Dit is wat er over me wordt gezegd: ze is ‘bekeerd’. Zo voelt het niet helemaal, maar vooruit, als het op geloof aankomt vind ik het altijd moeilijk om de juiste woorden te vinden, ik heb ze ook niet van huis uit meegekregen. Maar nu er, onder andere op dit weblog, van alles wordt beweerd over geloof, met name door mensen die zelf niet geloven, krijg ik er wel zin in om het weer eens te proberen.
Een omweg: eens, vele jaren geleden, toen ik in een fikse crisis zat besloot ik dat ik maar eens in therapie moest. Een beetje lacherig, dat wel, want ondanks het feit dat ik al vele jaren les had gegeven aan hulpverleners was ik zelf nog nooit ‘onder het mes’ geweest. De eerste therapeut was er een van de school van ‘inzicht geven’. Hij beledigde me een beetje toen hij constateerde dat ik niet neurotisch was, en alleen erg ongelukkig. Een interessante neurose, dat leek me wel het minste waar ik mee thuis kon komen. Het duurde niet lang, en was wel nuttig, hoewel ik ook constateerde dat ‘inzicht’ nou juist niet was wat mij het meeste hielp. Ik kwam voor mijn gevoel al om in inzicht. Ik wilde wel een beetje minder. Het ging eigenlijk veel meer om emmers achterstallig verdriet.
Dus kwam ik bij een tweede therapeute. Die hanteerde een andere methode, die van de hypnose waardoor je dichter bij verdrongen kinderervaringen kon komen. Dat hielp geweldig. Ik huilde een paar emmertjes weg, en kon me daarna zonder wrok met mijn vader verzoenen, net op tijd voordat hij begon te dementeren. Groot geluk in mijn leven, visie op mannen veranderde er ook door, ik was de therapeute dankbaar. Maar dat is niet waarom ik het vertel. Waarom ik het vertel is omdat ik me afvroeg, voordat ik ging, of ik wel geschikt zou zijn voor hypnose. Niet iedereen kan zich in trance laten brengen. Ik dacht, verkeerd zelfbeeld, dat ik er te nuchter voor zou zijn. Nou, dat was ik niet. Tot tien tellen, een denkbeeldige trap oplopen en hoepla, ik was in trance. Daar aangekomen dacht ik, o, is dat alles. Als dat ‘in trance’ is dan ben ik dat een flink deel van mijn leven. Ik noem dat alleen mijn dromerigheid. Loop ik weer te denken. Loop ik langs mensen heen zonder ze te zien. Denken die dat ik boos op ze ben. Mijn kind kent het. Die stond een keer midden op straat voor me, ‘dag meneer’ had ik bijna gezegd, toen hij zei ‘kennen we elkaar misschien ergens van?’ Het is de reden dat ik het op school aanvankelijk niet best deed, en ik ook geen auto rijd. Het is een zegen voor een schrijver, niet mijn ongelukkige jeugd, die had ik ook maar die vind ik te saai om over te schrijven, maar dat ik me uren, dagen, als het moet weken terug kan trekken in mijn binnenwereld en me daar zelden eenzaam voel.
Waarom ik dat vertel: dat ik ontdekte dat ik die ‘trance’ altijd al had gekend, maar niet wist dat dat was wat het was. Zoiets gebeurde ook met geloof. Het bleek er altijd al te hebben gezeten, ik wist alleen niet dat dat was wat het was. Ik had er geen woorden voor. Pas toen ik in aanraking kwam met een kerk waar ik paste, en met een mentor die me de woorden kon geven kwam ik op dat spoor terecht. Alsof die stem, die toon, er altijd al was geweest, maar bedolven was onder van alles waardoor ik die niet goed kon horen. Om te beginnen was dat mijn politieke en humanitaire of socialistische kritiek op de kerken als instituut. Inderdaad, zoals Marx ook zei: mensen werden zoet gehouden met het gezag van de kerken en de belofte dat wanneer ze zich nu maar aan zouden passen ze in het hiernamaals voor braaf gedrag beloond zouden worden als ze hun lot hier en nu maar zonder protest zouden dragen. De kerken van de homohaat, anti seksuele vrijheid, een wreed abortusstandpunt, de dominees en predikanten die vrouwen onder druk zetten om nog meer kinderen te krijgen en zich ondergeschikt te maken aan een man, ook als hij haar mishandelde. Moest allemaal weg. De ‘geruchten over God’, zoals Huub Oosterhuis dat noemde, godsbeelden waar ik niets mee had, een autoritaire god die ons het denken af zou nemen, onze vrije wil zou ontkennen, een almachtige god – als er iemand verantwoordelijk was voor alle ellende en onrecht in deze wereld, als straf voor onze zonden, dan wilde ik met die god niks te maken hebben. Een boekhouder god. Een zedenmeester god. Allemaal weg. En toen die dikke deken aan onzin er af was, bleef er niet niets over, zoals voor andere mensen wel die het geloof van hun jeugd afleggen en ontdekken dat er voor hen geen god meer is, er bleef iets over dat ik altijd al had gekend. Hoe ik dat noemen moet. Een stem, soms luider, soms bijna onhoorbaar, maar er altijd. Een leidraad. Licht, kan je het noemen. En vooruit, dat grote woord: liefde.
