zijn, staat er in de koran dat vrouwen gehoorzaam moeten zijn aan hun man? Verrassing: dat staat nergens.
Amina Wadud zegt hierover dat de koran nergens de vrouw gebiedt om haar man te gehoorzamen. Het begrip qanitat slaat in de gehele koran alleen op de overgave aan God. Nergens wordt gesuggereerd dat een vrouw die gehoorzaam is aan haar man daarmee een betere vrouw is, of dat dat noodzakelijk is om tot de moslimgemeenschap te horen. Zelfs de vrouwen van de profeet worden in de koran niet geboden om hem te gehoorzamen. Over de term nushuz en wat daaronder verstaan moet worden lopen de meningen uiteen in de diverse koranexegeses. Wel is het duidelijk: het gaat om ernstige overtredingen, om openlijke immoraliteit.
Een belangrijke bron om de bedoeling van dit vers in zijn contekst te begrijpen is de soenna, het voorbeeld van het leven van de profeet zelf. Die zijn ondubbelzinnig: de profeet was geen voorstander van lijfstraffen en gewelddadig gedrag, zo zei hij: ‘Sla niet hen die afhankelijk van je zijn, want Allah’s macht over jou is veel groter dan die van jou over je ondergeschikten.’ Andere bekende uitspraken: ‘ De beste onder u is degene die het beste is tegenover zijn vrouw; hoe kan iemand zijn vrouw slaan alsof het zijn slavin is en daarna ’s avonds met haar naar bed gaan?’ En volgens zijn biograaf Ibn Sa’d heeft hij letterlijk gezegd: ‘ Ik kan het niet vedragen een driftige man zijn vrouw te zien slaan.’
Er staat dus niet dat slaan absoluut niet mag. Maar er staat evenmin dat een man zijn gang maar mag gaan. Eigenlijk is hier weer sprake van een stappenplan. In de tijd dat meisjesbabies nog gedood mochten worden door ze te begraven, vrouwen als oorlogsbuit mee naar huis genomen werden en tot slavin gemaakt, werden mannen, met deze soera gemaand om eerst al het andere te doen dat mogelijk was om onenigheid op een betere manier te beslechten dan door er maar op te meppen.
Vergelijk een spreuk uit de bijbel die ook voor veel misverstanden heeft geleid: die van ‘oog om oog, tand om tand’. Klinkt ons als ‘geciviliseerde’ mensen nogal hard in de oren, niet? Maar in een tijd dat het gewoon was dat stammen met elkaar vochten, en elke daad van iemand van de ene stam een nog ergere wraakoefening van de andere uitlokte, tot iedereen in en niet te stuiten spiraal van wederzijdse agressie terecht kwam, was deze wet nu juist bedoeld om recht te doen. Waar geen rechtbanken, geen overheid en geen justitie en politie aanwezig waren om het recht van de mensen over te nemen, was dit een uitspraak om de ongebreidelde wraakzucht aan banden te leggen: je mag voor een oog maar een oog nemen, je mag voor een tand maar een tand nemen, en dan moet het afgelopen zijn.
Zo kun je de soera over het slaan ook lezen als een vermaning aan mannen die gewend waren dat vrouwen hun bezit waren waar ze mee konden doen wat ze wilden: bij onenigheid praat je eerst met elkaar. Lukt dat niet, dan volgt er een afkoelingsperiode. je slaapt niet met elkaar. En lukt het dan nog niet, dan, en alleen dan, mag een man zijn vrouw licht kastijden. Toen de profeet, waarvan bekend is dat hij geen van zijn vrouwen ooit heeft geslagen gevraagd werd hoe dat dan moest, liet hij zien hoe je je vrouw wan maar een symbolisch tikje moest geven met het takje waarmee je toen je tanden schoonmaakte. Maar duidelijk was de boodschap: zonder geweld is beter. En dat blijkt ook uit de er op volgende soera:
En als jullie een breuk tussen hen beiden vrezen: stuurt dan een bemiddelaar van zijn familie en een bemiddelaar van haar familie, indien zij een verzoening willen, zal Allah tussen hen beiden een verzoening bewerkstelligen.
