(Margo en Maha)

Twee vrouwen. Maha Abu Dayyeh-Shamas, van het Women’s Centre for Legal Aid and Counselling kende ik al, al jaren geleden was ze een van de eerste feministes. Ze is een christelijke Paslestijn. Ik bezocht haar een jaar of acht terug op haar kantoor in Jeruzalem, waar ze vooral bezig was met de juridische rechten van vrouwen, gevallen van eerwraak, een jonge vrouw, zwanger en ongetrouwd, die moest onderduiken.

Haar nieuwe collega, Margo Okazawa-Rey uit Amerika kende ik nog niet. Margo legt zichzelf al aan Jan en mij uit voordat we er om kunnen vragen: ze heeft gemengd Japanse en Afro-Amerikaanse ouders, en niemand snapt dus op het eerste gezicht wat ze is. Chinees of zo? Met een extra tintje? Margo is naar Palestina gekomen omdat ze zich als vrouw die zich inzet voor multiculturalisme en vrouwenrechten, en tegen militarisme, erg geinteresseerd is geraakt in de positie van Palestijnse vrouwen. Je noemt het hier geen feminisme, zegt ze, maar er is die energie die ik herken, vrouwen komen in beweging, willen hun rechten, maar participeren ook sterk in de bevrijdingstrijd van hun land. Margo is ook iemand zoals wij, naar Palestina gekomen, kennis gemaakt met de mensen, met ontzetting de situatie gezien en besloten dat dit voorlopig haar missie in het leven zou worden. Ze woont nu hier en blijft.

Maha en Margo hebben net een intensieve bijeenkomst met hun staf achter de rug, want dit is wat bij alle NGO’s gebeurt: er wordt heftig gepraat over hoe de nieuwe situatie geduid moet worden, hoe het komt dat Hamas zo heeft gewonnen, wat dat voor hun toekomst gaat betekenen.

De belangrijkste conclusie die ze beiden hebben getrokken is dat Hamas vooral heeft gewonnen door de vrouwen. Hamas was de enige partij met een duidelijk programma voor vrouwen, met duidelijke slogans, geen enkele andere partij kwam zo op voor de rechten van vrouwen als Hamas. Daar hebben de vrouwen massaal op gereageerd. En Hamas was ook heel goed om vrouwen in te zetten om andere vrouwen te mobiliseren. Zonder deze ondersteuning van vrouwen hadden ze nooit zo’n geweldige overwinning kunnen boeken.

Niet voor niks: er was weinig aandacht voor de manier waarop vrouwen onder de bezetting leden, hoe moeilijk het dagelijks leven is voor vrouwen die het gezin te eten moet geven met bijna niks, de kinderen veilig naar school moeten krijgen, de huwelijksproblemen moeten opvangen als een man geen werk heeft, misschien gaat slaan. Hun leven is sinds Oslo alleen maar moeilijker geworden. En Fatah heeft ze niet gesteund. Integendeel, daar kwam nog de corruptie bovenop. En Fatah was ook niet in staat om de voortgaande onteigening van land en huizen tegen te gaan.

We hebben het al eerder gehoord: niet alleen wordt Hamas door een groot deel van de bevolking gezien als fatsoenlijk en niet corrupt, ook hebben ze respect verkregen omdat ze de prijs voor het verzet tegen de bezetting met vele doden hebben betaald. Hamas wordt door de Palestijnen niet in de eerste instantie gezien als terroristen, maar als een groep die meer dan Fatah opkomt voor Palestina. Veel christenen hebben op Hamas gestemd. Zelfs mijn moeder, zegt Maha. Al was het duidelijk dat dat vooral was om Fatah betaald te zetten.

Waar het om gaat is dat de mensen niet bereid zijn om zich over te geven. Ze zijn niet bereid om zich alles af te laten nemen, en ondertussen mee te doen aan de schijn van de onderhandelingen die ze niets hebben gebracht. Fatah is voortdurend door de knieeen gegaan, is maar beleefd gebleven, heeft alles geprobeerd te doen wat er van ze werd gevraagd – en wat is het resultaat: niets. Dus nu willen ze Hamas een kans geven, die lang niet zo buigzaam zal blijken. Hamas vertegenwoordigt onze trots, we willen ons niet gedragen als slachtoffers en bedelen om gunsten.

Het is voor ons geen verrassing, zegt Maha. We konden het verwachten na het succes van Hamas in de plaatselijke verkiezingen. Het is een goede les voor Fatah. Die krijgen vier jaar om zich te herstellen en het beter te doen. Wij denken niet dat Hamas nog eens zo’n winst gaat behalen, omdat veel van de mensen die op hen hebben gestemd feitelijk geen echte Hamas mensen zijn. Ze hebben Hamas gebruikt als de krachtigste oppositie tegen Fatah die ze in konden zetten.