Heb ik daar voor gekozen? Nee, ik heb alleen gekozen om me er voor open te stellen, niet meer te ontkennen, alle onzin er af te tillen, mijn oordeel over religie even op te schorten, cynisme en al te starre rationaliteit even opzij te zetten om die stem een kans te geven. Ik was niet naar houvast op zoek, het werd me gewoon gegeven. Ik ervaar dat als een geschenk.
Er was een moment. Ik was in Gaza. Ik stond voor het raam van mijn flat naar buiten te kijken naar de rotzooi. Ik was zwaar, zorgelijk. Er gebeurde niets bijzonders. En opeens werd het gewicht van mijn schouders getild, het voelde letterlijk zo. Ik deed er niets voor. De wereld veranderde er niet door, die was nog net zo miserabel als ervoor. Maar even kon ik voelen hoe het is om ‘verlicht’ te zijn. Naar diezelfde ellendige wereld te kunnen kijken zonder daardoor omlaag gezogen te worden en zwaar en pessimistisch te worden. Ik heb diezelfde ervaring nooit meer zo sterk terug gekregen, maar kan die in verdunde vorm oproepen. Door naar de kerk te gaan, mee te zingen, brood en wijn te delen en de belofte te vernieuwen, dat we het visioen van een betere wereld niet opgeven, tegen alle politieke feiten in, en dat we elk klein teken van menselijke goedheid op zullen vatten als een bewijs dat die betere wereld mogelijk is. Elke week opnieuw, en elke keer dat ik bid, is dat een kort geding tegen het cynisme.
Dat is mij gegeven. Andere mensen niet. Ik weet niet hoe dat werkt. Ik ken mensen die ik zelf diepgelovig vind, omdat ik dat licht in ze herken, die zelf bij hoog en laag zullen ontkennen dat ze gelovig zijn. Mij hindert dat niet. Zoals ik al zei: het gaat er maar om waar je elkaar op kunt vinden, waar je elkaar in kunt herkennen, hoe we met mensen en deze wereld om willen gaan. Vanuit welke inspiratiebron andere mensen dat doen is mij om het even. Ik ga ook niet prat op mijn geloof. Het is niet mijn verdienste, niet mijn prestatie. Ik denk wel dat ik er een beter mens door word. Dat ik er een beter mens door word, begrijp me goed. Ik bedoel dat niet om mezelf tot beter te verklaren dan andere mensen. Arrogantie heeft in geloof geen plaats.
Als mensen zeggen dat je voor een geloof kunt kiezen, (anders dan voor je ‘ras’ zei Hirsi Ali eens, die geheel onterecht joden een ras noemde) dan hebben ze het niet over het geloof zoals ik dat ervaar. Ik heb er niet voor gekozen. Ik zou ook niet kunnen kiezen om er niet voor te kiezen. Het lijkt misschien het meeste op verliefdheid. Ik kan niet vandaag beslissen dat het tijd is om verliefd te worden en te denken, ach, we nemen die, die is beschikbaar en handig. Als we zien hoe wij mensen een drama kunnen maken van verlies, verlaten worden, die ene zo verschrikkelijk missen, doodongelukkig zijn als liefde niet wordt beantwoord in plaats van dat we rationeel denken, om de hoek is er nog iemand met armen en benen, een mond en een geslacht, nemen we die toch – dan kom je een beetje in de buurt van mijn gevoel dat we niet zo vreselijk veel te kiezen hebben over of we geloven of niet. Keuze hebben we hoogstens in of we ons er voor open willen stellen of in de weerstand blijven, hoe we er vorm aan geven, of we het verbergen of niet. Nu nog kiezen om niet te geloven? Behalve dat ik niet weet waarom ik dat zou doen, ik zou ook niet weten hoe dat moest.
Het werkwoord is geloven. Niet weten, niet denken, zelfs niet voelen. Het werkwoord is geloven.
Die stem, dat licht, die liefde noem ik God. Andere mensen hebben het over Iets. Maakt mij ook niet uit. Wel had ik de behoefte me aan te sluiten bij een eeuwenoude en tegelijk kritische traditie, het denken dat al zo lang beproefd is, het Woord dat er bij hoort, dat lastige weerbarstige boek. Zoals de moslims die ik ken een ander lastig, wondermooi, weerbarstig boek hebben. Mensen die me kunnen helpen woorden te vinden, na te denken, die een mentor kunnen zijn voor een ongeoefend geloof, waarin ik bijna ongeletterd ben. Zoals je muziek mooi kunt vinden, maar er toch meer aan hebt als je noten kunt lezen, ontwikkelingen kunt herkennen, onderscheid kunt maken tussen de ene en de andere uitvoering, een componist in zijn tijd kunt plaatsen.
