Belangrijke bijeenkomst -alweer in Rotterdam. Een debat onder de titel: Angst voor de Islam als strategie. Waarmee het Europees Moslim Netwerk zich in Nederland presenteerde. De leidende denker achter het initiatief is Tariq Ramadan, de man die zich er voor inzet dat moslims in Europa hun plaats als burgers innemen. Er is geen tegenstrijdigheid tussen Europeaan en moslim zijn, heeft hij bij eerdere gelegenheden gezegd. We kunnen volledig moslim zijn en volledig Europeaan.

(Tariq Ramadan)

(Zakaria Hamidi)

Zakaria Hamidi, van Ettaouhid, die ook deel uitmaakt van het Netwerk opent de bijeenkomst. De Ambassadeur van Engeland is aanwezig. Veel bekenden in de zaal, mensen die ook vinden dat hier iets belangrijks gebeurt. Famile Arslan, als bestuurslid van Islam en Burgerschap heet ze welkom.

(Famile Arslan)

(Malika Hamidi)

Malika Hamidi, de coordinator van het Netwerk vertelt ons wat de bedoeling is. Moslimvertegenwoordigers, woordvoerders, denkers, kopstukken met veel ervaring uit 15 Europese landen hebben zich aangesloten. Er wonen op dit moment 35 miljoen moslims in Europa. Twaalf miljoen daarvan zijn als migranten naar Europa gekomen, en hebben zich geworteld. Die nieuwe gemeenschappen moeten hun plek vinden in een tijd die gekenmerkt wordt door angst voor migranten in het algemeen en moslims in het bijzonder. De moslims zelf moeten uitvinden hoe ze burgerschap en religie met elkaar in overeenstemming brengen, hoe ze Europese moslims kunnen zijn, loyaal aan hun religie en loyaal aan het land waar ze wonen. Het Netwerk wil daarbij een denktank zijn, met debatten en dialoog, binnen de moslimgemeenschappen zelf, maar ook met de bredere samenleving.

Tariq Ramadan houdt de eerste inleiding. De realiteit van nu, zegt hij, is dat we leven in een moeilijke periode die gekenmerkt wordt door veel wederzijds wantrouwen en angst. Dat klimaat vinden we terug in alle Europese landen, en niet alleen in de landen waar terroristische aanvallen plaats hebben gevonden. Wat kunnen we daar aan doen?

Tegelijk is er een andere realiteit. Het feit dat er op een zaterdagavond met mooi weer en voetbal een zaal vol mensen bij elkaar is die daar wat aan willen doen. Laten we het onder ogen zien, zegt Ramadan. Mensen zijn bang. Het is onder de huidige omstandigheden heel normaal om bang te zijn. Dat helpt ook de moslims in Europa niet om zelfvertrouwen op te bouwen. Het helpt ook de niet-moslims niet, die zien dat er miljoenen moslims in Europa leven en die bang zijn voor hun toekomst. We kunnen niet simpelweg zeggen: je hebt ongelijk dat je bang bent. Laten we om te beginnen respecteren dat het mensen angstig en onzeker maakt. We kunnen wel zeggen: islam gaat over vrede en niet over geweld, maar wat ze zien en waar ze bang voor zijn is geweld. Dan is het niet voldoende om te zeggen: dat geweld is niet islamitisch, dat geweld is zelfs tegen de islam.

We worden er een beetje moe van om dat steeds maar te moeten herhalen. Ook over de andere problemen. Wij weten dat de islam geen problemen heeft met vrouwen, dat huiselijk geweld, gedwongen huwelijken, eerwraak niet islamitisch zijn, zelfs tegen de islam zijn, maar de realiteit is dat die dingen wel gebeuren. Het is dus ook realistisch, hoe vermoeiend dat ook is, om onder ogen te zien dat we keer op keer duidelijk zullen moeten maken dat we onrecht, ook tegen vrouwen, niet zullen accepteren en zullen bestrijden. Maar we moeten er tegelijk voor zorgen dat we niet alleen vanuit een defensieve positie blijven reageren. We hebben ook nog andere zaken te melden.

