Te gast: Clara Legêne
Motivaction onderzocht racisme en komt tot conclusies die niet nieuw zijn, alleen opnieuw benoemd worden. Maar het staat meteen met koeienletters op alle voorpagina’s, het is een hype voor je het weet en dus gaat de discussie nu weer overal over wat wel niet racistisch, wel niet tolerant, wel niet waarheid is. En intussen verandert er niets, natuurlijk. Met dat verschil dat door zo’n mediahype de meningen nog verder stollen, verabsoluteren en gesimplificeerd worden. Opnieuw zijn als deze discussie wegebt, grenzen verlegd, vooral in de taal en toon. En het zicht op gevolgen op langere termijn wordt door de fixatie op het heden vertroebeld. Voedingsbodem voor nog verder uit elkaar drijven.
Ook Anja wijdt er een betoog aan. Ze kiest voor een analytische inslag en ik ervaar dat als lezer als een noodzakelijke pas op de plaats en balans opmaken. Eigenlijk zou zo’n stuk daarna gewoon gesloten moeten zijn voor reacties. Ja, rustig maar, ik hoor het protest al en de luide eis van vrijheid van meningsuiting. Daarom zei ik ook: eigenlijk.
Maar ik lees de reacties op Anja’s stuk en hoor alleen maar een eindeloze herhaling van zetten. Als de een dit roept, weet je al dat de ander dat zal roepen. Of nog erger: er wordt vaak niet eens meer op elkaar gereageerd, zelfs niet op het stuk in kwestie. Voor- en tegenstanders komen niet meer verder dan alleen voor de zoveelste maal de eigen onwrikbare en steeds verder gestolde waarheid ventileren. Het gaat over van alles, maar het zijn steeds dezelfde geluiden die je al sinds vijf jaar dagelijks kunt lezen. Je weet al welke schrijvers er aangeroepen worden, welke argumenten in stelling worden gebracht en er verandert niets. Ik lees niets wat voor mij nog iets toevoegt, of me verleidt tot een ander gezichtspunt. Ik word er gewoon moedeloos van, het gaat me enorm tegenstaan. Vaak snap ik niet waar mensen de energie nog vandaan halen voor nog een keer hetzelfde rondje. Vaak snap ik niet dat degenen die openlijk of onderhuids worden aangevallen, er nog tegen kunnen en zich zo kalm houden.
Je kunt je dus afvragen of al die reacties, ook hier op Anja’s weblog, iets bijdragen aan het discours. Of alles wat er – in dit geval over het onderzoek van Motivaction, maar straks gebeurt er vast wel weer wat anders – telkens opnieuw beweerd en geschreven wordt ons allen een stap dichterbij een oplossing brengt. Maar om die vraag gaat het me nu niet. Ik maak me in toenemende mate bezorgd over twee punten die ik te weinig benoemd zie. Twee zaken die nauw met elkaar samenhangen. Ik wil als het mag hardop denken en wil onderstaand verhaal eigenlijk als een vraag presenteren.
Het eerste punt is, dat niet goed benoemd wordt wat het probleem is dat ook het onderzoek van Motivaction aan het licht brengt. Beter gezegd: het probleem kan niet precies worden benoemd. Als het onderzoek van Motivaction in alle kranten leidt tot chocoladeletterkoppen zoals 10% NEDERLANDERS IS RACISTISCH, wordt dan stilzwijgend verondersteld dat alle lezers weten wat hiervan de betekenis en mogelijke consequentie is voor de huidige en toekomstige samenleving? Uit de heftige reacties blijkt dat dit (natuurlijk) niet zo is: er wordt hevig over getwist. En die twist uit zich op verschillende manieren. (terzijde: voor het vervolg van mijn betoog kies ik ervoor, woorden als racisme of islamofobie samen te vatten in één begrip: ‘vreemdelingenangst’. Om daarmee te voorkomen, dat getwist wordt of ik de begrippen racisme, islamofobie, et cetera, wel terecht hanteer. Overigens lopen in de reacties die begrippen ook allemaal hopeloos door elkaar, wat de discussie ook al niet echt ten goede komt.)
Sommigen beroepen zich in hun reactie op het onderzoek van Motivaction op de historie en verwijzen waarschuwend naar Hitler-Duitsland of de gevolgen van apartheid in bijvoorbeeld Zuid-Afrika. Zulke geluiden hoorde je de afgelopen jaren vaker, vooral van politici. Denk maar aan de verwijzing naar Anne Frank van Thom de Graaf, in zijn kritiek op Pim Fortuyn. Die referenties leiden merendeels tot welles-nietes-discussies die amechtig stuklopen op de niet vergelijkbare context die wordt aangehaald en de proportionaliteit. Zo’n vaart zal het niet lopen, roepen de tegenstanders. Of: ja maar, dit is een heel andere tijd. Of: ja maar, bij apartheid ging het om ras. Of: je moet niet bij alles WO II als ijkpunt nemen.
Laat ik het vergelijken met roken. Daarover bestaat brede consensus. Het probleem is benoemd, geaccepteerd als probleem en wetenschappelijk en proefondervindelijk bewezen: van roken kun je kanker krijgen en van kanker ga je dood. Roken is slecht voor de mens. Niemand kan tegenwoordig meer zeggen dat’ie dat niet wist en voor de zekerheid heeft de overheid het ook nog gezellig op de pakjes laten zetten. Het individu dat dan nog rookt, was gewaarschuwd. Ook is er een hevige discussie gaande over de risico’s voor de samenleving als geheel en of de samenleving als geheel wel moet blijven opdraaien voor de kosten en de schadelijke meerookeffecten moet blijven accepteren. Met andere woorden: de individuele roker wordt bij elke sigaret aangesproken op huidige en toekomstige gevolgen van zijn schadelijke gedrag, voor zichzelf en het collectief.
Kijk je op zo’n manier naar de gevolgen en risico’s van vreemdelingenangst, dan is er geen consensus over. Noch voor individuen of groepen die er het slachtoffer van zijn of worden, noch voor de samenleving als geheel. Zelfs niet voor samenlevingen in internationaal verband. Toch is ook vreemdelingenangst wetenschappelijk en proefondervindelijk bewezen slecht voor de mens. Je kan er oorlog van krijgen en van oorlog ga je dood. Maar ondanks talloze historisch vergelijkbare situaties, Hitler-Duitsland, het apartheidssysteem, is er geen consensus te bereiken over de risico’s van vreemdelingenangst. De overheid kan geen labeltjes plakken: pas op, van vreemdelingenhaat komt oorlog. Sterker nog, je zou kunnen aanvoeren dat de huidige overheid in geval van vreemdelingenangst zelf vrolijk ‘meerookt’. Terwijl ze beter moest weten.
Het is verwonderlijk en verontrustend dat deze consensus over de risico’s van vreemdelingenangst wel wordt verondersteld (anders was er immers niet zoveel om dat onderzoek te doen), maar niet bestaat. Talloze grote denkers hebben er door de eeuwen heen toch voldoende op gewezen waar vreemdelingenangst vandaan komt en waar het ons heen kan brengen. In onze dagen onder meer Heidegger, Levinas, Derrida, de belangrijke Vlaamse filosoof Rudi Visker. Schrijvers hebben hun ervaringen met de gevolgen van vreemdelingenangst opgeschreven, Primo Levi, Anne Frank, Solzjenitsyn, Mandela, noem maar op. Maar hun analyses en waarschuwingen willen maatschappelijk niet ‘indalen’. Ook historische analyses van bijvoorbeeld de aanloopperiode naar Hitler-Duitsland en de vraag hoe de Duitse samenleving in betrekkelijk korte tijd een voedingsbodem heeft kunnen worden waaruit iemand als Hitler groeide, laten zich ondanks onze 4 mei-herdenkingen en de nog steeds bestaande fascinatie voor WO II niet vertalen naar onze Nederlandse context anno 2006. Zelfs nauwelijks naar een algemene context.
Dat heeft natuurlijk veel te maken met het spanningsveld tussen het individu en het collectief. Dat is mijn tweede punt. Ik keer terug naar de reacties op het onderzoek van Motivaction: sommigen voelen zich persoonlijk aangevallen – Nee hoor, ik ben echt geen racist, islamofoob, want … en dan volgt meestal een interpretatie van de gehanteerde termen. Andere mensen proberen vanuit hun persoonlijke ervaringen juist te laten zien wat de vijandige houding van anderen voor hun persoonlijk leven betekent. Anderen proberen het probleem te relativeren of zetten het juist zo zwaar aan dat het niet meer geloofwaardig en herkenbaar is. Weer anderen ontkennen simpelweg dat er een probleem bestaat, of verwijten anderen dat ze een probleem ontkennen. Sommigen sluiten hun ogen voor een deel van de realiteit en schieten ongenuanceerd in een reflex van coûte que coûte willen verdedigen of juist aanvallen.
Bij al deze reacties is het kenmerk (tenminste dat is wat ik ervaar) dat het individu zich niet deel voelt uitmaken van één samenleving, maar alleen van dat deel van de samenleving waarin hij zijn eigen ideeën constant gevoed en bevestigd ziet. Het ‘roken’ an sich wordt niet ervaren als een collectief risico; de ‘rokers’ en ‘niet rokers’ hebben zich zeg maar verenigd in belangengroeperingen die tegenover elkaar blijven staan, elkaar gevangen houden in welles-nietes, elkaar zelfs aantoonbaar bedreigen. Er wordt geen gezamenlijke consensus of gezamenlijk verantwoordelijkheidsgevoel ervaren over de gevolgen van individuele vreemdelingenangst. Degenen die proberen te wijzen op de mogelijke gevolgen ervan voor het gehele samenleving krijgen bij ‘de anderen’ geen poot aan de grond.