Andere mensen doen het liever alleen. Ik ben graag deel van een gemeente. En liet me dus ook dopen, vijf jaar geleden. Om geen andere reden dan mensen doen die al jaren hokken en toch gaan trouwen. Om het te erkennen, dat die God in mijn leven belangrijk is. Ik werd gedoopt met de woorden: ‘ je toevertrouwen aan onbewezen woorden’. Want of we kunnen bewijzen dat die God bestaat? Misschien hopen we dat alleen maar. Misschien bestond hij eens, zoals hij in de bijbel nog rechtstreeks tegen Mozes sprak, en moeten we het nu doen met de herinnering, de echo, het nagelaten Woord. Voor mij doet dat er niet toe, en ook Oosterhuis zegt: of God wel of niet bestaat zou helemaal niet zo hoog op onze agenda hoeven te staan. Dus stel dat iemand ooit zou kunnen bewijzen dat God niet bestaat, stel, val ik dan in een groot gat? Nee hoor. Ik weet dat het raadselachtig klinkt, maar ik geloof dat mijn geloof zelfs niet meer van God afhankelijk is. Zonder God is God er ook.
Ik denk aan een gedicht dat Huub Oosterhuis maakte na de geboorte van zijn zoon. ‘Ik had zonder jou ook gelukkig kunnen worden, maar nu niet meer’.
Waar het om gaat is hoe we leven, voor wie en wat we leven. Dat we weten dat we wel degelijk onze broeders hoeder zijn. Dat we de vreemdeling moeten koesteren, wij die eens vreemdeling zijn geweest in Egypte. Dat we in de vijand de mens moeten zoeken, ook al is dat soms bijna onmogelijk. Dat we op weg blijven naar dat visioen van een betere wereld, tegen de bierkaai van alle politieke feiten in.
Zo ongeveer. Vage en wollige woorden voor wie niet geloven of denken dat ze niet geloven. Hoe leg je de kleuren blauw en geel uit aan iemand die kleurenblind is geboren? Nou dat is anders dan rood en groen. Kijk, bomen, dat is groen. Kijk lucht, dat is blauw. Maar wie alleen zwart-wit kan zien weet dan nog niks.
Daarom moet ik ook altijd een beetje lachen als er weer iemand langs komt die vindt dat er maar eens een ‘zuiver rationeel debat’ plaats moet vinden over de ‘ onbewijsbare beweringen’ van het geloof. Net zoals ik erg geamuseerd het boek van Herman Philipse heb gelezen, die dacht dat hij nu met een rationele bewijsvoering dat God niet bestaat de poten onder de stoel van mijn geloof had gezaagd, waar ik nu ook meteen vanaf moest vallen. Of Hirsi Ali die denkt dat er een ‘shortcut’ is om mensen van hun achterlijke geloof de Verlichting in te douwen. Ik voel me er in het minst niet door beledigd. Maar ik krijg het gevoel alsof er mensen aan het werk zijn die met een stofzuiger al die slordige noten van een Bach suite die maar in de kamer hangen op willen ruimen. Of willen proberen liefde in een doosje te pakken en in de ijskast te stoppen voor later. Of die ontroering of vervoering terug willen brengen tot een chemische formule. Doe je best, denk ik dan. De essentie, die ontsnapt aan al die pogingen.
Ik ben er ook niet tegen om de functies en disfuncties van religies onder de loep te nemen, om er vanuit de politiek of de sociologie naar te kijken. Om waar te nemen dat religie een bindende factor kan zijn, maar ook een splitsende. Om te zien dat religie op verschrikkelijke wijze misbruikt kan worden, en zowel voor de bevrijding als voor de onderdrukking van mensen ingezet kan worden. Allemaal waar. Rationele analyses zijn niet overbodig. Maar over het geloof zelf, die stem, dat licht, die liefde, gaan ze niet.
Interessante kijk op wat geloof is, en gemakkelijk te herkennen ook, ja. Maar wat me verwondert is dat je het geloof wilt noemen, dat je het onder het kopje religie wilt scharen. Die `geruchten over god’, zoals je dat zo mooi noemt, die zijn toch wel het glas van het aquarium, als je begrijpt wat ik bedoel. Zonder dat glas heb je alleen maar water dat tussen je vingers doorglipt. Zonder principes en dogma’s heb je geen religie, geen islam, geen christendom, geen jodendom, dan heb je alleen ieders persoonlijke invulling en gevoel bij hoe de wereld in elkaar steekt.
Niet dat ik je dat niet gun, begrijp me niet verkeerd, het klinkt alsof je er heel veel kracht en vreugde in vindt, en dat benijd ik je wel. Maar het klinkt ook alsof je reclame maakt voor de foute club, en dat vind ik persoonlijk erg verwarrend.
Mooi verwoord, veel van je ervaringen/gevoelens ken ik, andere niet. Over die keuze zegt de koran “God leidt wie hij wil”, maar de zin kan ook vertaald worden met “God leidt wie (geleid) wil (worden)”. Prachtig vind ik dat dualisme. En dat zegt nog niets over de manier waaróp God leidt, of dat over de weg van Mohammed, van Jezus, van Boeddha is of over nog andere wegen. Voor mij is er een verschil tussen geloof en religie. Religie is van de ‘kerk’, geloof is van mezelf. Misschien moet je religie geïnstitutionaliseerd geloof noemen. Voor een religie kun je eventueel kiezen, maar het geeft nog geen garantie voor het ontstaan van geloof. Het volgen van een religie is naar mijn stellige overtuiging geen voorwaarde om een gelovig mens te zijn. Geloof wordt overigens vaak met liefde vergeleken, niet alleen door christelijke mystici, ook door soefi’s.