(4:35)
Zo vat Amina Wadud het samen:
Gezien in het licht van het excessieve geweld tegen vrouwen waaraan wordt gerefereerd in de biografieen van de metgezellen en praktijken die in de koran verboden worden (zoals het doden van meisjesbabies) moet dit vers worden gezien als een verbod op het ongebreidelde geweld tegen vrouwen. Dus is het geen toestemming tot, maar een sterke inperking van bestaande praktijken. Dit vond plaats in landen waar de tolerantiegraad ten opzichte van huiselijk geweld niet te vergelijken is met die in Nederland.
In een omgeving waar geweld tegen vrouwen sosieso uit den boze is, valt huiselijk geweld op geen enkele manier te reachtvaardigen.
Het probleem van huiselijk geweld onder moslims heden ten dage is uiteindelijk niet geworteld in deze koranpassage. Er zijn weinig mannen die hun vrouwen pas slaan na de suggesties in de koran over het herwinnen van de harmonie volledig gevolgd te hebben. Die mannen willen slechts beschadigen in plaats van de harmonie herstellen. Als zodanig kunnen zij zich dan ook niet naderhand beroepen op vers 4:34 om zich te rechtvaardigen.
Dus nee: er staat niet ondubbelzinnig in de koran dat slaan nooit mag. Het had de vrouwen van nu zeker geholpen wanneer dat er wel heel duidelijk in had gestaan. Zoals het de vrouwen een jaar of wat terug in Nederland had geholpen als al in het wetboek had gestaan dat verkrachten binnen het huwelijk niet mag. Dat staat er namelijk pas in sinds de vrouwenbeweging daar voor gezorgd heeft. Maar wel is het duidelijk dat het vooral de bedoeling was om het geweld terug te dringen en aan banden te leggen. Vooral de richting die werd aangegeven is belangrijk, en die is aan de mannen: hou je in. Sla niet meteen, probeer met redelijkheid en zonder geweld tot harmonie te komen.
Voor alle moslimvrouwen die ik persoonlijk ken en die ik hierover gesproken heb (een aantal van hen heb ik intensief geinterviewd) is het heel duidelijk: geen van hen zou geweld accepteren. En sommige vinden het nog steeds niet helemaal eerlijk, zelfs al zou dat tikje met een stokje alleen mogen wanneer een vrouw echt geheel buiten de perken was gegaan – zoals een vrouw zei: en wat mag ik als hij eens helemaal over de schreef gaat? Maar voor alle vrouwen die ik sprak was het duidelijk dat ze het volste recht hadden om voor zichzelf op te komen, en dat daarbij de islam meer een bondgenoot was dan een belemmering.
Tot slot een citaat uit het boek van Van Bommel:
In zijn afscheidswoorden tijdens de enige bedevaart waarin hij voorging, heeft de profeet Mohammed gezegd: “Weest de rechten van de vrouwen indachtig! U heeft rechten op haar en zij hebben rechten op u!” En omdat hij de levenstijl van de bedoeienen inzake vrouwen kende, vond hij het nodig bij die gelegenheid nog eens te zeggen dat vrouwen alleen gestraft mogen worden als openlijk immoreel gedrag bewezen kan worden en dan nog ghayri mubarrih – op een manier die geen pijn doet. Later heeft hij dat geillustreerd door zijn miswaak te laten zien, een klein takje dat als tandenborstel wordt gebruikt. Waarmee hij bedoelde dat je hoogstens een tik met zo’n takje mag geven, als waarschuwing.
Binnen de verhoudingen van de bedoeienen was het nogal revolutionair wat de profeet tijdens zijn afscheidsspeech over de vrouw zei. De islam stimuleert dus geen machogedrag, maar stimuleert het naleven van het gedragspatroon van de profeet. Het is duidelijk dat hij aan vrouwen hun oorspronkelijke waarde heeft gegeven en dat het zijn bedoeling was dat hun maatschappelijke en intellectuele status zou worden verbeterd.
Voor nieuwe gasten: lees even de spelregels voor je reageert.
Anja, wederom hulde voor deze bijdrage. Het lijkt me inderdaad geen slecht idee om je islambijdragen te bundelen en in boekvorm uit te brengen, natuurlijk na enige aanpassing aan het medium ‘boek’, want wat op internet werkt, hoeft dat in boekvorm niet te doen.