Een sigaret kun je zien, ruiken, waarnemen. Roken in de trein mag niet meer, wie rookt verraadt zich onmiddellijk. Vreemdelingenangst verstopt zich. Soms zit het zo diep verstopt dat je het alleen herkent als je weet, hebt geleerd, waarop je moet letten. Degenen die weten waarop ze moeten letten zijn meestal degenen die de directe gevolgen ervan steeds drukkender ervaren. Maar omdat vreemdelingenangst zich onder meer verstopt in stringent regeringsbeleid – een goed voorbeeld is de identificatieplicht – wordt het steeds moeilijker direct aan te kunnen wijzen waarover het eigenlijk gaat.
Elke beschaafde samenleving heeft een set aan gereedschappen waarmee het samenleven geregeld is. Een grondwet, strafrecht, enzovoorts. In het strafrecht is onder meer geregeld in hoeverre individuele uitingen van racisme strafbaar zijn. Maar het strafrecht zegt niets over vreemdelingenangst of vreemdelingenhaat. De uitingen daarvan zijn doorgaans niet strafbaar, mits ze buiten de gestelde strafbare kaders blijven. Die kaders zijn rekbaar, zo blijkt zelfs. Zaken waarvoor Janmaat nog geen kwart eeuw geleden door het strafrecht tot de orde werd geroepen, worden nu toegestaan. De kennelijke behoefte aan meer ruimte om eigen vreemdelingenangst te kunnen ventileren presenteert zich linea recta in de gedaante van het oeverloze beroep op “de vrijheid van meningsuiting”. De grenzen daarvan worden ongestraft opgerekt, zonder dat degenen die deze grenzen opzoeken zich individueel verantwoordelijk voelen voor de gevolgen van hun handelen en gedrag voor de samenleving als geheel. Het feit dat hierbij een betrekkelijk nieuw virtueel medium als internet een belangrijke rol speelt, met veel meer impact dan fysieke media zoals kranten en tv, maakt het er niet beter op. Elk individu heeft vrij toegang tot het medium internet en kan door de in korte tijd ontstane en geaccepteerde gedragscodes zich zelfs anoniem door dat medium bewegen en roepen wat’ie wil.
Dat werpt de vraag op, hoe (en of) mensen kunnen leren, dat ze verantwoordelijk zijn voor hun individuele bijdrage aan het vergroten van vreemdelingenangst. En de gevolgen ervan op korte en langere termijn. Het is mode om te roepen: als een grens wordt overschreden kun je naar de rechter. Maar de strafrechtelijke middelen beperken zich tot enkele artikelen. Het gaat om smaadschrift, laster en karaktermoord (artikel 261 WvS e.v.), of aanzetten tot haat en discriminatie (artikel 137d WvS).
Ik ben daar pessimistisch over, ik denk dat mensen het nooit zullen leren dat ze op elk niveau – van politicus tot jongere – individueel verantwoordelijk zijn voor hun bijdrage aan een gezond maatschappelijk klimaat. Ik denk dat je er in de opvoeding, in het onderwijs, in de dagelijkse omgang met elkaar veel aan kunt en moet blijven doen. Je kunt en moet ook met elkaar in gesprek blijven erover. Ook hier op het weblog van Anja. Maar dat heeft alleen zin als ieder stopt met vanuit zijn eigen kamp de ander weerspreken en aanvallen; het heeft alleen zin als je elkaar in de publieke ruimte aanspreekt op een gedeelde verantwoordelijkheid. Discussie heeft alleen zin als je het vooraf met elkaar eens kunt worden dat vreemdelingenangst voor niemand goed is. Niet voor degenen die er object van zijn, maar ook niet (door de mogelijke gevolgen) voor degenen die eraan lijden.
Maar dat lukt volgens mij alleen als je je wederzijds kunt en wilt blijven verplaatsen in de ander. Als je bereid bent te bekijken waar bij de een de vreemdelingenangst vandaan komt of wat hij bij de ander aanricht. En dat kun je jezelf leren, als je maar wilt.
Maar ik denk dat dit ideaal – een algemeen aanvaarde ‘waarschuwingssticker’ met “vreemdelingenangst leidt tot oorlog”, of “wij-zij-denken bedreigt de vrede” nooit bereikt zal worden. Pas als we vreemdelingenhaat weten te ervaren en benoemen als een gezamenlijk gedeeld concreet probleem, kunnen we er iets aan doen.
Terwijl ik dit opschrijf, hoor ik zelf ook wel hoe naïef het klinkt. Toch is het onbegrijpelijk, als je er goed over nadenkt. Elk mens weet namelijk wel degelijk dat voeding geven aan vreemdelingenangst schadelijk is, voorbeelden te over. Maar ieder denkt als individu dat het voor het collectief zo’n vaart niet loopt en dat zijn (anonieme) individuele kleine bijdrage geen verschil zal maken. “Ik heb nou eenmaal behoefte aan ‘roken’, heb nou eenmaal recht op mijn eigen mening en wie dan leeft, die dan zorgt.” En zo creëert elke generatie zijn eigen zondvloed, die daarna weer deel zal uitmaken van de wereldgeschiedenis – die nooit anders dan deze grote en kleine zondvloeden heeft gekend. Telkens opnieuw en telkens in de kern veroorzaakt door angst voor de ander. De eeuwige behoefte van mensen aan een vijand.
Waar ik wel optimistisch over ben is dat elk wereldconflict leidt tot nieuwe stappen in de goede richting. Denk maar aan het oprichten van de Verenigde Naties in 1948 (nu weer ernstig in zijn bestaan en legitimatie bedreigd), of het ontstaan van telkens nieuwe emancipatiebewegingen. Maar het gaat zo langzaam, dat het beangstigend is. En telkens opnieuw moet er eerst een ramp aan voorafgaan voor er een “dit nooit weer” klinkt. Die prijs is te hoog om te blijven betalen.
Keurig gezegd!
Vreemdelingenangst, ANGST. Angst zit niet aan de buitenkant, doch “binnenin”. Hoe ontstaat die angst binnenin? Elkaar aanpraten? Door opvoeding? In ieder geval begint de oplossing van elk probleem allereerst door herkenning en vervolgens erkenning; in jeZELF. Aangezien in de meeste gevallen het ontstaan dus onbewust plaats vindt en herkennen, erkennen zonder spiegel zelden plaats zullen vinden, is er een goede mogelijkheid om hier aan te werken op scholen! Al op de basisschool, ja al op de kleuterschool. Want daar komen álle mensen(kinderen). Hier kun je compenseren, wat thuis, op straat, onder vriend(innet)jes mis gaat of ontbreekt. Hier moet nog een belangrijk aspect bij vermeld worden, nl. dat deze “opvoedingsaspecten” (respect, verantwoordelijkheid, geweten, keuzevrijheid, wérkelijke levensvreugde) op school níet opgelegd, maar tot bewustzijn gebracht dienen te worden. Oók belangrijk daarbij is, dat de leerkracht daarbij respect heeft voor het kind en LUISTERT naar het kind. (inderdaad Mw. Legêne, ínleven in elkaar dus!)We zien in de maatschappij dat volwassenen dat nauwelijks doen; zeker politici niet! Altijd maar weer in de verdediging schieten / eigen visie verkondigen.
En helaas, onze huidige regering is hier helemaal niet mee bezig. Wíl dit ook helemaal niet. Menselijk welzijn is voor hen geen doel op zich; hét belangrijke doel is: economie (verdeel en heers), en dus is (een minimaal) menselijk welzijn hooguit middel voor hen. Laten we maar eens beginnen met het afschaffen van de kinderopvang van kindertjes die nog niet eens vier jaar zijn, nog niet eens drie jaar, nog niet eens twee jaar. Ja, zelfs babytjes worden door hun EIGEN moeder al afgedankt voor vele uren per dag. Als die straks 10, 15 jaar zijn, zullen de problemen enorm zijn. Enfin, dat zien we nu al (ADHD, autisme, …), want crêches bestaan inmiddels al wel 15 jaar.
De verandering zal inderdaad van binnenuit (bewustzijn, besef, inzicht) moeten komen en daarvoor zal eerst voldoende draagvlak moeten zijn. Dáár kunnen we aan werken (maar of de politiek dat wil?!)
Bert Maathuis, Almelo
Goed verwoord, Clara. We zullen er nooit uitkomen denk ik. Na iedere catastrofe zie je de reactie ‘dit nooit weer’ en de verbijsterde vraag ‘hoe heeft dit kunnen gebeuren’, maar als de generatie die het zelf heeft meegemaakt is uitgestorven (soms eerder), begint het weer van voren af aan. Het zijn golfbewegingen. Kijk maar: 40-45, 13-18, 1870, 1848, Napoleon. Het lijkt bij de mens te horen.
Als je om wat voor reden dan ook een sterke groepsidentiteit hebt, en er komen nieuwkomers, dan horen daar vaak initiatierites bij, die erop gericht zijn dat je je aan het groepsgedrag conformeert (ontgroening bij studenten). Verandering van de groepscultuur wordt niet wenselijk geacht, want dat leidt tot onzekerheid, terwijl de groepsidentiteit gericht is op het bieden van zekerheid en houvast aan de leden. Dus angst voor onaangepast gedrag van nieuwkomers hoort er gewoon bij.