Je hebt hier een indrukwekkend stuk persoonlijke waarheid afgescheiden, Anja, dat voor iedereen, ongeacht persoonlijke orientatie, veel kan betekenen; ik ben je er dankbaar voor.
Het is juist ook voor hen die putten uit andere bron heel inspirerend, omdat jouw actieve, menslievende invulling op dit ondermaanse dat in hoge mate is. Uit je waarnemingen en analyses blijkt je grote empathisch vermogen en je rijke levenservaring.
Ook dus inspirerend voor een beetje eigenwijs type als ik, dat steeds denkt een stuur in handen te hebben, maar niet weet waarheen de stromingen me zullen leiden.
Nou, dan wens ik je creatieve en vruchtbare verwarring toe, Anne Marie. Want ik geloof a. niet dat ik reclame zit te maken, en b. niet voor een foute club. En ik probeer net te vertellen dat c. er ook geloof mogelijk is zonder dogma’s, en d. om het erger te maken – in groepsverband.
Interessant hoe de projecties onmiddelijk een scherm opwerpen tussen mijn verhaal en wat jij er van kan horen.
Anja,
het is allemaal heel erg waar wat je zegt, en is ook mijn ervaring.
Maar waarom altijd maar weer dat gepromoot van de islam, een ideologie die zo ver af staat van alles wat jouw eigen ervaring lijkt te zijn? Er is geen liefde in de officiele islam, alleen maar geweld en treurnis. De sufi’s hebben ook geprobeerd om jouw inzichten te promoten binnen de islam. Met als resultaat dat ze buiten de gemeenschap werden geplaatst en zijn vervolgd, tot op de dag van vandaag.
Michel
Hoi Anja,
Iedereen heeft een moeilijke weg te gaan en nu eindelijk bijna aan het einde haast zie je licht… Mag het alsjeblieft!
Veel sterkte en bedankt voor je moed om dit met ons te delen.
Koen
Beste Michel, wil je het aub aan mijzelf overlaten waar ik mij verwant mee voel? Ik werk al meer dan tien jaar in een islamitisch land, Gaza, ik heb er vrienden, ik heb moslimvrienden hier. Die zijn me zeer nabij, meer nabij dan veel van die autochtonen die maar doorgaan met inhakken op alles wat moslim is in ieder geval. Ik ben de islam niet aan het promoten. Maar ik weet uit directe ervaring dat er net als binnen andere religies en culturen sprake is van een grote diversiteit, ook binnen de islam, inclusief liefde en zeker niet alleen treurnis en geweld. Jammer dat je je zo door de negatieve beeldvorming laat beinvloeden en alleen de kwade kanten wilt zien. Als je zoals ik vrienden had die moslim zijn dan wist je wel beter.
Mensen, mensen toch…ik weet nu echt niet wat ik, die overigens nog niet zo lang door het beeld loop, hier meemaak. Een blinde kan zien dat Anja er nog eens extra voor is gaan zitten om temidden van allerlei kippedriftig, deels seculier zuilengekakel een bijzonder hermetisch, heel persoonlijk stuk af te leveren met daarin haar met redenen omklede persoonlijke getuigenis. En om dan vervolgens Anja in haar eigen log te bruskeren met commentaar op polderniveau…ongelooflijk – verbaal wildplassen, nota bene midden in Anja’s eigen kamer! Niet iedereen denkt of gelooft hetzelfde – en dat is maar goed ook, maar op dit inspirerende opus kan niet anders dan op gepaste wijze gereageerd worden.
Zonder God is God er ook.
Dat is een hele mooie, Anja.
Het is een bijna volmaakt antwoord op zowel de dogmatici als de atheïsten.
Gedachtevorming over geloofszaken wordt zo vaak vertroebeld door semantiek. De Koran wordt hierdoor vooral voor ons westerlingen nogal bemoeilijkt of vertroebeld. Maar een van de duidelijkste voorbeelden vind ik het begin van het evangelie volgens Johannes, Joh 1,1-4:
“In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het begin bij God. Alles is erdoor ontstaan en zonder dit is niets ontstaan van wat bestaat. In het Woord was leven en het leven was het licht voor de mensen.”
Tientallen jaren van mijn leven heb ik hier niets van begrepen, ook niet in mijn gymnasiumtijd. Totdat ik pas later besefte dat het hier gaat om een vertaling uit het Grieks. Er staat dus niet “woord” maar “logos”, waardoor ineens alles als een legpuzzel in elkaar valt. Heel “logisch” allemaal. Er spreekt dan ineens een kracht uit deze “woorden”, vergelijkbaar met de aanvang van Genesis of de aanvangsmaten van Bachs Matthäus Passion. Laat ze maar stofzuigen, de idioten. De meest recente inzichten in de fysica (standaardmodel, stringtheorieën; alle andere wetenschappen zijn aan de fysica schatplichtig en de fysica aan de wiskunde en de wiskunde aan de “logos”) sluiten schitterend aan bij dit concept.
