(Mohammed Aziz)

Het weer speelde niet mee, te mooi, en de bijeenkomst was laat georganiseerd, er waren minder mensen dan zo’n spreker had gerechtvaardigd, zeker nu het denken over racisme en islamofobie en wat je er aan kunt doen zo actueel is. Mohammed Aziz, uit Engeland, activist tegen discriminatie van moslims, leraar, maatschappelijk werker en advocaat. Hij richtte het Forum Against Islamophobia and Racism op, en het British Muslim Research Centre.

En behalve dat is hij adviseur omtrent discriminatie op grond van religie, en werkt ondermeer voor de Britse Equal Opportunities Commission en is bestuurslid van ENAR, the European Network Against Racism. In de zaal zitten ook de mensen van ‘Kom niet aan mijn buren’. Daar is Lot weer, die zag ik zondag nog bij de wake. We maken er grapjes over, wanneer ik naar Rotterdam ga emigreren, als ik er toch zo vaak en zo graag ben.

De bijeenkomst was trouwens niet alleen door Ettaouhid georganiseerd, zoals ik gisteren zei, maar ook door SPIOR (Stichting Platform Islamitische Organisaties Rotterdam) en het LBR (Landelijk Bureau ter bestrijding vanb Rassendiscriminatie). Ik vond het een belangrijke en inspirerende bijeenkomst, omdat we met Aziz een man binnen hadden met een enorme ervaring en deskundigheid. Een beetje jaloers constateerden we dat de Britten al veel langer bewust zijn van de discriminatie van moslims, dat het leiderschap verder is ontwikkeld, en dat de moslimorganisaties in samenwerking met de regering al in staat zijn geweest om de wetgeving aan te passen en er al behoorlijke samenwerking is om de islamofobie te lijf te gaan. Kom daar maar eens om bij onze regering, die staat wat dat betreft nog helemaal aan het begin en is nog maar nauwelijks in staat om onder ogen te zien dat we een probleem hebben. Waar zij zelf in niet geringe mate aan hebben bijgedragen.

In sneltreinvaart ging Aziz door zijn materiaal heen, eerst een schets van de situatie in Engeland, daarna suggesties voor een aanpak, want de titel van zijn inleiding was How to combat Islamophobia in a creative way!

In ieder geval hoef je in Engeland niet meer uit te leggen dat islamofobie bestaat, en een vorm van racisme is. Aziz legt het verschijnsel in aspecten uiteen: als vooroordelen, haat, vijandigheid tegen moslims om te beginnen. Islamofobie is niet nieuw, stelt hij. Het heeft een lange geschiedenis die teruggaat op de kruisvaarders, het imperialisme en kolonialisme, met orientalisme als begeleidend verschijnsel. Maar het is opnieuw opgeleefd sinds de val van de Berlijnse muur, en het vijandbeeld communisme verdween, en na de aanval op de Twin Towers, en toen Madrid, en Londen. Bij elk van de crises die angst veroorzaakten stegen de vijandige daden tegen moslims, en kregen die een rechtvaardiging.

Aziz onderscheidt directe en indirecte discriminatie. De eerste is een bewuste afwijzing van mensen op grond van hun religie. De indirecte discriminatie gebeurt onbewust, mensen worden op grond van hun religie achtergesteld zonder dat mensen daar bij nadenken, of instellingen hanteren criteria, bijvoorbeeld wat betreft kleding, die negatief uitpakken voor vrouwen die hoofddoeken dragen, of Sikhs met tulbanden, of mannen met baarden.

Dan is er institutionele discriminatie, waarbij geen sprake is van bewust opzet, noch dat de slachtoffers ervan zich bewust gediscrimineerd voelen. Je ziet het in de statistiek, wanneer bepaalde groepen niet hogerop komen in de organisatie of numeriek zijn ondervertegenwoordigd in de top.

