Laatste dag van de training. Het is nog een kwestie van afwikkelen, de laatste coachings, vragen, uitleg, huiswerkopdrachten, evaluatie en planning voor de toekomst.

Op kantoor hoor ik dat het vannacht redelijk rustig is geweest, wij hebben ook geen klappen en geknal meer gehoord. Alleen in het noorden is er nog een kleine invasie van het Israelische leger geweest. Geen doden. De onderlinge gevechten tussen Hamas en Fatah zijn ook gestopt. De leiders hebben opgeroepen om de kalmte te bewaren, en onderlinge ruzies aan tafel op te lossen. Veel mensen zijn kwaad op Khaled Mishal in Syrie, die de boel heeft opgehitst. Dat krijg je als mensen geen contact meer hebben met Gaza, niet begrijpen hoe moeilijk en hoe noodzakelijk het is om niet onderling te gaan vechten. Mishal is al te veel beinvloed door de agenda van Syrie, die helemaal geen kalmte wil in de regio.

Er was maar een naar incident. Jonge mannen van een familie die kwaad waren omdat het ministerie van gezondheid geen vergunning aanvroeg voor een zieke om voor behandeling Israel te bezoeken hebben gemaskerd en gewapend het ministerie bestormd. Niemand gewond, maar wel veel paniek. Vooral bij de school ernaast waar de kinderen begonnen te gillen of flauw vielen, en de leerkrachten in hun verwarring niet wisten wat ze doen moesten. Nida, de tweede van Fatma zit daar op school, haar leerkracht schreeuwde dat ze weg moest lopen, maar Nida d’r zusje zat nog binnen dus gaf ze de leerkracht een duw en rende weer naar binnen. Vandaag is de school dicht om bij te komen. Het is naar, maar begrijpelijk, zowel de jonge mannen die denken dat dit de normale manieren zijn om een conflict op te lossen, meteen naar de wapens grijpen, als de paniekreacties: er is hier al zoveel gebeurd, kinderen die midden in hun schoolklas zijn doodgeschoten door het leger, of op weg naar huis opeens op een tank stuitten.

Op weg naar het hotel waar we de training houden rijden we langs de uitgebrande Engelse ambassade, die is uitgebrand tijdens de cartoonrellen. Maha en Sana’a zijn woedend over de zinloosheid ervan. Er was een mooie bibliotheek met engelse boeken die nu verbrand is. De Palestijnen die er werkten zijn hun banen kwijt. Maar zo is het, net als op het geschiet op het ministerie, ondanks hun democratie zijn er maar een paar heethoofden nodig om de boel te verpesten. En door de geschillen over de vraag wie het leger moet leiden, Abbas of Hamas loopt het met de handhaving van de orde ook nog niet zoals het moet.

Een gezegende ochtend, zeg je hier, bij wijze van goede morgen. Mag het licht over je schijnen, is het antwoord. Lecture van Jan. Iemand zegt: oude gewoontes, die zijn sterk, die komen altijd weer terug. Onzin, zegt Jan. Je hoeft je niet door je verleden te laten bepalen, je hoeft het verleden niet te laten winnen.

Vandaag veel persoonlijke coaching. En veel over hoe mensen elkaar kunnen ondersteunen. Juist als het gaat om het doorbreken van oude patronen heb je elkaar nodig. Dat staat dwars op wat mensen hier hebben geleerd, in hun overlevingspatronen. Iedereen heeft problemen, iedereen heeft vreselijke dingen meegemaakt, het is nog niet voorbij, dus je gaat niet bij de pakken neerzitten, je klaagt niet, je valt andere mensen die toch al veel problemen hebben niet lastig met de jouwe, je gaat niet zitten janken, je gaat door. Zeker als je ook nog een leider bent waar andere mensen van afhankelijk zijn. Be strong. Het gevolg is ondanks de grote saamhorigheid die hier bestaat om gezamenlijk te overleven op het persoonlijke vlak veel eenzaamheid, isolement, getob en niet kunnen slapen, en daarmee ook ineffectiviteit in het leiden van andere mensen. Het lijkt paradoxaal, dat je het in een training over leiderschap vooral hebt over die persoonlijke overleefpatronen, en Jan mensen vraagt om zich te uiten, contact te maken, wat ze er ook bij voelen. Heet he, zegt Jan tegen een man die voor de groep staat te zweten. Wat er gebeurt met mensen als ze even hun pantser loslaten, nabijheid toelaten. Valt dit uit te leggen aan mensen die er niet bij zijn geweest? Dat je naar Gaza gaat om leidende mensen daar te vragen om elkaar aan te kijken, te voelen wat ze voelen, zich niet te schamen als ze huilen moeten?