Bovendien is het heel verklaarbaar dat er bij problemen allereerst naar de ander, het vreemde, gewezen wordt in plaats van dat men de oorzaak bij zichzelf zoekt.
Dit zijn ook zomaar wat gedachten van mezelf hoor, zelfs zonder verwijzing naar filosofen of psychologen.
Om vreemdelingen te kunnen accepteren zoals ze zijn moet je kunnen relativeren, los kunnen komen van je groepsidentiteit, gaan beseffen dat wat ‘wij’ doen niet per defnitie beter is dan wat anderen doen. Dat is een bewustwordingsproces.
Verder vind ik dat we met de Algemene Wet Gelijke Behandeling een prima instrument hebben om discriminatie tegen te gaan. Daar moet dan ook veel gebruik van worden gemaakt. Soms helpt alleen het dreigen om naar de CGB te stappen al. Het vergt wel dat degene die gediscrimineerd wordt alert blijft en er telkens bovenop springt. Daarmee is het probleem natuurijk niet opgelost, want er blijft voldoende over waar met de wet niets aan te doen is, zoals doorrijdende of onvriendelijke buschauffeurs.
Dus voor de slachtoffers en degenen die discriminatie als probleem herkennen geldt dat ze telkens maar weer de aandacht erop moeten vestigen.
Af en toe komt iemand bij mij zijn beklag doen dat hij bij Anja niet meer toegelaten wordt, en probeert het vervolgens bij mij. Ik probeer die mensen dan uit hun tent te lokken. Waarop zijn je stellingen gebaseerd? Ik probeer dan uit te leggen hoe ik met islam omga, en dat al die koranpassages waar ze altijd maar mee aankomen ook anders uit te leggen zijn en in de praktijk door de meerderheid inderdaad ook anders uitgelegd worden. Het lukt maar zelden die mensen te overtuigen, maar vaak merk ik toch iets van twijfel. Persoonlijk contact en angsten serieus nemen lijkt te helpen. Terugslaan bevestigt alleen maar bestaande vooroordelen.
Een lang verhaal, over de verontrusting ten aanzien van het gebrek aan broederschap en tolerantie bij “anderen”.
Waarom die vingerwijzingen naar de anderen? de onverdraagzamen?
Sluit je ogen, adem diep, hou die adem even vast en adem dan rustig uit. Doe het nog een (paar) keer. – En voel dan de rust en vrede in jezelf. – En deel die met de wereld rond je heen.
Dat is de enige en een betere bijdrage aan een mooiere wereld, dan vanuit een gefrusteerd gevoel je ergeren aan mensen, die toch niet anders willen.
In liefde en vrede, Groet,
Amita.
Amita, ik weet niet of dit een troost is voor degenen die na hun honderdste sollicitatiebrief nog in de bijstand zitten. We moeten toch echt pro-actief zijn.
Hendrik Jan Bakker. Is geluk afhankelijk van de hoeveelheid geld in je portemonaie? – Dat is dan jammer. Kijk om je heen; – voor velen geldt dat hoe meer ze te besteden hebben, hoe ontevredener ze zijn.
Ik wens iedereen voldoende bestaansmiddelen toe om “prettig” te kunnen leven. Een eerlijke verdeling dus.
Duurzaam geluk, voor zover mogelijk op Aarde, Vind je echter alleen in de stilte, in jezelf, los van emoties en (voor)oordeel.
Probeer het maar eens uit.
Groet,
Amita
Amita zegt dat geld niet gelukkig maakt en dat je ergeren aan mensen die toch niet anders willen, verspilde energie is.
Een lang verhaal, over de verontrusting ten aanzien van het gebrek aan broederschap en tolerantie bij “anderen”.
Of ik heb het te onduidelijk opgeschreven, of Amita heeft de strekking gemist. Of haar reactie is het levende bewijs dat het kennelijk onmogelijk is, te beginnen met vreemdelingenangst als een collectief gedeeld probleem te benoemen. Een probleem dat een risico vormt voor elke samenleving.
Wie mijn eerdere bijdrage aan de analyse van de migrantenproblematiek gelezen heeft (Islamofobie, 9 juni) zal niet verbaasd zijn dat ik moeite heb met dit verhaal van Clara. Dat het met de discussies allemaal erg uitgekauwd en irritant begint te worden is juist. Voor een krachtiger typering wat dat betreft verwijs ik graag naar een column van Marjolijn Februari in de Volkskrant van afgelopen zaterdag (het Betoog, p.3, aanbevolen). Zij vergelijkt het met aardappelmoeheid en roept op om eens een ander gewas te planten. Een verfrissende boodschap voor sommige lui. Maar ik meen dat dit struisvogelpolitiek zou zijn. Wij koersen regelrecht op een catastrofe af. Onversaagd verder dus met de analyse! Allerlei overwegingen van Clara zijn op zich nuttig en leerzaam maar het mist naar mijn oordeel de essentie. Het spanningsveld individueel – collectief, haar tweede punt, is te ongenuanceerd omdat het bij vreemdelingenangst juist gaat om de complexere sociale structuren op een tussenschaal. De vergelijking met de schadelijke bijwerkingen van een genotsmiddel, “vreemdelingenangst is dodelijk”, zaait slechts verwarring. Voor zover hier sprake is van genot is het van een wel heel morbide soort. Mag ik dan ook eens een vergelijking maken? Als een huisarts keer op keer een patiëntje in haar spreekkamer krijgt met blauwe plekken, kneuzingen en psychische klachten, dan kan zij tot de conclusie komen dat het hier om een ernstig probleem gaat. Welk syndroom is hier aan de hand? Jawel, dit syndroom komt vaker voor, is zelfs een enkele keer dodelijk, hersenoedeempje bijvoorbeeld. Tja. Maar geen enkel speurwerk in medische handboeken en literatuur, overleg met collega’s of aanvullend laboratoriumonderzoek zal het probleem ooit oplossen zolang niet de vinger gelegd wordt op de juiste zere plek: een vader die zijn handen niet kan thuis houden omdat hij met zijn agressie geen raad weet. Ook deze vergelijking gaat mank, ik weet het. Maar ik vind dat niet voldoende benadrukt kan worden dat het bij problematiek rondom “vreemdelingen” primair gaat om een sociale problematiek. Prioriteit 1 moet zijn: wie zijn de daders?! Ik herhaal dat dit zonneklaar is: dat zijn niet de Marokkanen; niet de volkse “Fortuyntypes”; niet de Arubaanse jongeren; niet de Lonsdalers; en het is zeker niet Mohammed, vrede zij met hem. Neen, de schuldigen zijn te zoeken in rechtse kringen, waar alle oorzaken liggen, telkens weer opnieuw, van sociale rampspoed, of het nu gaat om slavernij, kolonialisme, gastarbeiders of een “dienstenrichtlijn”, de laatste loot aan deze zieke stam, omdat deze rechtse daders zelf asociaal zijn, hun eigen individuele belang altijd vooropstellen, schaamteloos zichzelf verrijken en bevoordelen en de schuld van de “bijwerkingen” van hun levenshouding bij de ander, ja liefst bij de slachtoffers leggen. De grootste fout die “links” maakt, al jaren, is dat zij zich dit laat aanleunen. Ze laten die rechtse lui met hun goedkope smoesjes veel te gemakkelijk wegkomen. Ze laten toe dat een exponent van dit kwaad als Hirsi Ali zich via een beroep op “vrijheid van meningsuiting” en “verlichting” zelfs als semi-links kan profileren. Ze laten zich voortdurend in het defensief drukken, doen apathisch of zelfs enthousiast mee aan de waan van de dag, laten zich meeslepen in symptoombestrijding, proberen zoete broodjes te bakken met de vijand en laten na om het echte tuig in deze maatschappij als zodanig aan te spreken (ik herhaal: blame them, shame them!). En, als lieden als Rutte, Verdonk, Wilders, Pastors, noem maar op, en eindeloze stoeten zogenaamde “opinievormers” ook nog een grote mond opzetten en met misleidende vuilspuiterij de schuld bij anderen, het liefst bij de slachtoffers dus, proberen te leggen, mist links alle kansen voor open doel om dit wangedrag aan de kaak te stellen. Uit opportunisme? Ik denk het, ik kan moeilijk een andere verklaring vinden. Het ontbreekt hen kennelijk vooral aan moed. Die heb je wel nodig om deze strijd aan te gaan, want de macht ligt helaas bij rechts. Wat echter vergeten wordt is dat er zo verschrikkelijk veel mensen zijn van goede wil, die je nooit hoort, omdat ze niet bezig zijn met politiek maar in alle stilte hun goede werken verrichten. Liefde moet je doen. Ik weet zeker dat als je deze discussie eerlijk en open voert en als de democratie zijn werk kan doen links (wat ik nu generiek bedoel; ik heb het niet over bestaande partijen; er is ook “links” in het CDA en “rechts” in de SP) aan het langste eind trekt en wint. Met als gevolg een staatsgreep? Zou kunnen. Maar dan weten we ten minste waar we aan toe zijn. Nu worden we maar voortdurend voor de gek gehouden. Glijden we langzaam af naar de wantoestanden die de Verenigde Staten als voortrekkers alsmaar overduidelijker tonen. Er is één hoop: de VS heeft wel de militaire macht, vooral met hun gewonnen space war, maar kan die onmogelijk op menselijke schaal effectueren. Ook dat zien we nu overduidelijk.
