Jimmy Carter is optimistischer over het vredesproces in het Midden Oosten dan ik. (Volkskrant van vandaag) Maar wat zou het al een slok op een borrel schelen wanneer hij nog president zou zijn van de VS in plaats van Bush.

Carter hoopt nog steeds dat de ontuiming van Gaza en de verschuivingen in de Israelische politiek een keerpunt zijn. Tenslotte is het vredesverdrag tussen Israel en Egypte, waar hij zich ook voor ingezet heeft, houdbaar gebleken. Natuurlijk wel met een groot verschil, denk ik meteen. Dat Sharon geen ambities heeft om land van Egypte in te lijven bij Israel. En het dus niet nodig heeft om opstandige Egyptenaren die hun land terug willen onder de duim te houden.

Carter doet in het artikel verslag van zijn gesprekken met de Israelische en Palestijnse leiders, en maakt de rekening op. Sharon heeft gezegd zich aan de voorwaarden van de routekaart te willen houden. Maar Carter neemt waar dat de uitbreidingen van de nederzettingen op de Westoever gewoon doorgaan, net als de bouw van de muur en het wegennet dat alleen voor Israeli’s bedoeld is. Dat wat Jeff Halper de matrix of control heeft genoemd. Aan de andere kant blijven de gewelddaden van de Palestijnen ook doorgaan.

Bemoedigend is wel dat Hamas deelneemt aan de verkiezingen, zegt Carter, en daarbij toont hij meer politiek inzicht dan onze eigen ministers en de deelnemers van het kwartet. Dat geeft hoop dat Hamas in de komende tijd het geweld meer los zal laten (wat ze het afgelopen jaar ook hebben gedaan, ik kom daar nog op terug) ook al is de keerzijde dat de deelname van Hamas ook kan leiden tot een radicalisering van het Palestijnse parlement. De belangrijkste vraag is nu of de Israelische terugtrekking van de Gazastrook ook echt een keerpunt is of gewoon weer een mislukte mijlpaal op de onmogelijke weg naar vrede, en terecht voegt Carter daar aan toe dat dat af gaat hangen van het beleid van de Verenigde Staten, tja, Bush, en de belangrijkste kwesties daarbij zijn de vraag of er voldoende nederzettingen van de Westoever zullen verdwijnen om een economisch leefbare Palestijnse staat mogelijk te maken, tja, Sharon. Het gaat verder over de status van Oost-Jeruzalem die al vrijwel is ingelijfd bij Israel en door Sharon al beschouwd wordt als Israelisch grondgebied, en over de vraag hoeveel Palestijnen toestemming krijgen om naar de nieuwe Palestijnse staat terug te keren, of naar de grond die zij in 1948 zijn kwijtgeraakt. En daarmee is Carter inderdaad wel erg optimistisch, want ook Barak, die van het ‘genereuze aanbod’ vatte elke suggestie dat er maar een Palestijn ’terug mocht keren’ op als een poging om de staat Israel te vernietigen. Daar valt dus wat Israel betreft niet over te onderhandelen.

Wat zijn de belemmeringen voor het hervatten van een vredesproces? Carter noemt ze op: de voortdurende dreiging van geweld door radicale Palestijnen. De vastbeslotenheid van sommige (sommige?) Israelische kolonisten om Palestijns gebied bezet te houden. Het ontzag van andere landen voor de hoofdrol van Amerika in het vredesproces (Kamp! Bot!) en de afkeer van de Amerikaanse politieke leiders om tegen de haren in te strijken van de sterke pro-Israelische lobby in Washington en elders.

Die laatste belemmering is niet de meest onoverkomelijke, zegt Carter, want de meeste Amerikaans-joodse leiders zouden wel bereid zijn om onaangename concessies te doen in ruil voor een duidelijke vooruitgang in de vrede. Het blijft wel een vraag of Israel bereid is om voort te bouwen op de winst van de overdracht van de Gazastrook en via de onderhandelingen tot een duurzame vrede te komen. Ook is Carter van mening dat de unilaterale beslissingen van Israel, zonder de Palestijnen of de Verenigde Staten daarbij te betrekken, een uitgesproken negatief effect hebben gehad.