Ik heb mij recent nogal geërgerd aan de discussies over de zgn. “vrijheid van meningsuiting”. Alsof dat gaat over beledigen en zo. Hallo zeg! Dát heeft met elementair fatsoen te maken. Het gaat natuurlijk om dogmatiek en dat je daarover een discussie moet kunnen voeren. Het gaat om de Galilei’s en Copernicussen, die vrij moeten zijn om hun wetenschappelijke inzichten met anderen te delen, zonder dat instituties en autoriteiten dit belemmeren. Dat is de ware Verlichting.
Ik kan (als bèta-wetenschapper en na vele jaren studie) de lezers hier verzekeren dat het verwerven van meer wetenschappelijk inzicht (ik doel op serieuze wetenschap: wiskunde, fysica, astronomie, kosmologie, chemie, biochemie, biologie, geofysica, psychologie en nog zo veel meer) en vooral inzicht in de samenhang hierin, niet leidt tot minder besef van het goddelijke maar eerder tot meer. In een paradigma waarin de “Natuurwetten” alles bestieren is de wereld niet minder wonderbaarlijk dan in een primitief godsbeeld.
Geïnteresseerden kan ik aanraden een essay hierover van mijn hand te lezen: http://hermiekreeft.web-log.nl/hermiekreeft/2006/03/god_volgt_haar_.html
Hermie en Bernhard,
Jullie zijn er goed in geslaagd het “gestamel” van Anja, van een haast mystieke welsprekendheid, in heldere redeneringen te vangen, verbaal wildplassen inderdaad, waar halen ze het lef vandaan!
Allah, God de profeet, Jezus het zijn allemaal slechts stamelwoordjes voor het diepe begrip dat verborgen zit in het hart van edele naturen die zich daadwerkelijk inzetten voor de liefde en niet de botheid kan waarderen van de moslim-bashers. Alsof dat geen mensen zijn! Zo, ik heb gezegd.
Ik heb blijkbaar niet goed opgeschreven wat ik bedoel, want ik heb de indruk in commentaar 4 dat je er boos van wordt, en de deur dicht smijt. “Een scherm opwerpen”, “projecties” “wat jij ervan kunt horen”, schrijf je, en dat klinkt alsof je me hebt weggezet als kortzichtig en doof. Dat vind ik oprecht jammer, en ik zie ook mijn rol daarin. Onzorgvuldig geformuleerd, kort door de bocht geweest. En toch wil ik wel graag dat jij ook geen scherm opwerpt, en dat je hoort wat ik bedoel te zeggen. Ik waag opnieuw een poging — met het risico opnieuw afgebrand te worden.
Ik ben me ervan bewust dat ik last heb van projecties en allergieën. Religie is dan ook geen gemakkelijk onderwerp. Het gaat over overgave, in eerste instantie aan een onzichtbare hogere macht, en in tweede instantie aan de groep mensen die een religie vormen. Mijn idee is, dat er een groot verschil is tussen die twee. Dat persoonlijke religieuze gevoel, dat vind ik krachtig, ontroerend, sterk. Je beschrijft het heel mooi in je stuk, en ik denk dat dat de bron is van wat mensen bevlogen maakt. Bezield, geïnspireerd, om maar eens woorden te noemen die die associatie wekken. Dat is een individuele kracht, de kracht die mensen de moed geeft om tegen de stroom in te zwemmen.
Voor mijn gevoel — ik spreek hier niet generaliserend, ik heb het over mijn persoonlijke gevoel — staan georganiseerde religies daar lijnrecht tegenover. Dat gaat juist om het tegendeel: over je overgeven aan een groep, aan mensen, aan anderen. Over je conformeren aan dogma’s, over met de stroom meezwemmen. Ja, ik weet dat dat mijn allergie is, dat het verhaal genuanceerder is dan dat. Maar ik ben ervan overtuigd dat er gevaar schuilt in het bundelen van die individuele kracht. Dat klinkt dramatisch, maar ik denk dat het niet verbazend is. Zo werkt dat met elke kracht, met elke macht (in het Engels is het één woord: power): die heeft de neiging om te corrumperen. Wanneer je die individuele kracht bundelt, dan moet je sterk in je schoenen staan om de eigenheid te bewaren. Je loopt al heel snel het risico om die individuele kracht te verliezen. Op het moment dat diepe persoonlijke waarheden verworden tot dogma’s, dan is die corruptie een feit. Dan is de individuele kracht volkomen dienstbaar geworden aan de groep, de massa, en dan is de ruimte voor individueel en gewetensvol handelen verdwenen.