Ook politieke leiders, geestelijke leiders en de media dragen bij aan de negatieve beeldvorming. Neem de uitspraak van een politicus: ‘de moslims moeten kiezen tussen hun terroristische methoden en onze beschaving’. Kijk naar zo’n zin, zegt Aziz. Niet alleen worden moslims integraal geassocieerd met terrorisme, er zit een subtiele maar krachtige boodschap verpakt in het ‘zij’ en ‘ons’. Moslims zijn dus geen gewone Britten, ze hebben geen deel aan ‘onze’ beschaving. Zulke onderhuidse boodschappen werken door in het brein van mensen, die het gerechtvaardigd vinden om ‘moslims’ te zien als ‘anderen’ die er niet echt bij horen.

Ondertussen is de Britse wetgeving wel veel verder aangepast dan in Nederland. In meerdere wetten is expliciet gesteld dat discriminatie op grond van religie, net als op etniciteit, sekse, seksuele leefstijl, leeftijd en handicap strafbaar is. Ook is de wet op ‘haatzaaien’ uitgebreid van etniciteit naar religie, en wordt fysiek geweld zwaarder bestraft wanneer er sprake is van een etnische of religieuze component. Ook wordt er meer gedaan aan het onzichtbare, institutionele racisme, door in de publieke sector te monitoren welke categorieen mensen niet evenredig vertegenwoordigd zijn of doorstromen naar de top. Dan wordt een organisatie gevraagd doelen te stellen, en er voor te zorgen dat de personele bezetting meer in balans komt. Ideaal? Nou nee, want die wetten blijken maar al te noodzakelijk te zijn.

En bovendien is het sociaal-economische plaatje nog somber. Meer migranten zonder diploma, meer schoolverlaters, minder werk, slechtere behuizing, slechtere gezondheid en minder vertegenwoordiging in de politiek.

Maar belangrijker, zegt Aziz, is wat we kunnen doen.
Om te beginnen de beeldvorming. We moeten benadrukken welk positief potentieel de moslims hebben voor Europa. We moeten benadrukken dat de islam net als het judaisme en het christendom een ibrahimisch geloof zijn, met veel overeenkomsten en een vergelijkbare geschiedenis. We moeten laten zien dat de kernwaarden van die drie religies elkaar niet veel ontlopen. Ook de islam gaat uit van individuele ontplooiing, van mensenrechten, van rechtvaardigheid, van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Als we kijken naar de waarden van de islam, leven, intellect, geloof, gezin en welvaart, dan is het niet voor niets dat geloof pas op de derde plaats komt bij de prioriteiten. Verder is de islam een religie die zich aanpast aan de omgeving. Kijk naar de islamitische bruid. In de verschillende landen is ze ook verschillend gekleed, in het wit, of in het rood in India, of in het blauw in Maleisie. Dat lijkt een detail maar het illustreert iets: dat de islam in verschillende landen letterlijk de kleur aanneemt van de cultuur. Zo heeft ook het christendom en het judaisme de kleur aangenomen van de omgeving. Europese moslims zijn daar nog mee bezig, we zoeken nog naar de kleur die we als Europeaan en als moslim aan willen nemen.

(de mannen van Ettaouhid)

In Engeland kunnen we duidelijk maken dat de moslims niet meer gemist kunnen worden, zegt Aziz. Het gehele transportsysteem zou instorten als de moslims morgen hun werk neerlegden. De gezondheidszorg ook. Veel artsen zijn moslim. Verder leveren de moslims een bijdrage aan de verjonging van een snel vergrijzende samenleving. Bij de leeftijdsopbouw is bij de moslims nog sprake van een gewone piramide, terwijl die bij autochtonen is omgekeerd. En verder is het belangrijk dat de Britten begrijpen dat ook moslims het slachtoffer zijn als er een aanslag wordt gepleegd. Op drievoudige wijze: ten eerste is op plekken van het openbaar vervoer bijna altijd een onevenredig groot aantal migranten aanwezig. Bij de aanslag in Londen kwamen veel moslims om. Verder krijg je na zo’n rampzalige gebeurtenis meteen een backlash. De antisfeer wordt meteen weer groter. En ten derde richt de wetgeving tegen terrorisme zich vooral tegen hen. Zo gauw er iets gebeurt wordt het wij en zij denken zich. Terwijl wij evenveel belang hebben bij veiligheid als niet-moslim burgers.