Carter ziet nog een belangrijke belemmering over het hoofd. Niet alleen het geweld van de Palestijnse kant is een probleem, ook de voortgaande staatsterreur van Israel. Liquidaties, geluidsbombardementen, invasies zoals nu net weer in noord Gaza, het maakt het voor Abbas vrijwel onmogelijk om de radicale groeperingen in bedwang te houden, en ik denk dat het ook de bedoeling is om zijn positie voortdurend te ondermijnen. Zolang Israel om de haverklap een paar leiders van de Jihad of Hamas van kant laat maken, kan Abbas moeilijk tegen ze optreden zonder door zijn eigen volk als collaborateur van Israel gezien te worden. Nu al wordt gezegd dat hij te veel doet wat Israel van hem wil. Zolang Abbas steeds maar weer met lege handen terug wordt gestuurd, ook de doorgang naar de Westoever is er nog steeds niet, en niet kan laten zien dat het opgeven van geweld ook echt wat oplevert, zullen de heethoofden hem steeds opnieuw zien als een zwakkeling die geen weerstand kan bieden tegen Israel – en dan ligt de greep naar extremisme weer voor de hand.

Ik heb het de afgelopen jaren nauwlettend gevolgd, meer dan de meeste journalisten kennelijk, en ik heb waargenomen dat steeds opnieuw als het de Palestijnen lukte om een wapenstilstand vol te houden Sharon weer een liquidatie op touw zette – met voorspelbare gevolgen. Uri Avnery zei het niet voor niets: met elke moord op Palestijnse leiders, vaak met aanzienlijke collateral damage en burgers die er ook bij omkwamen, veroordeeld Sharon ook weer een paar Israeli’s tot de dood.

Dit is de grootste vrees van Carter, en niet onterecht, denk ik. Dat Israel straks tamelijk tevreden is met de verbeterde veiligheid achter de muur, met de tienduizenden kolonisten die door een sterke bezettingsmacht worden beschermd, met de toegenomen controle op Jeruzalem, en verder afziet van pogingen om tot een vredesregeling te komen. En dat de Israeli’s genoeg smoezen kunnen bedenken om niet te onderhandelen. Dat doen ze nu ook al heel goed. Het zou wel eens een realistische inschatting kunnen zijn wat er van Sharon te verwachten is, de vrees van Carter.

Als Israel zich zou terugtrekken uit het vredesproces, stelt Carter, zou dat de Palestijnen opzadelen met een onmogelijke toekomst die voor een groot deel van de internationale gemeenschap onaanvaardbaar zou zijn. Bij de huidige definitie en begrenzing, is de Gazastrook geen levensvatbare economische en politieke eenheid en het is onmogelijk dat er uit wat nog over is van het Palestijns grondgebied op de westelijke Jordaanoever een soevereine Palestijnse staat zou kunnen worden gevormd.

Carter spreekt hierover alsof dit een toekomstbeeld is. Volgens mij is die toekomst nu al realiteit. En zal het steeds meer moeite kosten, van de VS onder andere, omdaar nog verandering in te brengen – mochten ze dat al nastreven. Maar houdbaar is deze ‘oplossing’ zoals Sharon die voor ogen staat, gewoon de zaak zo houden zoals die door hem is gebouwd natuurlijk niet. De volledige omsingeling van Gaza inclusief de mogelijkheid om elk moment de stekker er uit te trekken, (letterlijk, Sharon dreigt nu met het afsluiten van de electriciteit) en de bevolking uit te hongeren zal bij de jonge, ongeduldige, toekomstloze bevolking van de bezette gebieden het extremisme alleen maar instand houden of opvoeren. Nu al is duidelijk dat Hamas vooral wint bij elke teruggang in de economische toestand. En bovendien: ondanks alle pogingen om de Palestijnen te laten vertrekken, ze als het ware de gebieden uit te knijpen, wegen niet op tegen de grotere demografische groei van de Arabische bevolking – ook die binnen Israel zelf, waarvan de jongere generatie ook genoeg heeft van de vergaande discriminatie, uitsluiting en aprtheid.

Carter blijft alsnog optimistisch, ook al ziet hij de belemmeringen, de meeste ervan althans, onder ogen. Hij heeft nog zijn hoop gevestigd op Peretz, de nieuwe leider van de Arbeidspartij en zelfs op de nieuwe partij van Sharon, Kadima, die zegt gericht te zijn op een vredesovereenkomst. Ik vrees dat Sharons idee van vrede niet helemaal dat is van Carter.

Dit is het eerste deel van een Palestina special, er volgen nog een aflevering over de actualiteit, een aantal achtergrondartiekelen van Israelische journalisten, en een lijstje met nuttige en interessante websites voor meer informatie.