Nu even terug naar de basis. Dat gemopper op racisme, islamofobie of vreemdelingenangst levert zo weinig op. Dat zijn namelijk maar symptomen. Je moet helemaal terug naar de biologische basis. Die is dat de mens een aap is, een sociaal wezen dat in groepen leeft en van nature een groepscultuur ontwikkelt, met sociale maar ook met op macht gebaseerde hiërarchische verbanden. Ook een oerdrift als territoriumgedrag is de mens niet vreemd. Als twee stammen elkaar tegenkomen kan het flink mis gaan als de ene zich bedreigd voelt door de andere. Dat hoeft niet; het kan ook prima verlopen als er sprake is van wederzijds belang en een evenwichtige verdeling van lusten en lasten, kosten en baten. Het drijven van handel en uitwisselen van cultuuruitingen heeft behoudens uitzonderingen (die ik zeker niet wil kleineren) al duizenden jaren positief gewerkt. De moraal van dit verhaal: Buitenstaanders worden argwanend bekeken en dit is een heel natuurlijk proces. Daar is niks mis mee om de eenvoudige reden dat je natuurlijk gedrag nooit mag veroordelen. Even terug naar mijn vergelijking over de kindermishandeling: ook daar moet je niet de agressie als zodanig veroordelen maar analyseren waarom de uiting van die agressie buitenproportioneel ontspoort. Nu het gebrek aan integratie en de afkeer jegens vreemdelingen bij veel autochtonen. Daar spelen ook allerlei tamelijk autonome processen in mee maar die zijn alle secundair. Primair is en blijft het sociale probleem, de ontbrekende solidariteit tussen bevolkingsgroepen. Het wantrouwen is geboren uit culturele ontwikkelingen binnen afgezonderde groepen zonder voldoende sociale cohesie tussen deze groepen. Een dergelijk proces versterkt de onderlinge cohesie binnen dergelijke groepen en leidt tot een vicieuze cirkel van toenemende afkeer en zelfs haat naar “buitenstaanders”, wat we nu op allerlei niveaus waarnemen. Clara noemt dat trouwens ook, maar te veel in de marge en in een “wij – zij” (niet-rokers – rokers) benadering. Zie ook Hendrik Jan Bakker. Ik vind dit zo belangrijk omdat het de richting aangeeft waarin naar oplossingen gezocht moet worden. Dit kan niet alles oplossen, omdat we nog met een soort erfzonde van wandaden uit het verleden zitten. Daarbij zullen we pragmatisch naar werkbare tussenoplossingen moeten zoeken. Maar de hoofdlijn moet zijn om structureel aan de basis te werken. Ik noem hierin nog even enkele hoofdpunten: strijd vooral in een internationale context; geef prioriteit aan onderwijs; bestrijd alle nieuwe vormen van wandaden vanuit rechtse hoek, zoals hierboven aangegeven; werk voortdurend aan onderling begrip tussen bevolkingsgroepen en culturen; werk vooral toe naar win-win situaties: laat zien dat de ander niet alleen een bedreiging is maar ook iets positiefs oplevert. En alle punten die Clara hier noemt vind ik prima en ik deel op de lange termijn uiteindelijk haar optimisme.
Ten slotte: de mens heeft geen behoefte aan een vijand maar aan een vriend. Een vijandbeeld komt altijd secundair tot stand als er iets mis is in de processen waarmee de mens zijn vriendschappen kan vormgeven. Ook hierin ligt dunkt mij een sleutel tot oplossingen.
Mag ik na het WK beginnen, Amita?
Blind en geleidehond: dan geen taxi
12-6-2006 Taxichauffeurs op het Centraal Station weigeren blinden en slechtzienden met een blindengeleidehond mee te nemen.
Maikel Bader wilde zondag met zijn hond in een taxi stappen maar de islamitische chauffeur weigerde hem de toegang. Volgens Bader was dat vanwege zijn hond, een dier dat veel Marokkanen als onrein zouden beschouwen.
De 19-jarige slechtziende liet het er niet bij zitten. Toch moest de politie eraan te pas komen om een taxichauffeur zover te krijgen dat hij de jongen en de hond wilde vervoeren. AT5 Nieuws probeerde maandag vergeefs een reactie van een taxichauffeur los te krijgen.
http://www.at5.nl/video_player.asp?newsid=18331
Tjs.
Wat een discriminatie.
Die kwestie van de ‘vreemdelingenangst’is belangrijk genoeg, maar, met alle respect ,het is toch te beperkt om mee te vatten wat nu gaande is, anno 2006?Hier kan ik toch niet mee aankomen bij die paar buitenlandse vrienden die ik heb ? Dat heeft nl. iets genants.
Er zijn namelijk inmiddels heel breed ook veel positievere kanten – de muziek , de humor, discussies waarin men elkaar niet spaart maar even goeie vrienden, steeds meer hoogopgeleiden, steeds meer participatie etc.
Daarnaast ervaren de vreemdelingen die hier komen ons ook weer als vreemdelingen.En daar praten we over , maar niet al te bangig.
Dus wat er gebeurt er in een situatie waarin men elkaar van beide kanten als vreemdeling ervaart en daar , voor een deel bang voor is? Belangrijke vraag ,maar voor een deel zijn er ook genoeg die daar iets spannends en creatiefs in zien en dat merk je ook wel degelijk.Ik heb geen zin in die ene term als beschrijving van het geheel.
Maar oke ,dat is evengoed geen onzin ,dan nog :vreemdelingenhaat, is dat de belangrijkste tendens ? is dat de kant die het meer en meer op gaat ? Wat is de dynamiek ?
Worden we steeds banger voor vreemdelingen ? Is bv. tien procent die zich racistisch noemt mogelijk een absolute ondergrens , genetisch gezien ( aangezien elke hersenactiviteit nu eenmaal een genetische basis heeft en dus ook een ‘hard core’van bv. tien procent gezien het menselijke stammenverleden)? Of is het een begin wat erger en erger wordt ?
Is het wel verantwoord om cultuur- en religiekritiek op een lijn te stellen met racisme ? Ook nog een niet onbelangrijke vraag omdat ik de redeneringen in die richting niet overtuigend vind.Waar is het verschil tussen reele angst en neurotische angst , hier is het allemaal ‘fobie’? Vragen, inderdaad vragen.
Kritiek op cultuur en religie loopt door alle culturen heen , ook onderlinge kritiek.En het lijkt een nieuwe fase te zijn dat we elkaar niet meer automatisch aan het welwillende lijntje houden want blijkbaar zijn we inmiddels heel wat minder vreemd voor elkaar.We beginnen te ontdekken wat onze mindere kanten zijn nietwaar , naast alle leuke en diverse.Dus toch een beetje de fase van met servies smijten en ook af en toe bukken natuurlijk.
Ben ik bang voor die migranten die zich hier naartoe aan het begeven zijn ? We vragen er om , al was het maar omdat we de rijkdom ( bv. olie/Nigeria) daar weghalen ,en in die voor ons profijtelijke slipstream komen er onteigende mensen mee.En ik ben niet bang.
Nou nou Amita, waar hebben we het over? Heb ik beweerd dat geld gelukkig maakt? Kennelijk vind jij dat iedereen die op de arbeidsmarkt gediscrimineerd wordt maar thuis moet blijven zitten op een uitkering en met de gordijnen dicht het geluk in zichzelf zoeken. En de samenleving maar roepen dat allochtonen profiteurs zijn.
Interessant Marlene, van die taxichauffeurs. In de eerste plaats kent die chauffeur zijn islam kennelijk niet goed: honden zijn niet geschikt voor consumptie, maar worden door moslimgeleerden algemeen gewaardeerd als nuttige huisdieren voor bewaking, jacht, en dus ook als geleidehond. Een cursus islam zou voor die jongen dus geen overbodige luxe zijn.
In de tweede plaats constateer ik verborgen racisme in dit bericht. Het suggereert dat alle chauffeurs moslims zijn (en dat moslims discrimineren), want de politie moest eraan te pas komen om een chauffeur te vinden die de hond wilde meenemen. Ik kan mij nauwelijks voorstellen dat er geen Nederlandse chauffeurs meer rijden in Amsterdam…
Claar, ik waardeer je meedenken altijd erg. Ik vind met name jouw bijdragen een voorbeeld van dat je het ook oneens kunt zijn met elkaar, maar wel gezamenlijk door blijft denken en daarmee alletwee verder komt ook al is dat niet per definitie bij hetzelfde punt.
In het begin van jouw stuk heb je het eigenlijk over twee zaken, de eerste is hoe er in de media is gereageerd op de onderzoeksresultaten van Motivaction over racisme, en je noemt dat een hype. De tweede is hoe er hier op dit weblog op wordt geregeerd. Niet echt een discussie waar je verder mee komt, vindt je.