Die angst, die we niet kunnen ontkennen, en die in zekere mate ook legitiem is, wordt gemanipuleerd. Er zijn politici en intellectuelen die die angst voor eigen doeleinden gebruiken, en niet uit onwetendheid, maar uit opportunisme. Om stemmen te winnen, hun eigen positie te vestigen. Zij zijn degenen die onze pogingen om in vrede met elkaar te leven ondermijnen. Zij richten niet alleen schade aan voor het bestaan van de moslims in Europa, maar voor de gehele samenleving, voor de dag van morgen, voor onze gemeenschappelijke toekomst.

Er zijn vijf manieren waarop de angst wordt aangewakkerd en gebruikt.
1. Door alles te ‘essentialiseren’. Elk misdrijf of wangedrag wordt gezien als essentieel voor de islam, al of niet geillustreerd met een geselecteerd vers uit de koran. Er wordt bovendien beweerd dat de daden niet voortkomen uit extremisme, maar kenmerkend zijn voor de islam als geheel. Vroeger was het vooral rechts dat een dergelijke visie verspreidde, nu zijn het ook de mainstream politici, die zeggen: kijk niet alleen uit voor de radicale islam, maar voor alle moslims.
2. Door het denken in wij en zij te versterken. Zoals in uitspraken als: moslims zijn tegen het Westen. Ze delen onze normen en waarden niet. Maar loyaliteit aan een land is nooit blinde ondersteuning maar kritische ondersteuning. Ik sluit me bij je aan als je gelijk hebt, ik sluit me niet aan als je ongelijk hebt, is wat we als moslims moeten zeggen. Die uitspraken: ze zijn tegen Europa, ze zijn tegen ons, verspreiden angst.
3. De media doen hun werk. We weten het: destructie is nieuws, iets opbouwen niet. Dat de media daarin meegaan is ook omdat het publiek dat zo wil. Het is ook aan de burgers om daar tegen in te gaan, en te onderkennen dat het nieuws altijd geobsedeerd is door de kleine minderheid die uit is op vernietiging en niet geinteresseerd is in de miljoenen die net zo goed het doelwit zijn van het geweld van de enkelingen.
4. De opinieleiders halen alles door elkaar. Alles wordt op een hoop gegooid, racisme, sociale onrust zoals de rellen in Frankrijk, alles wordt geweten aan de islam, ook wat daar helemaal niets mee te maken heeft. Sommige zaken hebben te maken met migratie, of met sociaal-economische achterstand. Bij de verspreiding en manipulatie van angst hoort dat alle problemen worden ‘geislamiseerd’. Het is onze taak om die zaken weer te ontwarren.
5. De angst wordt aangewakkerd met het beeld van de miljoenen migranten die zich vermenigvuldigen en straks als ze de meerderheid hebben de macht overnemen. Een soort sluipende kolonisatie. Migratie is geen islamitisch probleem. De manier waarop Europa op dit moment met migranten en vluchtelingen omgaat is onacceptabel. Het is onwaardig om mensen te behandelen als criminelen. Het is ook niet in overeenstemming met de Europese waarden die in naam worden aangehangen.

Het is niet zo eenvoudig om in dit klimaat zelfvertrouwen op te bouwen en wederzijds vertrouwen. Wanneer we het getij niet kunnen keren zijn onze democratische samenlevingen in gevaar. We mogen niet vergeten dat racisme in Europa niet nieuw is. Er is al eerder een periode geweest, in de jaren dertig, veertig, waarin een groep mensen beschuldigd werd van samenzwering tegen het land, van double talk, moslims zijn niet de eerste groep die verweten wordt dubbele loyaliteiten te onderhouden en eigenlijk een soort vijfde colonne te zijn.
Wat we daaraan kunnen doen: helderheid. Het is duidelijk dat we in moskeeen hetzelde verhaal moeten vertellen als in het publieke debat. Wat we nodig hebben is het opbouwen van gemeenschappen die werken vanuit gedeelde waarden. Gelijkheid in burgerschap. Vrijheid van meningsuiting. Geen segregatie. Geen racisme. Wat we nodig hebben is een revolutie van vertrouwen. Die zullen we zelf moeten maken. Op de politici die vooral bezig zijn met de volgende verkiezingen hoeven we niet te rekenen. Wel op de burgers die zich vooral zorgen maken over hun eigen toekomst.