Begrijp me goed, ik zeg niet dat elke groep per definitie slecht is, en dat je een groep hebt waarin die eigenheid gerespecteerd wordt, dat is prachtig — maar het is ook zeldzaam. Het is niet vanzelfsprekend dat een groep die individualiteit respecteert, en ruimte laat voor eigen ontdekkingsreizen. Er spreekt een geestelijke volwassenheid uit die je niet bij elke geestelijk leider terugvindt. Niet, in elk geval, bij de katholieke club waar ik in ben opgegroeid.
Ik hoop dat ik mijn gedachtenkronkels hiermee wat beter uiteen heb gezet, en dat je mijn gebruik van de term “de foute club” wat beter kunt plaatsen. Hij was misplaatst, dat ben ik met je eens, maar hopelijk heb ik de weg ernaartoe wat beter kunnen tonen.
O.K. Anja, dank voor je ontboezeming. Begrijp nu ook meer van je manier van kijken.
Herken heel veel van wat je zegt, – je hebt een andere woordkeus dan ik. Voor mij is ieder mens een reiziger op het pad, een pad met plussen en minnen, om zo ervaringen op te doen en zo te groeien in inzicht door ervaringen om te zetten in begrip en wijsheid. (wat een volzin!!!)
Het verschil is de een doet dat bewust, en de ander onbewust.
Groet in respect,
Amita
Ja, je verhaal snap ik nu beter, Anne-Marie. Ik begrijp ook dat je mening gevormd is door je ervaringen met de katholieke kerk. Het helpt dat te weten, zoals het bij gesprekken altijd helpt om te weten vanwaaruit iemand denkt en spreekt. Ik hoor vaker over vroegere en niet erg vrolijke ervaringen met deze of gene kerk. Ik denk dat ik wel mazzel had omdat ik dergelijke ervaringen niet hoefde te verwerken.
Ik pak nu wat ik lees als de kern van je betoog, Anne-Marie: ‘het gevaar schuilt in de bundeling van individuele kracht’. Dat hangt er maar van af, denk ik. Zonder groepsvorming, zonder gemeenschappelijke actie, bereik je heel weinig. Alle emancipatiebewegingen zijn voorbeelden van de bundeling van individuele kracht. Socialisme en feminisme zijn voorbeelden van bundeling van individuele kracht. Zelfs de parlementaire democratie is dat. Het voorbeeld waarover ik vandaag schreef, de actie voor vluchtelingen in Wageningen is een voorbeeld van bundeling. Onder andere met de kerken. Je leeft nu eenmaal niet als eenling op een eiland. Dus: jij mag best vinden dat wat religie betreft individuele beleving goed is en zogauw het groepsvorming wordt verkeerd gaat, ik blijf vinden dat het er van af hangt. De gevaren zie ik wel, maar de gevaren als je blijft steken in niet meer dan individuele beleving zie ik net zo goed. Zoals je van mij inmiddels weet vind ik het belangrijk om me heel concreet maatschappelijk in te zetten. Als geloof alleen was wat ik in de kerk zat te doen was het niks voor mij. Vroomheid om de vroomheid vind ik hol. Dat ik kritiek heb op de kerken als instituut is ook duidelijk. Maar ondanks dat vind ik bijvoorbeeld in deze tijd dat in ieder geval een deel van de kerken meer sociale verantwoordelijkheid opbrengt dan veel politici, bijvoorbeeld in de opvang van vluchtelingen en asielverzoekers.
Dus zou het niet zo kunnen zijn dat het er maar van afhangt, net zoals dat geldt voor individuele mensen?
Wat bedoel je eigenlijk Hughes? Dat moslimbashers ook mensen zijn? Is dat de boodschap? Want dat was me al opgevallen hoor.
En terzijde, God was geen profeet. Je haalt de diverse funktieomschrijvingen een beetje door elkaar.
Leuk dat Michiel Anja bij de soefi’s indeelt. Ik moest ook aan soefisme denken toen ik Anja’s verhaal las. Dat hij vervolgens naar de islam uithaalt en beweert dat het soefisme door de officiële islam wordt vervolgd, toont wel aan dat hij slecht geïnformeerd is. In zo goed als alle islamitische landen behoren de soefi’s tot de mainstream cultuur, alleen in Saoedi-Arabië is het soefisme (net als alle andere religies en islamitische leerscholen behalve het Wahhabisme) vanaf midden jaren 1970 verboden geweest (het wordt inmiddels alweer gedoogd). In Iran wordt soefisme alleen als bedreiging gezien als het politieke invloed dreigt te krijgen, maar in het privédomein is het soefisme er geaccepteerd. Een land als Senegal (95 % islamitisch) is door en door soefistisch. Dat geldt in iets mindere mate voor b.v. Indonesië. Wat is de Turkse cultuur zonder soefisme (denk aan de poëzie van Mevlana Roemi). Ook Marokko is vergeven van de soefí’s.
(@Anja)
Ik vermoed dat er bij Hughes sprake is van een slordige interpunctie, en dat hij bedoelde: Allah, God, de profeet, Jezus, het zijn allemaal..enz.