Het is belangrijk om te laten zien van welk nut wij kunnen zijn. We kunnen brugfunkties hebben tussen de verschillende gemeenschappen, als Britten die ook andere talen spreken kunnen we ingezet worden als een soort ambassadeurs. Ik zeg tegen de overheid: gebruik ons. Zet ons in waar onze ervaring en talenten nuttig zijn. Zet ons bijvoorbeeld in als er kinderen ontvoerd zijn naar landen waar sommigen van ons vandaan komen.
Heel belangrijk vindt Aziz dat Europese moslims niet alleen opkomen voor zichzelf, maar heel bewust een maatschappelijke bijdrage leveren. Vrijwilligerswerk doen. Als ze met Ramadan geld verzamelen dat uitgeven aan doelen waar de gehele gemeenschap wat aan heeft, zoals in een wijk in Londen de moslims het geld bij elkaar hebben gekregen om een locaal ziekenhuis open te houden dat dreigde te worden gesloten. Tijdens Ramadan, als we extra aandacht schenken aan de armen in onze omgeving, niet alleen wat gaan brengen naar moslims maar ook naar andere daklozen of mensen die in armoede leven.

(Ibrahim Spalburg)

In het panel reageren Ibrahim Spalburg van SPIOR, Mamdouh Baridi van de stichting ‘Ben je bang voor mij?, een initiatief van Marokkaanse en Nederlandse jongeren, en Famile Arslan, advocate en bestuurslid van Stichting Islam en Burgerschap. Algehele eerste conclusie: er zijn veel parallelen met de situatie in Engeland, maar er is daar al meer ontwikkeld op het gebied van wetgeving en onderzoek. En er is vanuit de moslimgemeenschappen al meer leiderschap ontwikkeld. We moeten in Nederland meer assertief worden, zegt Baridi. Famile Arslan heeft het over de rol van de media. Toen ik naar Nederland kwam werd ik vooral gezien als migrant. Nu alleen nog maar als moslim vrouw.

Aziz: wees niet te snel jaloers, dat we zoveel moeten doen is vooral omdat het in Engeland nog lang niet goed is.

Een meneer in de zaal stelt een vraag. Een bekende vraag. ‘In het land waar jullie vandaan komen is er geen democratische traditie, er zijn geen mensenrechten, er is geen gelijkheid tussen mannen en vrouwen, zelfs in de moslimgemeenschappen in Rotterdam worden vrouwen nog onderdrukt. ‘ Famile en ik kijken elkaar even aan en ik zie haar weer zuchten. Gaan we weer.
Maar Aziz, door de wol geverfd, blijft beleefd en geduldig. ‘Als je de islam wilt bekritiseren dan kun je dat natuurlijk doen’, zegt hij. ‘Zoals overal is er een kloof tussen de theorie en de praktijk, ook binnen moslimgemeenschappen. Maar evengoed in de andere gemeenschappen binnen Engeland. Kijk naar de statistieken over huiselijk geweld. Dat komt helemaal niet alleen maar in moslim gezinnen voor. Natuurlijk ben ik er verdrietig over dat de islam op het gebied van vrouwenemancipatie zo goed is begonnen, en dat daar na de dood van de profeet eeuwenlang niets mee is gedaan. Natuurlijk is het hoog tijd dat we de oorspronkelijke interpretaties weer in ere herstellen, en meer doen aan vrouwenemancipatie. Maar vergeet alsjebieft niet dat het niet alleen onze praktijk is die achterblijft bij de theorie. Veel van de migranten komen uit agrarische, patriarchale samenlevingen, waar veel mensen, en zeker de vrouwen, nauwelijks konden lezen of schrijven, en dus nooit zelf de bronnen konden onderzoeken. Dat is nu sterl aan het veranderen, niet alleen in Europa, ook in Turkije, of Maleisie. En over de democratisering, vergeet niet dat er veel redenen vooor zijn waarom landen nog geen democratie hebben opgebouwd, waaronder ook externe. Het imperialisme. De elite die door het Westen in stand wordt gehouden omdat ze daar belang bij hebben. Er wordt in het algemeen te weinig gekeken naar welke weg we nog af te leggen hebben.