Ik ben er anders dan jij helemaal niet ongelukkig over dat er aandacht in de media was voor het onderzoek, ook al was de uitkomst voor mij niet speciaal nieuw. Wat je van mij ondertussen kunt weten is dat ik me wel degelijk zorgen maak over het toegenomen racisme. Jawel, ik noem dat racisme en dat blijf ik doen, ik heb ook de moeite genomen om duidelijk te maken dat ik het heb over ene verschuiving van ‘colour racism’ naar ‘culture racism’. Jij stelt voor om dat samen te vatten onder ‘vreemdelingenhaat’. Dat voldoet niet. Vreemdelingenhaat is een onderdeel van racisme en islamofobie, maar een groot deel van de moslims die er het doelwit van zijn zijn geen vreemdelingen. Dat het woord racisme hard aankomt en ook weerstanden oproept ligt voor de hand, het zou raar zijn als dat niet zo was. Die weerstand haal je niet weg door daar een ‘zachtere’ term voor in te gaan voeren.
Hoewel ik al zei graag het onderzoek, inclusief de vraagstelling en de methodiek nog te willen zien denk ik dat we wel degelijk in de buurt komen van de realiteit: ongeveer tien procent vindt het geen bezwaar om zichzelf als racistisch te afficheren, een grotere groep is negatief over allochtonen, een nog grotere groep heeft negatieve gevoelens over moslims. Wat ik dus zeg, er is een glijdende schaal, van bewust racisme naar veel onbewustere en misschien ook helemaal niet zo kwaad bedoelde oordelen, die aan de andere kant van het scala misschien op zouden lossen wanneer mensen meer in contact komen met de mensen waar ze over oordelen. Zo gaat dat nog wel eens.
Ik vind het dus belangrijk om die term te handhaven, maar ook om die uit te leggen, en dat heb ik in het kort gedaan. Gewoon, net zoals we destijds ook uit moesten leggen wat seksisme was. Uh? Heeft dat met seks te maken dan? Of uit moesten leggen wat het bezwaar was om vrouwen te zien en te behandelen als seks objecten – dat de nadruk lag op object. Tot ding tot handelswaar gemaakt.(Kunnen we wel weer opnieuw gaan uitleggen trouwens) ook toen weerstanden. Nee, andere mannen, maar zij niet. Heeft dat wat uitgehaald, toen. Ja. Er is toch een algemeen bewustzijn gegroeid dat vrouwen gewoon mensen zijn met gewone mensenrechten. Dat de toon van de voorhoede van destijds inmiddels ook wat vriendelijker is geworden, in dezelfde mate als mannen zich ook vriendelijker gingen gedragen en ook eens een keertje nadachten over hun eigen houding, hoort gewoon bij het proces.
De risico’s en gevolgen van racisme zijn wel degelijk in grote lijnen bekend. Discriminatie op de arbeidsmarkt, en verder groeiende polarisatie, Nederlanders met een ‘andere’ afkomtst id met terugwerkende kracht tot vreemdelingen worden bestempeld, en zo worden bekeken en behandeld, alsof ze hier niet echt horen. Dat geeft verschillende reacties, mensen die zich afkeren van deze samenleving en zich isoleren, mensen die agressief worden, naast mensen die proberen alsnog geaapeteerd te worden en mensen die proberen zich op een positieve wijze, bijvoorbeeld politiek, te weren.
Dat er geen consensus is over wat we onder racisme zouden moeten verstaan lijkt me er geheel bijhoren. Dat er geen consensus is over wat we zouden moeten doen ook. Destijds in de vrouwenbeweging is er nooit consensus gekomen over hoe je de onderdrukking van vrouwen moest definieren, en ook over de strategie zijn we het nooit eens geworden. Ik zei, achteraf, gelukkig maar.Wat er is niet één methode om iedereen met één klap te overtuigen. En het heeft een rijkdom aan visies, aan literatuur, aan denkwerk opgeleverd.
Dat het op dit weblog bij zo’n onderwerp als racisme niet erg opschiet met de discussie, en dat het vaak een herhaling is van zetten vind ik weer een ander punt. Je moet wel bedenken dat er tussen de drie en de vierduizend mensen dagelijks dit weblog lezen. Daarvan hebben dagelijks dertig tot veertig mensen zin om te reageren. Dat is dus niet erg representatief. Daar zijn mensen bij die echt discussie willen, maar ook de mensen die bij voorbaat ’tegen’ zijn, en die niet willen horen over islamofobie of racisme en zich daar vooral tegen af willen zetten. Inderdaad, dat schiet niet zo op. Maar ik krijg veel reacties achter de schermen. Mensen die het weblog waarderen, niet speciaal voor de discussie, maar voor de informatie, de verslagen van bijeenkomsten, de bespreking van boeken. Als informatiebron, als inspiratiebron, en als ondersteuning. En nu dus ook: over de poging van mij om een beetje verder te omschrijven waar we het over hebben als we racisme zeggen. Er zijn wel degelijk mensen die dat als verhelderend ervaren. En ik vind het belangrijk. In het verhaal van Aziz kun je zien dat ze in Engeland al een stuk verder zijn, ze hebben al langer na moeten denken over migranten en islam en de weerstanden daartegen. En er is wel degelijk enige consensus ontstaan over racisme en islamofobie, die ook in de wet is opgenomen. Dat kan dus wel degelijk en moet ook, vind ik. Die discussie moet wat mij betreft ook in Nederland meer gevoerd worden, en wordt ook gevoerd. Al is dat vaak meer op de bijeenkomsten die ik bezoek, en waar ik verslag over uitbreng, dan in de discussies op dit weblog die inderdaad vaker een hoog welles nietes gehalte hebben.
Tot zover, Claar, een reactie op het eerste deel van je stuk. Het gaat nog verder en daar kom ik ook graag nog op terug.
@ Hermine Kreeft: “Daar is niks mis mee om de eenvoudige reden dat je natuurlijk gedrag nooit mag veroordelen.” Beschaving is toch essentieel een situatie waarin natuurlijk gedrag wordt veroordeeld? Bij chimpansees en primitieve volkeren is “buiten-proportionele agressie” heel gewoon. Bij voetbalsupporters en op het schoolplein trouwens ook. Juist door geweldadig gedrag eruit te rammen/te corrigeren ontstaat de mogelijkheid tot meer liefdevolle interactie tussen groepen en de mogelijkheid om de mensheid als een grote familie te zien.
Hendrik Jan
Waarom zou die eikel van een taxichauffeur z’n islam goed moeten kennen eigenlijk?
Voordeel en nadeel van een groot deel van het volk is dat ze hun religie niet echt goed kennen – christelijk , joods, moslim – maakt niet uit , maar hij weigert die hond , is dus gewoon incorrect.Msschien weigert die ook wel die blinde . Weet ik niet en het interesseert me niet wat de islam daar over zegt , of welke religie dan ook.En ook niet of er ‘Nederlandse chauffeurs’dat ook geweigerd hebben. Kanik trouwens uit opmaken dat je niet uit Amsterdam komt.
En dan meteen terugslaan met ‘dit is verborgen racisme’- ernstig mee oneens , dat is het helemaal niet.
Heerlijk dat jij Nederlander bent dat ik aan de hand van zo’n reactie van jou Nederlnder kan illustreren hoezeer ik tegen dit soor religie ben , zonder meteen voor racist te worden uitgemaakt.
En Hendrik Jan, die zin : ‘honden zijn niet geschikt voor consumptie’ is sowieso al zo grappig dat alle komieken al klaarstaan om daar eens extra gekkigheid over te maken.Echt , een hoop van die zgn. islamitische uitspraken zijn echt te dom om los te lopen en lachwekkend.Nee, natuurlijk niet alleen de islam , maar alles wat zich met authoriteit meent uit te moeten drukken. Dus zoveel !! -))
@14 Wouter. Je schrijft:
“Beschaving is toch essentieel een situatie waarin natuurlijk gedrag wordt veroordeeld?” en je spitst het toe op gewelddadig gedrag. Als ik ernaar verwijs dat de mens van de aap afstamt spreek ik daarmee noch het oordeel noch de wens uit dat we op dat niveau blijven steken. Beschaving is inderdaad een hoofdpunt van onderscheid en ook in deze discussie essentieel. Wat ik vooral wil zeggen is dat je met oerdriften rekening te houden hebt. De ogen ervoor sluiten is rampzalig want onderdrukte emoties en driften komen dubbel en dwars terug. Uitwassen van oerdriften moet je bestrijden, niet de driften zelf. Zo bedoel ik het. En je voorstel om “gewelddadig gedrag eruit te rammen” zal ik maar als grappige woordspeling opvatten…
@ Anja: Ik ben mordicus tegen het misbruiken van de term “racisme”. Het hoofdbezwaar is dat van racisme in de oorspronkelijke betekenis wetenschappelijk aantoonbaar is dat het fout is. Dat is dus echt iets totaal anders dan waar we het hier over hebben. Cultureel racisme is een “contradictio in terminis” en belemmert een wetenschappelijk verantwoorde discussie. Ik snap wel je punt van de overeenkomende irrationele elementen erin maar als iemand een betere term kan bedenken lijkt me dat toe te juichen. Misbruiken als een soort scheldwoord speelt je politieke tegenstanders in de kaart.
Lees Tariq Modood, Multicultural Politics, Hermie. Of google hem op op dit weblog. Ik vind dat volstrekt overtuigend. Ik gebruik racisme niet als scheldwoord, maar als aantoonbaar gegeven, dat schadelijk is voor de Nederlandse samenleving. Zoals de Britse regering dat ook al erkent en heeft overgenomen.
Dat er mensen mordicus tegen zijn het zo te noemen zal wel. Uiteraard voorop de mensen die nattigheid voelen en vermoeden dat het wel over hun houding tegenover moslims zou kunnen gaan.