Abdulwahid van Bommel kiest uitdrukkelijk voor de min of meer klassieke vertaling ’tuchtigen’ (dat iets ruimer uitgelegd kan worden dan ‘slaan’ voor het Arabische woord ‘daraba’. Het komt in de Qor’aan echter in vele, soms tegenstrijdige, betekenissen voor, waaronder ‘scheiden’ en ‘gemeenschap hebben’. Een progressieve vertaling luidt:
…talk to them suasively; then leave them alone in bed and GO TO BED with them (when they are willing).
(Ahmed Ali: Al-Qur’an: A Contemporary Translation, Princeton University Press, 1988: 78-79)
Dit vond ik in een uitstekende analyse van vers 4:34 door Kecia Ali, een Amerikaanse bekeerlinge en hoogleraar islam die zich heeft gespecialiseerd in de postitie van de vrouw in het islamitisch recht. (Zie http://www.brandeis.edu/projects/fse/muslim/mus-essays/mus-ess-diffverse.html)
Ik ga meer voor de metaphorische betekenis van verlaten of scheiden, voor het woord Daraba. Dan krijg je een logisch verhaal. De vertaling wordt dan als volgt: En van de vrouwen waarvan u reden heeft kwaadwilligheid (nushuz, waarover later) te vrezen, vermaant hen eerst, laat hen als ze niet voor rede vatbaar zijn alleen in bed, en als niets helpt, verlaat haar. Als ze daarna de wederzijdse rechten en plichten ter harte nemen, laat ze dan met rust.
Darmee wordt het vers ook een duidelijke verbetering van de toenmalige omstandigheden van vrouwen, waar een vrouw daarvoor geen enkele rechtvaardigheid te verwachten had.
Wat nushuz betreft, ik ga voor dezelfde vertalingen als voor mannen gebruikt worden niet voor een aparte vertaling voor mannen en een aparte voor vrouwen.
Zonder me in de kwestie zelf te begeven (ik geloof in geen enkel excuus, vrouwen te mogen slaan) wil ik toch opmerken dat het taalkundig van meer respect getuigt als je niet zegt: “vrouwen waarvan“, maar “vrouwen van wie“.
Anja, een boek zou prima zijn, maar ik vind de kracht van jouw cursuslessen nu juist dat ze op internet bij elkaar staan en zo gratis toegankelijk zijn. Daarin is jouw materiaal uniek, niet in de laatste plaats vanwege de gedachtenwisselingen die op elke aflevering volgen en die er een extra dimensie (en bepaald geen onbelangrijke) aan geven. Een dergelijk boek maken zou een behoorlijke tijdsinspanning vergen. Als ik mag kiezen heb ik liever meer nieuwe artikelen!
Je hebt gelijk met het subtiele maar belangrijke verschil in vertaling tussen vrouwen waarvan en vrouwen van wie, Clara. Van Bommel is overigens een heel betrouwbare en betrokken bondgenoot voor vrouwen. Waar zijn eigen partner, Farida Pattisahusiwa, een islamitische en feministische Molukse vredesactiviste die ik eens heb mogen interviewen over mee kan praten.
Over al of niet een boekje ga ik nadenken. Teen sluit tander niet uit. Weblog is een goede plek om gedachten te lanceren en uit te proberen, en wat te kunnen doen met de reacties, het is ook wel weer een uitdaging om er iets van te maken dat de tand des tijds (in ieder geval een jaartje) kan doorstaan – en om er een ander publiek mee te bereiken. We zullen zien.
Ik sluit me helmaal aan bij fien.
Ik vind het jammer dat er niet vaker (zowel door moslims als niet moslims) verder wordt gekeken dan de vertaling en uitleg (voornamelijk gegeven door mannen van weleer) die er al ligt. De verschillende mogelijke vertalingen van het woord ‘daraba’ zijn daar een goed voorbeeld van: als je overal leest en hoort dat dat uitsluitend slaan betekent dan krijg je volgens mij een vertekend beeld van de werkelijkheid.
Mevr. Meulenbelt, ik heb een vraag: Waarom vindt U het nodig om op een weblog van een niet-religieuze partij [dat ìs de SP, nietwaar?] Islamitische les te geven?
Kan ik hier òòk Boeddhisme voor beginners verwachten?
1. Dit is niet de website van de SP maar mijn persoonlijke weblog, ook al maak ik onmiskenbaar en naar genoegen deel uit van de Socialistische Partij.