(Famile Arslan)

Famile Arslan: het is irritant om steeds maar weer aangesproken te worden over ‘mijn land Turkije’. Mijn land is Nederland. Kijk om te beginnen eens wat wij hier doen. Ik krijg journalisten langs die me altijd vragen: in Turkije mag je geen hoofddoek dragen, waarom doe je dat hier dan wel. Ik heb niet zoveel te maken met Turkije. Mijn land is hier. Ik vind zulke vragen van weinig respect getuigen.

Spalberg: we hebben zeker problemen in Nederland met vrouwen die thuis opgesloten zijn. De media suggereren dat dat komt door de islam. Maar kijk toch eens meer naar wat we doen. SPIOR heeft bijeenkomsten belegd over gearrangeerde huwelijken. Veel mensen weten niet dat gedwongen huwelijken tegen de islam zijn. Veel moslims zelf weten dat niet eens. Natuurlijk zijn we beschaamd als onze broeders iets doen dat de islam in een slecht daglicht zet. Maar het is erg demotiverend als er alleen gekeken wordt naar wat er verkeerd gaat en zo weinig naar wat er goed gaat, en we maar wantrouwig bekeken blijven worden.

Aziz: een groot probleem is dat juist de jongeren meer van deze samenleving vervreemd raken dan hun ouders. De jongeren hebben meer opleiding, ze zijn vaak hier geboren, zij leiden nog meer onder de islamofobie dan de ouderen.

(Mamdouh Baridi)

Baridi: het zijn ook de politici die een weinig prositieve rol spelen. De mensen hebben het gevoel dat de politieke partijen geen enkele belangstelling voor hen hebben. Dus zijn ze ook niet zo erg geinteresseerd in de politiek. Veel mensen hebben dus de neiging zich in eigen rking terug te trekken. Daarom was het heel belangrijk dat er zoveel migranten naar de stembus gegaan zijn, zeker hier in Rotterdam, om Leefbaar terug te dringen.

Arslan: een van de ontwikkelingen die ik nu zie is dat jonge, getalenteerde, geintegreerde jonge mensen het land verlaten. Er zxijn 20.000 weggegaan. Juist de mensen met de beste opleidingen. Die hebben geen zin om te investeren in een samenleving waar ze als een probleem gezien worden. Zo verliest deze samenleving belangrijke mensen. Ik dacht dat het ondertussen wel een beetje terug zou lopen, de discriminatie bijvoorbeeld van vrouwen die een hoofddoek dragen. Het is alleen maar erger geworden. We zouden proberen positief te zijn, maar makkelijk is het niet. Mijn neefje van zeven zei na de moord op Van Gogh verdrietig: ze willen ons hier niet. En hij is hier geboren.

(dagvoorzitter Marianne Vorthoren)

Baridi: ik word somber als ik een jongen vraag: wat wil je worden, en hij zegt drugsdealer. Omdat hij geen ander perspectief ziet. Ik wil niet dat we in een slachtofferrol blijven stekken, maar de discriminatie is wel een realiteit.