Ik heb nog niet gemerkt dat het een discussie tegenhoudt, behalve bij mensen die sowieso die discussie het liefst willen vermijden.
Een betere term is ook prima, als maar duidelijk is dat het gaat om een nieuwe variant van het oude ‘color racism’. Ik was in ieder geval niet van plan om me door gesteggel over de juiste term af te laten houden van waar het echt om gaat.
Tariq Modood lezen had ik nog niet gedaan; zal ik alsnog doen. Met “scheldwoord” bedoelde ik dat je zo gepositioneerd dreigt te worden, het slaat niet op jou zelf. Inhoudelijk ben ik het volstrekt met je eens, hoor! Ga zo door!
Hoy Anja,
Onerscheid maken is al zo oud als de mensheid. Er zijn vele woorden voor bedacht, maakt niet uit welke benaming hiervoor gebruikt wordt, het is en blijft onderscheid, met de daaraan gekoppelde meerdere/mindere acceptatie.
Mijn vader zaliger zie het zo:
“De een mag je hele tuintje omspitten en de ander mag nog geeneens over de schutting kijken.”
Het gaat om de consequenties van dat onderscheid, niet om het onderscheid zelf. Het gaat om het idee dat vanwege dit onderscheid anderen mogen worden geminacht, veroordeeld, getreiterd, of – noem maar op – mogen worden.
Mijn betoog is, Dat hoe meer licht en vrede er in onszelf ontwikkeld wordt, hoe minder we onderscheid maken.
En dat dat meer helpt dan alleen maar ach en oh roepen.
Groet, in liefde en vrede,
Amita
Waarom dat ‘racisme’ een andere invulling geven? En zeker als het helemaal niet over ‘ras’ gaat.En waarom houden we niet gewoon op ‘discriminatie’als het daarom wel degelijk gaat?
Maar goed volgens de hier vigerende ‘definitie’ van racisme zou dus een scheldpartij op de katholieke kerk onder racisme moeten vallen als dat maar regelmatig gebeurt en als er maar voldoende groepen kansarmen het katholieke geloof aanhangen?
Nog afgezien van hoe snel er allerlei mensen menen meteen ergens ‘racisme’in te zien als iemand anders even duidlijk iets opmerkt, wat niet in het straatje past. Zie bv de opmerking van Hendrik Jan aan het adres van Marlene.
Iemand om het minste of geringste voor ‘verborgen racist’e.d. gaan uitmaken is dan wat zo’n nieuwe definitie op begint te leveren , terwijl we daar hoognodig van af moeten ( inclusief van de echte racisten , behalve dan ergens in een reservaat of zo).
Van Dale Basiswoordenboek : racisme – Opvatting dat het ras waar je zelf bij hoort beter is dan een ander ras of alle andere rassen. ( Het Basiwoordenboek wordt ook gebruikt in lessen Nederlands voor nieuw- en oudkomers)
Dat lijkt me duidelijk en helder.
‘color racism’ is dan zoiets als ‘natte regen’ en ‘culture racism’ is te vergelijken met ‘droge regen’.
Ik kan het ook niet helpen dat Van Dale niet wat meer meewerkt aan de voortgang van de discussie op dit weblog , maar het is in ieder geval een authoriteit op het gebied van omschrijvingen.
Dit is een SP log , dus ik zou ook wel eens willen weten wie hier politiek gezien bepaalt of de definities die hier omschreven worden in deze kwestie ook naar mensen toe gehanteerd gaan worden ?
@ Hermie Kreeft
“En je voorstel om “gewelddadig gedrag eruit te rammen” zal ik maar als grappige woordspeling opvatten…”
Geen grap bedoeld, al bedoel ik het wel enigszins symbolisch. Maar letterlijk is dat wat bijvoorbeeld de politie doet. Als de politie staakt liggen binnen een uur de ramen bij de Media Markt eruit. Dreiging van geweld/en soms daadwerkelijk gebruiken is essentieel om enige orde te houden. Ook ouders gebruiken in de opvoeding –liefst verbale– dwang om kinderen gewenst gedrag aan te leren. De mens is een gedresseerd wezen. De kern van een beschaafde samenleving is dat (fysiek) geweld zoveel mogelijk wordt vermeden. Maar helemaal vermeden worden kan het niet.
C.
1. Aangezien het doelwit van racisme is verschoven is het nuttig om de term aan te passen. Dat heb ik uitgelegd.
2. Een scheldpartij op de katholieke kerk valt in mijn definitie niet onder racisme.
3. Ik maak niet iemand bij het minste of geringste voor racist uit.
4. Woorden komen pas in de Van Dale als ze ingeburgerd zijn. Zoals seksisme – discriminatie op grond van geslacht, daarin terecht kwam nadat het door de vrouwenbeweging was geintroduceerd.
5. Dit is geen SP log maar mijn persoonlijke weblog, en waar ik de gehanteerde definities vandaan haal heb ik aangegeven.
6. Je verhaal gaat nergens over.
@ (24) Ik meen dat ouders, om gewenst gedrag aan te leren, in de eerste plaats het goede voorbeeld moeten geven van dat door hen gewenste gedrag. Eventuele andere (dwang)middelen, indien nodig, zijn hoogstens een aanvulling daarop.
@ (23) Dit is toch geen SP-log, waar we hier op zitten – maar het log van Anja – die op diverse terreinen van alles deed en doet – waarvan het lidmaatschap bekleden voor de SP in de Eerste Kamer er slechts éen is?
Als ik het bij het verkeerde eind heb, hoor ik dat graag; want het zijn eerder sociaal-maatschappelijke en politieke ontwikkelingen in de brede zin die mij boeien dan dat wat meestal onder partijpolitiek wordt verstaan.
Terzijde: voor het vervolg van mijn betoog kies ik ervoor, woorden als racisme of islamofobie samen te vatten in één begrip: ‘vreemdelingenangst’. Om daarmee te voorkomen, dat getwist wordt of ik de begrippen racisme, islamofobie, et cetera, wel terecht hanteer., schreef ik.
Met het containerbegrip vreemdelingenangst (niet -haat, Anja, dat is m.i. een uitvloeisel van algemenere vreemdelingenangst) wilde ik een discussie over terminologie vermijden. Die ik vervolgens prompt opriep. Zucht.
Ik denk, de reacties overziende, dat ik iets onmogelijks wil. Of inderdaad naïef ben. Of iets vraag wat er allang is, alleen ikzelf zie het nog niet. Namelijk dat iedereen begint met het erover eens te zijn dat vreemdelingenangst (en alle uitingen ervan) in zichzelf een zeer schadelijk fenomeen is. Dat iedereen zich ervan bewust is dat je er dus heel voorzichtig mee moet zijn of concreet wat aan moet proberen te doen. Dat het zeer belangrijk is, als samenleving collectief dat gevoel te gaan delen en elkaar erop aan te spreken. Zoals gevaarlijke stoffen, waarvan iedereen weet dat je er voorzichtig mee moet zijn. Of roken. Iedereen is het volgens mij erover eens dat roken slecht is. Voor iedereen. Daarover wordt niet meer gestreden. De rokers weten het. De niet-rokers weten het. Het gedeelde besef van het gevaar van roken is dus het kader voor het debat.
Over dat roken slecht is voor mens en omgeving wordt niet meer getwist.
Is dan niet iedereen zich allang bewust van het spelen met vuur, als het gaat om vreemdelingenangst (bedoeld als containerbegrip)?
Nee, is mijn stelling hierboven. Ik ben ervan overtuigd dat al die duizenden individuele uitingen van vreemdelingenangst – van een sportschool in Roosendaal die vrouwen voortaan verbiedt een hoofddoek te dragen bij het sporten (vanwege de ‘sfeer’), tot jongeren van Marokkaanse komaf die volkomen krankzinnig ambulancebroeders die een eigen maat van die jongeren te hulp schieten, grof aanvallen, tot en met een buitengewoon smerige en beledigende spotprent van Anja op Frontaal Naakt, tot en met Rita Verdonk die domweg niet bereid blijkt de indruk weg te nemen dat het haar om specifieke bevolkingsgroepen te doen is – dat al die uitingen niet wortelen in een basaal gevoel ‘gevaarlijk bezig te zijn’ en met vuur te spelen. Ik ben ervan overtuigd dat de vele tegenreacties – zelfs als ze direct waarschuwen voor het gevaar van maar ongeremd uiting geven aan dergelijke gevoelens – niet hun doel bereiken. Namelijk het doel dat alle mensen zich maatschappijbreed gewust zijn dat het actief of passief voort laten woekeren van alle uitingen van vreemdelingenangst uiteindelijk voor iedereen een reëel en concreet gevaar vormt. En dat dit een degeelde verantwoordelijkheid is.
Mijn pleidooi was, je als individu, maatschappij, overheid, meer daarop te richten. Dat kun je alleen, als je niet uitsluitend vanuit je eigen positie of visie de ander (sportschoolhouder, jongere, webmaster, minister) met op zichzelf juiste argumenten blijft bestrijden. Daar is heel veel meer voor nodig. Niet alleen bestrijden of weerspreken (op zichzelf noodzakelijk), maar ook in gesprek willen en durven gaan over waar die vreemdelingenangst vandaan komt. Begrip. Voortdurend een beroep doen op gedeelde verantwoordelijkheid. Niemand afschrijven. Iedereen mobiliseren.
