(Annelies Moors)

Het is alweer een hele tijd geleden, op 27 januari, dat ik naar Maastricht ging voor de conferentie Women in Islam, aan de University College. Annelies Moors, professor aan de Universiteit van Amsterdam en ik hielden elk een lezing. Die van mij herhaal ik niet – het meeste ervan staat hier al op het weblog, maar die van Annelies, over kleding, met name de hoofddoek in een historisch perspectief vond ik erg interessant.

Nu eens niet alleen een betoog over voor of tegen, maar het debat geplaatst in een context. Kleding en islam heeft een lange geschiedenis. Zo waren het Atatürk en de Sjah van Perzië die in hun moderniseringsacties eerst de fez voor mannen verboden. Zij wilden een einde maken aan de locale, islamitische identiteiten en stonden een homogene burgerbevolking voor. Er was verzet tegen die van boven af opgelegde hervormingspogingen, en het is ironisch dat de kleindochters van nu in Iran vechten om het recht om geen hoofddoek te hoeven dragen, terwijl hun grootmoeders zich verzetten dat ze hem af moesten doen.

In de loop van de tijd zijn de gewoontes, en de motieven om wel of niet een hoofddoek te dragen sterk veranderd. In het Egypte van 1900, in Libanon en Syrië, de landen onder kolonialistisch bewind, was het vooral de elite die een hoofddoek droeg en gedeeltelijk het gezicht bedekte, niet de boerenvrouwen en de armen. Dat de sluier gezien wordt als een symbool van onderdrukking hangt sterk samen met het kolonialistische discours, waarbij door het westen beweerd wordt dat vrouwen onderdrukt worden door de islam. Het afleggen van de sluier, goedschiks of kwaadschiks, werd daarmee gezien als ‘bevrijdend’, ongeacht wat de vrouwen er zelf van vonden. Een gezegde uit die tijd: ‘mannen kunnen net zo despotisch zijn over onze bevrijding als over onze onderwerping’.

En in deze tijd krijgt het dragen van een hoofddoek weer een andere waarde, nu is het juist het symbool van mensen die bewust islamitisch willen leven. Het is niet langer uit traditie dat de jonge vrouwen een hoofddoek dragen, het is een bewuste keuze geworden. Zo wordt dat niet altijd gezien. Kijk naar de universiteit, waar veel tweede generatie migrantenvrouwen studeren – een geweldige stap voorwaarts, en op zich een teken van vergaande integratie. Maar zogauw ze een hoofddoek draagt wordt ze gezien als ‘niet geïntegreerd’.

De vraag hoe vrijwillig het dragen van de hoofddoek is, is overigens niet zo eenvoudig, maar die vraag kunnen we uitbreiden naar ons allemaal. Hoe vrijwillig is het wat we dragen, naar ons werk, in bepaalde kringen? We denken er zelden bewust over na, maar we passen ons aan, zijn gevoelig voor groepsdruk, we willen met onze kleding er bij horen. En nog een gedachte: het bedekken van het hoofd als teken van zedigheid komt in bijna alle culturen voor.

(Nordin el Otmani)

Toen nog een kleine en zeer verzorgde lezing door Nordin el Otmani. Hij had zichzelf de opdracht gegeven om te vergelijken hoe de positie was in het judaisme, in het christendom en in de islam, aan de hand van de heilige boeken. Om te beginnen Genesis: in de bijbel is Eva de verleidster, de zondares die Adam meesleept in de zonde. Dat beeld komt in de koran niet voor, waar de eerste man en vrouw beide zondigen maar ook beide vergeven worden. Nordin kwam met een aantal behoorlijk vreselijke vrouwvijandige teksten – uit de bijbel, of citaten van vooraanstaande christelijke mannen. “Vervloekt zij de man die het haar van zijn vrouw laat zien”. Uit de koran? Nee, uit de bijbel. “Zij is het eigendom van haar man en als hij sterft is zij het eigendom van zijn broer”. Uit de koran? nee, uit de bijbel. Nordin had vele citaten op een rijtje gezet, en van de zogenaamde vrouwvriendelijkheid van christendom en judaisme bleef niet veel meer over. Ja maar, zei iemand bij de discussie, nu doe je hetzelfde als mensen doen die tegen de islam zijn, die halen alleen de slechte citaten uit de koran. Nu doe jij het omgekeerde, je haalt de goede citaten uit de koran en de slechte uit de bijbel. Dat gaf Nordin meteen toe. En het klopt, niet alleen Mohammed was goed voor zijn vrouwen, Jezus zelf geldt ook als een man die vrouwen goed behandelde. Maar wat hij er mee wilde zeggen: dat je niet de verschillende religies tegenover elkaar kon zetten als de een is goed en de ander fout. En vooral dat het nodig was om een onderscheid te maken tussen geloof en gelovigen.

In de discussie erna nog veel levendige opmerkingen. Ervaringen uit een moslimvrouwengroep: we moeten niet alleen vechten voor een plek in de moskee, we moeten tegelijk vechten om te laten zien dat de islam helemaal niet zo slecht is.

Ook voor mij een inspirerende dag, en met een lange treinreis terug de gelegenheid om met Annelies Moors bij te praten.