Aziz: we leven niet in een makkelijke tijd. Maar ik blijf optimist. De hemel is blauw, ook als hij grijs is. Ik werk ook met joden en met Roma. Op dit moment gaat het goed met de joodse gemeenschappen, maar we mogen niet vergeten wat die hebben meegemaakt. Discriminatie, tot aan extreme vervolging. Toch hebben ze het gered. De joden hebben een grote bijdrage geleverd aan de maatschappij. Daar kunnen we van leren. En verder moeten we niet vergeten dat een groep als de Roma nog altijd slechter af is als wij. We moetne niet blijven hangen in de misere. Er is zoveel te doen. En ja, kritiek is goed, het helpt ons waakzaam te zijn en te veranderen. Op voorwaarde dat die kritiek fair is en rechtvaardig. En dat is die niet altijd. Een voorbeeld. In de Britse media werd veel ophef gemaakt van gedwongen huwelijken. Dat waren weer de moslims zeiden ze. Toen kwamen ze er achter dat dat vooral de gewoonte was onder moslims uit India. En toen kwamen ze er achter dat dat goldt voor alle groepen uit India, ook de hindoe’s en de Sikhs. Mensen doen er soms een hele tijd over voordat ze merken dat ze iets ophangen aan de islam wat daar helemaal niet mee te maken heeft.

Maar tegelijk leven we in een opwindende tijd in de geschiedenis, die ook veel creativiteit oproept. In de moslimgemeenschappen moeten we elkaar er aan herinneren dat verantwoordelijk burgerschap hoort bij de islam. We hebben onze plicht ten aanzien van de gehele wereld, niet alleen ten aanzien van de moslimgemeenschappen. Makkelijk is dat nog niet altijd, zegt hij. ‘Als ik een lezing houd over Palestina of Kashmir zit de hele zaal zo vol met verontwaardigde moslims. Maar als ik het heb over daklozen komen er veel te weinig’. We voelen ons dus nog te weinig verantwoordelijk voor wat er dicht bij is. Dan vertel ik over de profeet, die was in Medina bezorgd over de onderdrukking van de mensen in Mekka, maar hij vergat nooit de hongerigen te verzorgen en de daklozen die vlak bij hem aren. Die balans moeten we vinden.

Of er scheiding van geloof en staat mogelijk is binnen de islam? Absoluut, zegt Aziz. In de gehele islamitische geschiedenis is er maar een korte periode geweest dat in het kalifaat religieuze en politieke leiding samenvielen. Vergeet niet, in Medina woonden drie verschillende gemeenschappen, de nieuwe moslims, de joden en de Arabierenmet hun eigen traditionele geloof. Als de profeet bij conflicten gevraagd werd om te bemiddelen, als rechter op te treden, deed hij dat heel expliciet niet als profeet, maar als rechter. Ik weet dat niet alle historici het met me eens zullen zijn, maar ik zag die eerste islamitische samenleving als een seculiere. Ook nu: vergeet niet dat het merendeel van de islamitische bevolkingen democratie willen. Het zijn veel vaker de regimes die dat tegenhouden, dan de bevolking.

In Engeland hebben we lang gedacht dat het nodig was om onze eigen media op te bouwen. Daar hebben we wel wat mee bereikt. ML Magazine, bijvoorbeeld, is erg goed. Maar de echte doorbraak kwam toen er meer van onze jonge mensen in de mainstream media gingen werken. Nu is het normaal dat je naar de tv kijkt, en ziet dat er een op de vijf moslim is. Dat heeft gewerkt voor de zwarten en voor de joden. Dat gaat ook werken voor ons.

Wat we moeten doen? Positief blijven. Ons inzetten. We moeten anderen behandelen zoals wij willen dat zij met ons omgaan. We moeten meer doen dan voor onszelf opkomen. We moeten naar de mensen toe, relaties opbouwen. Dan zullen ze vanzelf merken dat ze veel aan ons kunnen hebben.

In de tram in Amsterdam kom ik Cihan Tekeli tegen, die ook in Rotterdam was. Hij staat ook op de foto, discussierend. We zijn het eens, niet alleen in Engeland zijn ze verder dan hier, in Rotterdam worden veel belangrijke en interessante bijeenkomsten georganiseerd. Volgende week hebben ze Tariq Ramadan weer. Misschien omdat ze het daar met Leefbaar moeilijker hebben gehad dan wij in Amsterdam met Cohen en Aboutaleb. Dat maakt mensen ook wakker en actief – nu zouden wij in Amsterdam moeten laten zien dat we er ook wat van kunnen.