Stickers: angst voor vreemdelingen leidt tot een ramp, dus weet waar je mee bezig bent.
Misschien naïef, dus. Of gepost op een plek waar iedereen het er al over eens is – dat kan ook.
Mijn zorg is dat het niet kan. Dat er een volgende ramp, een ramp waar we met open ogen op afstevenen, voor nodig is om ons er als collectief van te doordringen hoe schadelijk het is als we niet collectief leren omgaan met verschillen tussen mensen. Als we als samenleving elkaar niet kunnen leren dat je ook heel goed (beter) kunt leven zonder altijd een vijand te willen kunnen benoemen.
Meer heb ik eigenlijk niet willen zeggen.
Geheel met Clara eens, het is nog niet breed doorgedrongen dat we met vuur spelen. Ik weet ook niet hoe je dat bewerkstelligt, waarschijnlijk is er toch een catastrofe voor nodig. Blijven monitoren dus, hoe meer onderzoeken hoe beter. En toch maar vanuit je eigen positie blijven werken, als dat steeds vaker gebeurt dringt het misschien door. Slachtoffers zou ik willen adviseren zich niet verongelijkt terug te trekken, maar gebruik te maken van de mogelijkheden die er al zijn om je recht te halen (waar Tariq Ramadan ook op hamert), en zeker ook de publiciteit te zoeken, dan haalt men het zich misschien niet meer in het hoofd om het nog een keer te proberen. Roosendaal is al het derde sportschoolincident dat de kranten haalt. Ik hoorde kort geleden dat die caféhouder in Den Haag die moslima’s weigerde (Haagse Lounge) inmiddels kapot is gegaan, hoe het precies in z’n werk ging weet ik niet, maar z’n zaken zijn inmiddels in handen van iemand die zich juist op allochtonen richt als markt van de toekomst.
Woordgebruik is niet onbelangrijk, hoor.
A. Taal is een wezenlijk kenmerk van de mens als soort. Het is niet alléén een onderdeel van cultuur en een basis voor beschaving. Het is meer dan dat (Gen. 11:4-9; Joh. 1:1-5; Al-Kahf 18:109).
B. De betekenis (mooie term…) van een woord wordt niet bepaald door het woordenboek en ook niet door Anja of Tariq Modood. Semantiek is democratie avant la lettre. Het is de gemeenschap van allen die dit min of meer “vast” legt, met allerlei nuanceringen en dynamiek. Wetenschappers gebruiken hun eigen jargon, minder exact naarmate het meer alfa is. Ik betwijfel of “cultural racism” al een gevestigde term is.
Uit wat ik tot nu toe van en over Tariq Modood gelezen heb maak ik op dat hij de term “cultural racism” vooral als een extra term gebruikt om er een nieuwe vorm van het sociologisch syndroom mee aan te duiden. Hij schrijft inderdaad:
“There is not a singular racism but multiple racisms that include colour/phenotype forms but also cultural forms building on “colour”, or on a set of antagonistic or demeaning stereotypes based on alleged or real cultural traits. The most important such form of cultural racism today is anti-Muslim racism, sometimes called Islamophobia”. Ik lees dit zo (“building on”) dat er racistische trekjes zitten in islamofobie. Eens.
Hij vergelijkt islamofobie met antisemitisme en wijst op overeenkomsten, met name ook in de racistische elementen. Daar zit zeker wat in, al zijn er ook grote verschillen. Wat unificatie betreft lijkt hij zich minder te richten (al dan niet met slordig taalgebruik) op taxonomie of etiologie maar veeleer op de remedies. Hij doet een beroep op antiracisten om hun werkterrein uit te breiden met de bestrijding van andere vormen van discriminatie en islamofobie. Prima. Ik neem aan, Anja, dat je met het “erkennen en overnemen door de Britse regering” van deze ideeën doelt op een krachtdadige en integrale bestrijding, niet op het onder een noemer brengen, laat staan slordig typeren van de oorzaken. Trouwens, moeten wij de Britse regering als voorbeeld nemen? Deze hele discussie in de UK is juist begonnen met een rampzalige misgreep van Tony Blair c.s., via de zgn. “war on terror”, ontsporend tot een “war on islam” en de reacties van de gevestigde intelligentsia op dit alles.
Ik blijf pleiten voor een zorgvuldig en gereserveerd gebruik van het woord racisme.
Het houdt Nederland intussen wel bezig:
NCTb (radicalisme/terreurdreiging)
GPD (Nederlanders houden niet van moslims)
VU “Bouwen aan sociale cohesie” (allochtonen in A’dam)
Rassenmonitor 2005 (racisme in 2005)
Emes (radicalisme/marokkanen)
Forum/Motivacation (normen en waarden bij allochtonen)
ROA (werkloosheid onder allochtone ex-studenten)
Allemaal onderzoeken van de afgelopen twee weken.
Ook ik blijf pleiten voor een zorgvuldig gebruik van het woord racisme, Hermie, en blijf er dus bij dat islamofobie net als antisemitisme een variant is van racisme. Daar hoef je het uiteraard niet mee eens te zijn. Ik sta in dit gebruik dus niet alleen, zo wordt het ook gehanteerd door de groepen die daar actief in zijn – en meer doen dan steggelen over de juiste term. Daar wil ik hier ook graag weer mee ophouden.
Clara, je hebt mij, ons met je stuk een beetje op het verkeerde been gezet, inderdaad, door een voorstel te doen om een ander begrip te gebruiken. Als inleiding op je eigenlijke verhaal. En tja, ook ik moest eerst daar op reageren. Maar ik zei ook dat ik graag nog op het tweede deel, het eigenlijke deel terug wil komen. En sorry dat vreemdelingenhaat bleef hangen in plaats van vreemdelingenangst, hoewel dat voor mijn betoog niet zoveel verschil maakt. Ik zou ook graag weer over de terminologie-discussie heen willen stappen, want inderdaad, dat blijft een herhaling van zetten. Mensen die niet willen zien of weten dat er in Nederland wel degelijk sprake is van discriminatie en negatieve beeldvorming van moslim Nederlanders zullen blijven roepen dat dat geen racisme is. Maar dat zouden ze ook bij elk ander woord dat we er voor gebruiken.
Ik zou de discussie graag verder willen zien, zoals jij ook. Vanuit een gedeeld startpunt, dat er wel degelijk sprake is van een wij-zij denken, of je dat nu vreemdelingenangst of islamofobie of racisme noemt, en dat dat schadelijk is. Niet alleen voor de groep die er het doelwit van is, maar voor de samenleving als geheel. Het is niet zo simpel, ik denk dat we het daar wel over eens zijn, om daarbij netjes een scheidslijn aan te brengen tussen slachtoffers en daders, want ook banggemaakte blanke burgers zijn op een bepaalde manier slachtoffers, en de slachtoffers zijn uiteraard ook maar mensen, die reageren, en niet altijd even wijs, en daarom ook niet collectief het etiket ‘onschuldig’ opgeplakt kunnen krijgen.
Voor mij is de grote vraag wat we kunnen doen. Wat me redelijk optimistisch maakt is dat we al eerder zo’n golf – tja – racisme hebben meegemaakt, en dat het wel degelijk mogelijk bleek dat tenminste een flink deel terug te dringen. In de jaren tachtig was er in ieder geval sprake van een bescheiden bewustzijnsgolf, toen het vooral ging om de migranten uit onze voormalige kolonieen. Je zag dat op veel niveau’s: zichtbare emancipatie van zwarte burgers, duidelijke inspanningen van de overheid – wij kregen op de opleiding waar ik les gaf expliciet toestemming om de ‘omgang met diversiteit’ in het lesprogramma op te nemen, en we hadden zelfs naast de vrouwengroep ook een zwarte groep: docenten en studenten uit de doelgroep zelf die een aangepaste hulpverlening ontwikkelden. Dat had weer een flinke invloed op de hulpverlening, en ook ondernemingen en bedrijven deden vaak trainingen in het omgaan met cultuurverschillen – intercultureel werken. De politie begon er over na te denken en bewust gekleurde mensen aan te nemen. De media werden er zich meer bewust van. Er kwamen meer gekleurde gezichten, ook als nieuwslezers, en meer vanzelfsprekend in de tv series. Zwarte voetbalspelers deden veel aan racismebestrijding, want Gullit was opeens wel ‘een van ons’. Enzovoort. Daar wordt tegenwoordig nogal schamper over gedaan, alsof het allemaal geitenharensokkenwerk was. Maar het hielp. Voor een deel. Voor een deel betekende het dat latent racisme ondergronds ging – het was niet sjiek, in ieder geval. Janmaat werd destijds bestraft voor wat ook politici tegenwoordig gewoon hardop mogen zeggen.
Met andere woorden, ook al zal je het nooit helemaal wegkrijgen, je kunt er wel veel aan doen. Wat niet helpt, op dit moment, is dat we een regering hebben die vooral averechts werkt. Met name Verdonk heeft, wat haar bedoelingen ook geweest mogen zijn, erg veel bijgedragen aan het wij en zij denken en het opvoeren van de angst. De manier waarop zij over moslims praatte, ‘ze hebben een laag incasseringsvermogen’ bijvoorbeeld, of haar idee dat iedereen op straat Nederlands zou moeten spreken, heeft het al aanwezige denken over ‘zij moeten zich maar aanpassen aan ons’ erg versterkt. Integratie als assimilatie. Een eenzijdig proces, inplaats van integratie, zoals in de jaren tachtig, als een wederzijds proces waarbij ook de autochtonen het hunne aan bij zouden moeten dragen. Dan nog die intellectuelen die zich graag in lieten zetten bij de media, die het wij en zij denken salonfahig maakten. En dan nog het gegeven dat er een akelige mix ontstond van angst voor terrorisme en angst voor migranten. Nou ja, dit weten we, Geert Mak was een van de eerste die zijn nek uitstak en het benoemde.