2. Socialisme is niet per definitie in strijd met religie, waar meerdere SP leden van kunnen getuigen.
3. Aangezien bijna een miljoen Nederlandse burgers moslim zijn kan het geen kwaad te weten waar dat over gaat. Zeker gezien de islamofobische houding die bij rechts tegenwoordig gemeengoed is.
4. Van mij valt geen bijdrage over het boeddhisme te verwachten aangezien dat politiek niet ter discussie staat en ik daar te weinig van weet om daar zinnige informatie over te geven.
1) Pardon, ik dacht dat http://www.anjameulenbelt.com/ Uw persoonlijk weblog is?
2)Absoluut, maar waarom les in èèn religie?
3)Er zijn meer dan een miljoen klaverjasspelers in Nederland. Vindt U dat ook een geschikt onderwerp op een politieke website?
4)Ik zou U willen verzoeken om helemaal geen religieuze les te geven op een politieke website. Zinnig, of niet.
1. Dat is mijn oude website, niet mijn weblog.
2. Zei ik al, omdat de islam tegenwoordig een politiek onderwerp is en omdat ik daar van af weet.
3. Klaverjassers zijn op dit moment geen politieke issue.
4. Pech, Klaver, daar ga je niet over.
Anja, wat denk je dat er zou gebeuren als je met jouw hoofd en kleding door een islamitische stad, bijvoorbeeld Caïro zou lopen? Dat ze dat zonder meer zouden accepteren? hahahaha!
Het verrast mij dat Anja Meulenbelt zo op de godsdienst Islam zelf ingaat. Als vrouw uit de jaren zeventig heb ik haar boeken bijna gegeten waarin ze op is gekomen voor de rechten van de vrouw en waarin ze godsdienst afdoet als een machtmidel.
In discussies over Anja Meulenbelt heb ik haar altijd verdedigt als men haar te extreem vond in haar opvattingen.
Waarachtig hetzelfde wat Ayaan Hirsi Ali doet.
De mens en vrouw Ayaan Hirsi Ali, wellicht omdat ze voor een andere politieke partij in deTweede Kamer zit doet niet veel anders dan Anja indeertijd heeft gedaan:
mensen wakker schoppen.
Het is natuurlijk dat ik een simpele ziel ben en een socialist in hart en nieren, maar godsdienst is en blijft opium voor het volk.
Dat geld voor de Kerk en voor de Moskee.
Mijn moeder is indertijd naar Nederland hekomen omdat ze in haar eigen land, Suriname, na de scheiding als een paria is behandeld.
Hier in Nederland heeft ze ook moeten vechten, maar door de tijdsgeest is ze hier beter af als vrouw dan in haar eigen land, indertijds.
Zij is het die mij het boek De Schaamte Voorbij heeft geschonken.
Ik ben trots op mijn moeder.
Het is ook dat zij en ik Ayaan Hirsi Ali verdomd goed begrijpen. Je kunt de issue van de godsdienst tegen elkaar afstrepen, het gaat om de vrouwenrechten.
met heel veel plezier altijd genoten van Anja’s woorden groet ik U,
Fero Moon
Dag Anja,
Ik vind het zo goed van je dat je de islam met open ogen aankijkt. Ik geniet van je bijdragen. Ik ben als Nederlandse moslima nog steeds aan het worstelen met het ‘gehoorzaamheidsvers’. Als nieuwkomer wilde ik het wel geloven: er konden toch geen twee kapiteins op één schip zijn. Niet dat ik geloofde dat de man meer waard was. Maar wel, dat hij bescherming moest bieden en dat ik als vrouw toestemming zou moeten vragen om bijvoorbeeld ergens op bezoek te gaan. Maar ik ben ervan overtuigd geraakt, dat het gaat om wederzijds overleg en niet om het vragen van toestemming alsof ik een kind ben. De argumenten van Amina Wadud, dat de vrouwenkwestie gezien moet worden als de slavernijkwestie: God heeft de slavernij niet afgeschaft, maar uiteindelijk hebben Zijn Woorden daar wel toe geleid. De mannen waren niet gewend, dat vrouwen rechten werden toegekend. Daarom kwam God met een stappenplan, waarbij de vrouw uiteindelijk ‘bevrijd’ diende te worden. En met bevrijd bedoel ik, dat vrouwen en mannen met elkaar in harmonie zijn binnen een relatie, dat een vrouw haar eigen keuzes kan maken en gehoord wordt.