Nu is Hamas in verwarring, want zoveel winst kunnen ze helemaal niet gebruiken. Ze moeten nu bedenken wat voor een regering ze gaan vormen, en hoe ze om gaan met het buitenland. Dat buitenland moet wel beseffen dat Hamas veel minder gevaarlijk is nu ze moeten besturen. Als Europa hun geld terugtrekken, zal Hamas wel gedwongen zijn bij Syrie, Iran en Saudi Arabie aan te kloppen. Die willen best. Maar is dat wat het westen wil? In ieder geval heeft Hamas gezegd, het stond in de Guardian, dat ze zich niet laten chanteren, en dat ze niet in ruil voor buitenlands geld aan eisen gaan voldoen waar ze niet achter staan. De staat Israel erkennen? Met welke grenzen? En waar blijft de erkenning van Israel voor onze staat?

Zijn ze dan helemaal niet bang wat er kan gaan gebeuren als Hamas de agenda gaat bepalen, ook voor de vrouwen?

Nee, we zijn niet bang voor het terugdraaien van vrouwenrechten, zeggen beide vrouwen. We moeten wel waakzaam blijven. Dat kan hoogstens gebeuren wanneer Hamas werkelijk voor een lange tijd zou regeren en sluipenderwijs een islamistische agenda ingevoerd zou worden, met meer scheiding van vrouwen en mannen, bijvoorbeeld. Maar we vertrouwen er ook op dat de vrouwen zelf zich niets af laten nemen. Die zijn veel te sterk. Ik ken een vrouw, zegt Maha, met hoofddoek, die zei: als Hamas alle vrouwen gaat dwingen om een hoofddoek te dragen doe ik de mijne af. Hoewel ik tegelijkertijd ook zie dat er kringen zijn waarin de zachte dwang is toegenomen, en meisjes veel te jong als een hoofddoek dragen. Begrijp me goed, ik ben niet tegen de hoofddoek, alleen tegen dwang. Als er een islamistische agenda wordt doorgedrukt, dan zou het kunnen gebeuren dat vrouwen uit bepaalde beroepen worden geweerd, waarin ze met mannen moeten samenwerken. Maar je moet ook bedenken dat we inmiddels een behoorlijk goede wetgeving hebben die discriminatie verbiedt, en daar is tweederde voor nodig om dat te veranderen. En Hamas heeft geen tweederde meerderheid. Ik denk dat ze de eerste drie jaar niet zullen proberen om vrouwen weer terug te dringen. Daarna moeten we oppassen en zorgen dat de alternatieven sterker zijn.

Jullie moeten ook weten dat er ontwikkelingen zijn binnen Hamas zelf, zegt Maha. Ik denk dat buitenstaanders ze zien als een soort Taliban, ze zien alleen hun geschiedenis van terrorisme, maar feitelijk is Hamas als het om vrouwen gaat behoorlijk progressief. Geen enkele andere partij had zoveel vrouwen op verkiesbare plaatsen, bijvoorbeeld. Dit is een interessante combinatie van islamitische politiek met een progressieve agenda. Ze zijn bijna links te noemen, ze hebben het over mensenrechten en vrouwenrechten – maar dan wel binnen de islam. Ze erkennen dat we in een pluriforme maatschappij leven, ze hebben ook de christenen beloofd hen te accepteren en ondersteunen. Ik denk niet dat je zo’n ontwikkeling, juist weg van fundamentalisme al in een moslimbeweging in een ander land ziet.

Luister: je kunt veel beter dealen met een islamitische beweging die zeker is van zichzelf, dan met een beweging die in het defensief is, en onzeker is. Een sterke islamitische beweging kan ook ruimte laten voor anderen, die voelt zich niet zo snel bedreigd of aangevallen. Elke religie die zich zeker voelt over zichzelf kan het zich veroorloven om tolerant te zijn tegenover andere religies, daar gaat het om.

Nee, zeggen Maha en Margo, die geen van beiden Hamasaanhangers zijn, wij zitten niet met de handen in het haar, dat doen ze in het buitenland. Daar zijn ze in paniek, hier niet. Wij zijn hoogstens een beetje zenuwachtig en opgewonden over wat er nog allemaal kan gebeuren. Maar we zijn niet verslagen, we zijn niet gedemoraliseerd, we zien het als een nieuwe uitdaging. We zaten in een patstelling, er bewoog niets meer. En nu is alles weer in beweging. Het lijkt alsof Hamas heeft gewonnen. Maar feitelijk won de democratie.

Wat er moet gebeuren? Dat de progressieve mensen, de intellectuelen in Europa stelling nemen, hun mond opendoen, en deze regering erkennen en ondersteunen. Zeg het ze: geen paniek. Licht ze voor. Vertel ze dat er hier een interessant democratisch proces plaats vindt dat hun ondersteuning verdient.

(En voor je reageert, lees even de spelregels, als je dat nog niet gedaan hebt.)