@ Anne-Marie Mineur(11), “..en ruimte laat voor eigen ontdekkingsreizen. Er spreekt een geestelijke volwassenheid uit die je niet bij elke geestelijk leider..” wie zegt dat die ruimte er niet is in een geloof ? en is er uberhaupt intermidiair tussen en gelovig en zijn schepper ? ik begrijp wel dat in het geval van sectes men dogmatisch omgaat met de leden omwille wereldsezaken maar of dat nou de essentie van een geloof laat ik maar de onderzoeker over want mischien door onwetendheid ontstaat er grote verwarring tussen 2 zaken die niet te vergelijken zijn namelijk geloof en sectes.
Anja,
Als ex-gereformeerde ben ik je dankbaar voor je mooie persoonlijke verhaal. Dat ” verlichte” sprak me zeer aan – ik herken dat bij mijn bezoek aan de achterbuuren van Nairobi, waar mijn zuster werkte. Ook ik, net als Anne-Marie, heb me moeten losmaken uit een verstikkend milieu. Ik heb op eigen kracht mijn eigen geloof ontdekt. Samen met andere erover praten is verdiepend en verrijkend, en hoeft niet te corrumperen. Je onderwerpen is een heel ander verhaal, waar je wel voor moet waken. Maar dat geldt niet alleen voor gelovigen, maar ook voor ongelovigen (die geloven ook maar dan niet een God).
Met vriendelijke groeten,
Rosalie
Van belang is denk ik de juiste balans te vinden tussen geloof en religie (dus individueel geloof en aan instituties, dogma’s en rituelen gebonden cultus). Individueel geloof kan ontaarden in het verlies van contact met de realiteit, groepsgeloof kan leiden tot verstikkend fundamentalisme dat mensen iedere individuele vrijheid en verantwoordelijkheid ontneemt. De ‘juiste’ weg ligt daar ergens tussenin. Dat geldt voor elk geloof, ook voor humanisme en verlichtingsdenken. In politieke zin moet je ook steeds een middenweg zien te vinden tussen kadaverdiscipline en solitisch optreden.
En dan nog een toevoeging over soefisme: door de eeuwen heen waren veel moslimgeleerden en (spirituele) leiders soefi’s, die tevens tot de ‘officiële’ islam gerekend moeten worden. Abdurrahman Wahid, die korte tijd president van Indonesië is geweest, was ook een soefi (misschien niet een die zich tot een soefi-orde rekent, maar wel in zijn denken en handelen).
Eigenlijk kan ik best meegaan met Hendrik Jan Bakker, vooral waar hij wijst op het gevaar van (ik zeg het even in eigen woorden) het ontaarden van zowel individueel beleden (b.v. verlichtings-)geloof als collectief beleden vormen van geloof in fundamentalisme waarbij aan mensen hun individuele verantwoordelijkheid ontnomen wordt.
Of juist individueel ‘geloof’ (hier dus in de oneigenlijke betekenis) kan ontaarden in ‘verlies van contact met de raliteit’, betwijfel ik; ditzelfde kan men zich afvragen van al diegenen die zich in en buiten kloosters tot de ‘perfect’ rekenen – verkondigers van de ‘zuivere’ vorm van een geloof, en die zich, zoals bekend, maar al te graag afzonderen van de wereld.
Met enige ironie kan je ook stellen dat het juist met dergelijke ‘perfecti’ of fundi’s altijd uitkijken geblazen is. Juist de compromissen die men – gelovenden zowel als niet gelovenden – hier en nu moeten sluiten met bepaalde vroeger verkondigde wijsheden, maken een overtuiging leefbaar in onze pluriforme maatschappij, die maar beter pluriform kan blijven, want met iedereen aan hetzelfde geloof maken we geen betere wereld.
beste allemaal, geachte Anja
een belangrijk aspect van puur geloof is naar mijn bescheiden kennis en ervaring een erkennen en herkennen van jezelf en daar op de juiste manier mee om weten te gaan,
met vredesgroeten, Rafiq
Wat een prachtig onderwerp, mooie bijdragen en boeiende reacties. Dank allemaal. Ik herken er veel in en denk dat geloof niet als “opium van het volk” moet dienen, maar mensen juist vrijer en “dieper” kan maken. Maar naast de persoonlijke beleving daarvan is geloof voor mij ook: handelen, werken aan een betere wereld. En wat al die verschillende geloven betreft: zijn we niet allemaal zwoegers die een andere helling van de berg beklimmen maar naar dezelfde top reiken?
Erg boeiend is het artikel en die reacties op het artikel.
Geloof, religie, godsdienst dat zijn begrippen, die we gebruiken om iets aan te duiden met wat we bedoelen.
Omdat religie in wezen iets anders betekent dan een uiterlijke godsdienst met een systeem, regels en voorschriften, hiërarchie etc. wil ik dat ook even beschrijven
Religie. Een werking van het menselijk geestelijk denken, dat er niet alleen op is gericht het hoe en waarom van de dingen te begrijpen, maar bovendien een verlangen en streven inhoudt naar zelfbewuste vereniging met het goddelijke AL en een eindeloos groeiende zelfbewuste vereenzelviging met de kosmische goddelijk-geestelijke Werkelijkheden. Ze is één aspect van een drievoudige methode tot het begrijpen van het wezen van de natuur, van de universele natuur en haar veelvormige en veelvoudige werkingen; dit aspect kan niet worden gescheiden van de twee andere aspecten (wetenschap en filosofie) als we een juist inzicht willen verkrijgen in de dingen zoals ze werkelijk zijn.