Er is echter een struikelblok waar ik niet overheen kom, als ik deze uitleg aanneem. Behalve koranverzen zijn er ook overleveringen van de profeet Mohammed, die het beeld van de man als baas over de vrouw verder versterken. Het zou mooi zijn ook daar eens een blik op te werpen. Welke overleveringen zijn betrouwbaar, welke zijn verzonnen? Welke overleveringen moeten we opnieuw eens tegen het licht houden?
Daarover is bij mijn weten nog geen boek in het Nederlands te verkrijgen.
Beste Nora, als je als moslima al zover bent dat je de koran leest als bevrijdend voor vrouwen, dan begrijp ik niet zo goed waarom je je zo druk zou maken over de hadieths. Je weet dat er hadieths zijn die het beeld wat jij beschrijft versterken en ook hadieths die vrouwvijandig zijn. Maar je weet ook dat een teken van betrouwbaarheid is dat ze kloppen met wat er in de koran staat. En er is al tamelijk veel literatuur over de betrouwbaarheid ervan. Lees Rifat Hassan, Abdulwahid van Bommel, Amina Wadud – ik zeg nu maar even wat uit mijn hoofd want ben nu niet thuis. Dus ik zie eerlijk gezegd niet waarom je die als een struikelblok zou moeten ervaren.
Ja Anja,
Ik heb lang moeten nadenken over jouw reactie en heb mezelf de vraag gesteld: wat is voor mij het werkelijke struikelblok?
Het is de angst fouten te maken vanuit onwetendheid, gebrek aan wijsheid of koppigheid. Ik wil op onbevooroordeelde en oprechte wijze naar een overlevering kijken. Wie ben ik om te stellen, dat een overlevering in strijd is met de Koran, terwijl iemand, die jarenlang op gedegen wijze onderzoek heeft gedaan naar de betrouwbaarheid van een bepaalde uitspraak en de personen die het doorverteld hebben, stelt dat het wel strookt met de wijsheid van de Koran. Kortom: het struikelblok is een gebrek aan kennis.
Het is ook de angst om de strijd te voeren die nodig is om mezelf te bevrijden (persoonlijke strijd). En is de ene strijd gevoerd dan volgt er wel weer een andere.
Maar ik heb wel een sleutel om de deur te openen en over de drempel te stappen: het opdoen van kennis en het overdenken van deze kennis. Kennis geeft inzicht en inzicht geeft energie en kracht.
Daarom ben ik ook heel blij met alle literatuurverwijzingen op deze site.
Groetjes van Nora
Hallo Anja!
Hierbij nog even een reactie op een reactie in 2005 op een zekere Bakker die de Nederlandse taal niet machtig is. Lezen is een kunst en het is pijnlijk wanneer uit commentaar blijkt dat je die kunst niet meester bent. Hij schrijft dat ik nadrukkelijk kies voor ’tuchtigen’ als het om de vertaling van het Arabische woord daraba gaat. In het hele driedelige werk kies ik nergens nadrukkelijk voor en zeker niet wanneer het om de vertaling van woorden gaat. Het hele werk heeft één kernbedoeling die als een raamwerk voor de drie delen geldt en dat is een aanzet geven voor vrouwen om zelfstandig met deze materie om te gaan. Vandaar ook uitgebreide voorbereidingen met groepen vrouwen die zowel kritisch hebben bevraagd als meegelezen, waarna ook een uitgebeide vrouwenredactie de eindredactie heeft gedan die uiteindelijk door Rekha Ramsaran uitstekend is uitgevoerd. De drie delen zijn gericht op de belevingswereld van die vrouwen, die zeer verschillend van achtergrond en input waren. Van het onderhavige vers (4:34) wordt zelfs een geschiedenis van tekstontwikkeling qua interpretatie en verschillende mogelijkheden in benadering en begrijpen verstrekt. Vervolgens hangt Bakker nog even een soort deskundige uit, die al veel verder is op dit gebied en die weet dat het woord ‘daraba’ in de koran in vele, zelfs tegenstrijdige betekenissen voorkomt, zoals ‘scheiden’ en ‘gemeenschap hebben’, waarmee hij aangeeft zowel de Arabische als de Nederlandse taal niet te beheersen. Ik zou beide leesplankjes maar eens van zolder halen.