Ik denk dat er geen sprake kan zijn van maar een strategie om te proberen het tij te keren. Maar ik zie wel dat dat aan het gebeuren is. Ik ben het erg eens met jouw uitspraak:
‘Maar dat lukt volgens mij alleen als je je wederzijds kunt en wilt blijven verplaatsen in de ander. Als je bereid bent te bekijken waar bij de een de vreemdelingenangst vandaan komt of wat hij bij de ander aanricht. En dat kun je jezelf leren, als je maar wilt’.
Maar ik zie tegelijk ook dat je daar zeker niet iedereen mee bereiken kunt. Er is een harde kern, ondanks de mogelijke kritiek die je kunt hebben op het Motivaction onderzoek is het voor mij wel duidelijk dat er een groep mensen is die te veel hebben geinvesteerd in het wij en zij denken om daar nog van af te willen stappen of het zelfs maar te willen onderzoeken, waaronder ook politici die hun bestaanreden vinden in de angst voor migranten.
Met actiegroepen die luidkeels ‘racisme!’ roepen bereik je uiteraard maar een deel van de bevolking. Bij anderen gaan juist de luiken met een klap dicht, voor zover ze niet al dicht zaten. Ik ben er ook erg voor om niet te veel te kibbelen over de juiste strategie, omdat er, net als toen met de vrouwenbeweging, een heel scala van activiteiten en stromingen nodig is om verschillende groepen mensen te bereiken. Ook in de filosofie, het denken er over. Zo iemand als Rudi Visker, bijvoorbeeld, waar we hier nog meer aandacht aan willen besteden. Maar ook Rawls, die wordt ‘herontdekt’ met de vraag: wat is een rechtvaardige samenleving, wat zijn de ‘maakbare’ voorwaarden die daarvoor nodig zijn.
Politiek: een nieuwe regering zou helpen. De winst voor links door de stemmen van de allochtonen is een stap in de richting.
De emancipatie van ‘allochtonen’ zelf, die andere rolmodellen laten zien. Een scala aan locale intitiatieven en nieuwe organisaties die zich inzetten voor meer contact tussen de burgers. Ook een initiatief waarover ik het vandaag in mijn dagboek weer zal hebben, van Een land een samenleving, waarvan het bijzondere is dat het dwars door de bestaande politieke verschillen heengaat.
Ik heb de indruk dat de groep rechtse en islamofobe intellectuelen aan invloed verliezen. Ze herhalen zich, de mensen weten het nou wel, ik zie niet dat ze meer achterban verwerven. Zoals dat Hirsi Ali, ondanks de gigantische media-aandacht uiteindelijk ook niet echt is gelukt.
De onderzoeken laten zien dat het zeker nog niet best is, maar die onderzoeken zijn er nu wel, en zaken komen boven tafel. Verdonk kan niet langer ontkennen dat er van discriminatie sprake is. Eindelijk hebben ook de linkse partijen het woord ‘racisme’ in de mond genomen, en dat vind ik winst.
Wat ik hier probeer te doen, Claar, is dat wat jij meer filosofisch uiteenzette meer richting praktijk te krijgen. En meer discussie te krijgen over wat we kunnen doen, zowel in ons denken als in het meekrijgen van mensen, de tegenstem versterken. Of dit weblog, althans, de discussies die op elk verhaal volgen, daarbij veel bijdraagt, het is de vraag. Het is de vraag of er wel werkelijke discussie mogelijk is tussen mensen die elkaar niet kennen, elkaar niet aan kunnen kijken, zich kunnen verschuilen achter schuilnamen, zeker gezien het feit dat een weblog (ondanks mijn strenge regels en selectie) open staat voor medestanders zowel als tegenstanders. Dat heeft vaak tot gevolg dat de discussie steeds weer wordt teruggezogen, en zich maar beperkt verder kan ontwikkelen. We hebben dus maar beperkte middelen om de discussie te sturen, of liever gezegd, vanaf een gemeenschappelijk punt verder te voeren. Daar zijn gelukkig wel weer andere plekken voor. En we blijven het toch proberen. Ik hoop dat jij je door de teleurstellende reacties (ook die van mij, die niet was waar je op hoopte) niet laat ontmoedigen.
En ik vertel het nog maar even, ook gisteren kreeg ik weer hele aardige reacties van mensen die niet aan de discussies deelnemen, maar wat ze op dit weblog lezen wel erg waarderen. Dat bedoelde ik ook met de opmerking: de reagerende bezoekers maken maar 1 procent uit van de lezers.
Dus zullen we het nog eens over Visker hebben? En over ander interessant denkwerk, onder andere dat van ons zelf?
Zou “sup-syndroom” ( sup = superioriteit ) een optie zijn ?
Laat wat mij die harde kern maar zitten, het is toch aan dovemansoren gericht en bovendien hebben we daar het strafrecht voor. We moeten inzetten op de middenmoot, zorgen dat de twijfelaars niet afglijden en zorgen dat racisten die niet tot de harde kern behoren zich weer ‘beschaafd’ gaan gedragen.
Anja, dank voor je uitgebreide reactie. Ik was niet teleurgesteld, wel erg aan het nadenken hoe het kwam dat ik iets wat ik had willen vermijden juist opriep.
Het zegt volgens mij iets over het stadium waarin we als samenleving zitten: het probleem kan letterlijk nog niet benoemd worden. Met alle reflexen van dien.
Je krijgt van mij volgende week een samenvatting van een lezing van Visker die ik bijwoonde. Die benoemt het probleem wel degelijk, maar op een manier die mij volkomen verraste en die ik heb ervaren als eindelijk frisse lucht en nieuwe openingen.
Je hebt zelf vast al ervaren dat het boek dat hij erover schreef knettermoeilijk is, maar zeer de moeite waard. De lezing was toegankelijker. Ik heb halverwege volgende week tijd om mijn aantekeningen uit te werken. Komt eraan, dus.
“Met actiegroepen die luidkeels ‘racisme!’ roepen bereik je uiteraard maar een deel van de bevolking.”
Dat wilde ik de hele tijd ook zeggen. Met de term ‘discriminatie’ kan je brede coalities bouwen , met ‘cultureel racisme’ niet , zelfs niet in de SP achterban.En als men dat woord meer in de mond gaat nemen , is het vragen om verdeeldheid , die we niet zouden moeten hebben.En nogmaals , ik zie racisme heel duidelijk , maar dan wel waar het op slaat.
Waarom ik islamofobie zie als een vorm van racisme heb ik al uitgelegd, Cees. Het is flauwekul dat dat vraagt om verdeeldheid, en de SP achterban is ook niet achterlijk. Hoe je strategisch coalities kunt bouwen is een andere zaak.
Daar willen we het nu over hebben, en we houden nu op met bakkeleien over de terminologie.
Nog een voorbeeld van (misschien onbedoeld) racisme: NRC kopt op 15 juni “Zwarte scholen in 2025 normaal”, wat natuurlijk de nodige schrikreacties teweeg brengt omdat zwarte scholen nu nog vooral negatieve associaties oproept. Niet wordt vermeld dat allochtonen dan ook hoger opgeleid zullen zijn en beter zullen verdienen.
Het bericht gaat verder over de grotere spreiding van niet-westerse allochtonen over het land, maar ook over vergrijzing, wat eigenlijk een veel groter probleem voor de samenleving wordt. Het grote aantal werkende allochtonen zou dan best eens een zegen kunnen zijn voor onze verzorgingsmaatschappij! Gemiste kans voor NRC.
Het klopt gewoon niet. Islamfobie is geen discriminatie, ook geen vorm daarvan. Een fobie is steeds een soort angst. Dat moet niet verward worden met discriminatie. Of erger nog, racisme. Degene die dit woord introduceerde heeft dat niet voor ogen gehad, maar een verklaring willen zoeken voor angstgevoelens ten aanzien van waarschijnlijk allochtonen of in ieder geval andersdenkenden. In dit geval is dat de islam, maar voor hetzelfde geld zou het Hamasfobie kunnen zijn bijvoorbeeld. Of Hezbollahfobie of vul maar in….
Ga even terug naar de definitie van islamofobie, Pieter. Het is nu toch echt wel duidelijk uitgelegd. Zie hier.
Ik blijf het een kunstmatig woord vinden, bedacht door mensen die kennelijk aan ‘stemmingmakerij’ willen doen.
Aardige analyse Clara, maar vreemdelingenangst zoals je het noemt is slechts een uiting van een gepolariseerde samenleving, niet de oorzaak ervan.
He he Anja dat was een hele kluif voor een ouwe knar als ik om alles te lezen, maar het is geweldig dat er zo gereageerd wordt. het heeft me altijd verbaasd dat de mensheid ondanks vele oorlogen en verwoestingen en toch massa,s mensen van goede wil informatie opleidingen enz, niet los kan komen van primitieve angsten. Dank P.Vink