Menselijke Religie is de uitdrukking van dat aspect van het menselijk bewustzijn, dat intuïtief en mystiek is en aspiraties koestert, en dat in zijn lagere vormen dikwijls door het emotionele in de mens wordt misvormd en verwrongen.
Het is onder moderne Europeanen gebruikelijk het woord Religie af te leiden van het Latijnse werkwoord religare, dat ‘achterwaarts binden’ betekent. Maar er bestaat een andere afleiding, die Cicero verkoos, en natuurlijk was hij zelf een Romein, en had hij een diepe kennis van zijn eigen landstaal en een grote kundigheid in het gebruik ervan. Deze andere afleiding komt van een Latijnse wortel die ‘selecteren’, ‘kiezen’ betekent, waarvan het woord lex – wet, afkomstig is, d.w.z. de gedragslijn of gedragsregel die als de beste wordt gekozen en daarom wordt gevolgd; met andere woorden, die welke de beste in zijn soort is, zoals door selectie, onderzoek en bewijs is vastgesteld.
Het woord Religie, van het Latijnse religio, betekent dus een zorgvuldige keuze uit fundamentele geloofsovertuigingen en motieven door het hogere of geestelijke intellect – een vermogen dat intuïtief oordeelt en begrijpt – en een consequent vasthouden aan die keuze, wat leidt tot een levenshouding en gedragslijn die in alle opzichten de overtuigingen volgt waartoe men is gekomen. Dit is de religieuze geest.
Hieraan wil de theosoof de volgende zeer belangrijke gedachte toevoegen: Achter al de verschillende religies en filosofieën uit oude tijden ligt een Geheime of Esoterische Wijsheid, die werd verkondigd door de grootste mensen die ooit hebben geleefd, de stichters en bouwers van de onderscheiden wereldgodsdiensten en wereldfilosofieën; en dit verheven stelsel van grondbeginselen is overal op de hele aardbol altijd hetzelfde geweest.
Misschien is deze tekst te overdenken waard.
Een aktiviteit dat door geloof/ religie bevorderd wordt is het aankweken en ontwikkelen van innerlijke beschaving/karakter, waardoor we levensvriendelijker met het leven en daarbij ook mensen om kunnen gaan. Al wordt dit onderdeel vaak niet toegepast of weggeschoven. Zodoende is het wezenlijke uit het geloof/religie verdwenen. Extra aandacht daarvoor zal niet misstaan.
Wat ik niet begrijp,ook na drie keer dit gelezen te hebben,is dat na zo een Revelatie die Vrijheid die Openbaring die Oneindigheid, onder te brengen -op te sluiten – in de geruchten over god.
Met een soort inhaalslag heb ik Alba gelezen nu Casablanca en tot slot de schaamte voorbij.(ik lees verder)U hoort van mij.
En ik heb na drie keer lezen werkelijk geen enkel idee wat jij nou eigenlijk zegt. Dus misschien spreken we niet dezelfde taal.
Voor mij is wat Alma Oostenwint vandaag schrijft heel duidelijk.
“Ik word ongerust van een onderzoeksrapport dat zegt dat een meerderheid van de Nederlanders beschutting zoekt in zich religieus noemen.”
Alma Oostenwint (zelf) 06-12-21. moeten.
-GOD HAS NO RELIGION-; Deze woorden stonden rood gekalkt op een witte muur van een supermarkt in Deventer. Een verademende boodschap, die ik op de foto gezet heb en vervolgens als kerstkaart in verschillende kleurige versies rondgestuurd heb. Groet Thea Hoogervorst
Shalom Anja,
Met intresse heb ik je ‘bekeringsverhaal ‘gelezen maar geloof dat je iets zeer wezenlijks gemist hebt n.l. dat het geloof waar jij je geloof op baseert zegt dat God Zich in de gedaante van Yeshua (Jesus..)ha Massiach heeft geopenbaard…Hij getuigt van Zichzelf dat HIJ de Weg, de Waarheid en het Leven is en dat er geen andere weg naar Hem (= de Waarheid over alles) is. Of Hij spreekt de Waarheid of Hij is een leugenaar, kies maar? Op Zijn belijdenis over Zichzelf moet je geloof gebaseert zijn en dat behoor als gelovige te belijden/beamen.”Wie zeg jij dat IK ben” staat er geschreven…. Ik hoop en bid tot God dat je alsnog daartoe komt meid….
Zegen, Cindy
Dank voor je zegen, Cindy, maar vind je het goed als ik zelf uitmaak wat ik geloof en hoe?
Wat een indrukewekkend article! Inspirerend! Ik heb ook een soortgelijke ervaring en het is leuk om te weten dat andere mensen ook een soortgelijke ervaring meemaken. Bedankt Anja!