(Ahmed Abu Holy)

Midden in de training komt er een man binnenlopen. Stelt zich voor als een parlementslid en houdt een korte speech om ons namens de Legislative Council, het nieuwe parlement hartelijk welkom te heten. Ik ga met hem naar buiten. Hij heeft me op de televisie gezien met onze statement dat we onze excuses aanbieden voor de stomme beslissing van onze regering om niet met hun regering te praten, en hij dacht: die moeten we hebben. Er moet contact komen tussen hun en onze parlementariers. Hij is van Fatah, hoort bij de mensen die direct zijn gekozen, de nieuwe krachten waar ze het van moeten hebben, Ahmed Abu Holi, acht en dertig. Ik leg hem uit hoe het bij ons werkt, Eerste en Tweede Kamer, dat links nog geen meerderheid heeft en helaas dat ik met ons standpunt in de minderheid zit. We spreken over de mogelijkheid om Fatah een leiderschapstraining, of management training aan te bieden. Ik zag de gedachte gisteravond bij Sana’a en Younis in Jan’s hoofd onstaan, als een lampje dat blink! aanging, toen ze het er over hadden dat het grote probleem van Fatah is dat de oude leiders die op het pluche willen blijven zitten niets gedaan hebben aan kader kweken. Nu zit er niets tussen die oude bovenlaag en de jonge talenten. Ahmed is ook ennthousiast. Wie weet gaat het lukken. We beloven contact te houden.

Pauze. Mustafa van het Ministerie van Financien wordt weer eens besprongen, Mustafa waar is ons salaris? De problemen. Er liggen inmiddels miljoenen klaar in de Emiraten en Iran, maar ze krijgen het niet door de banken gesluist waar alle rekeningen zijn geblokkeerd.

Evaluatie. De groep is heel erg enthousiast. Jullie kwamen precies op de juiste tijd, zegt iemand. We hebben zo’n dorst naar kennis, zegt een ander. De tijd was veel te kort. Wanneer komen jullie terug, wanneer kunnen we doorwerken? Ik spreek het slotwoord, hoe ontzettend onder de indruk ik van ze ben. Dat ik toch echt gedacht had dat het niet makkelijk werken zou zijn met mensen van de politiek, politie, ministeries. En kijk, wat er in drie dagen al is ontstaan.

’s Avonds is er een feestje, voor de uitreiking van de certificaten. Iedereen heeft familie meegenomen, we worden voorgesteld aan partners, moeders, kinderen. De uitreiking gaat plechtig, zoals ik dat hier gewend ben. Lange tafel, wij er achter, speech van Khaled, we hebben de man van de Islamitische Universiteit gevraagd om namens de deelnemers een speech te houden, ik doe nog een praatje, dan worden de deelnemers een voor een naar voren geroepen en krijgen hun certificaat, en drie anjers van Annelies. De televisie is er weer bij. Dan de verrassing. Jan heeft naar Helma gebeld om hem de muziek te sturen, en de tekst, het is gelukt. Hij pakt de microfoon en zingt: The Rose. When the night has been so lonely, and the road seems so dark, do not think that you are lonely, the seed becomes a rose. Dat komt aan bij deze mensen. Annelies en ik kijken elkaar aan. Jawel hoor, we houden het weer niet droog.
En dan blijkt Maha ook nog jarig en komt er taart.

Veel handen geven. Veel beloven dat we weer terugkomen en verder gaan. Er zitten nog drie enthousiaste jonge mannen te wachten die een interview met me willen maken voor hun website. We roken shisha, Khaled is opgelucht en gelukkig dat het zo goed is gegaan. Het was zo prachtig georganiseerd, de mensen goed gekozen.

Op de flat terug zitten we nog te praten, Jan, Annelies en ik: hoe leg je dit uit in Nederland. Was dit nou een leiderschapstraining?