(Fatih Alev, Dilwar Hussain, Ahmet Alibasic)

De andere sprekers. Fatih Alev is een imam uit Denemarken. Hij heeft vooral van nabij de cartooncrisis beleefd. Hoe de Nationalistische partij in Denemarken al bezig was het het verspreiden van islamofobie. Om te beginnen reageerden we als moslims niet op de cartoons, en ook niet op de nationalisten die vonden dat we maar tegen een grapje moesten kunnen. De mannen die uiteindelijk naar het Midden Oosten zijn gegaan met hun klacht, waarna de vlam in de pan sloeg, waren imams die geen Deens spreken, en die zich in Denemarken nog steeds niet thuis voelen. Ik sta er niet achter wat ze hebben gedaan, ik zou er erg de voorkeur aan gegeven hebben als we deze zaak hadden opgelost in Denemarken zelf. Maar nee, er is geen sprake van een catastrophe. Toen een jonge vrouw met hoofddoek tv presentator werd kwam er protest van de nationalisten, maar de tv heeft haar gehouden, dat is de andere kant. En we moeten begrijpen: de Deense regering heeft gezegd dat ze geen excuses aan kan bieden voor wat een Deense krant heeft gedaan. Terecht. Maar dat betekent ook dat ze niet mogen verwachten dat alle imams zich keer op keer excuseren voor wat een kleine groep radicalen doet. Ze mogen langzamerhand weten dat de meerderheid weet dat geweld tegen de islam is.

Dikwar Hussain komt uit de UK. Hij heeft van nabij de vreselijke gebeurtenissen van 7 juli, de aanslagen in londen meegemaakt. We moeten ons blijven afvragen hoe het zo ver heeft kunnen komen, zegt hij. Helemaal begrijpen doen we het nog niet. Maar wat we wel weten is dat er veel onrust is juist bij de tweede en derde generatie migranten, die in Engeland zijn geboren, dachten dat ze Britse burgers waren, en merken dat ze nog steeds niet worden geaccepteerd. We moeten ook onderkennen dat die onrust ongelijk is verdeeld onder de moslims. De migranten uit India doen het goed. Met die uit Pakistan en Bangladesh gaat het veel slechter. We moeten ook onder ogen zien dat de moslims in Engeland 3% van de bevolking uitmaken, maar 10% van de populatie in de gevangenissen. We doen het zeker niet slechter dan in andere Europese landen, maar er zijn nog grote problemen.

Onze regering heeft de zaak niet makkelijker gemaakt, met de ondersteuning van de Amerikaanse inval in Irak. Dat werkt erg in op het inlevingsvermogen van jonge migranten, en hun rechtvaardigheidsgevoel. De helft van de moslimmigranten zijn onder de vijfentwintig. Ze zijn bang voor hun toekomst. Ook zij hebben er genoeg van zich steeds maar te moeten verdedigen tegen wat ze niet hebben gedaan. Er zij inderdaad onder de jongeren veel die zich vervreemd voelen, die niet het gevoel hebben dat ze Britse burgers zijn. Dat er pas een paar jonge moslims op een erg gewelddadige manier zijn gearresteerd helpt ook niet.

De debatten worden erg gedomineerd door het thema veiligheid. Maar we zouden het vooral moeten hebben over integratie. Daar versta ik onder: gelijkwaardigheid, participatie en interactie. Integratieprocessen zijn in Europa niets nieuws. Het is vaker gebeurd dat er een zekere mate van onrust was juist bij de tweede generatie, soms met rellen. Dat zijn de mensen die het scherpst de tegenstelling voelen tussen hun hoop en de realiteit.

Ahmet Alibasic komt uit Bosnie. Een oude Europese moslimgemeenschap. Wij weten maar al te goed waar angst voor moslims toe kan leiden, zegt hij. We hebben te maken met meer dan 20.000 mensen die omgekomen of vermist zijn. Daarvan was meer dan 90% moslim. Wij dachten eens dat we in een beschaafd land woonden. Maar wij hebben meegemaakt dat in een dorp 65 mensen in een huis zijn opgesloten dat toen in brand is gestoken. We hebben meegemaakt dat een imam werd vermoord, met zijn vrouw en hun vier kleine kinderen. En niet door een bombardement uit de lucht, met messen. Hoe kon dit mogelijk zijn?

Ons land werd niet bij elkaar gehouden met religie, maar door broederschap. Toch was het mogelijk dat de angst van niet-moslims tegenover moslims werd gemanipuleerd. Mensen zijn systematisch bang gemaakt. Ze kregen te horen dat moslims gewelddadig en bloeddorstig waren, en alleen zaten te wachten op het moment dat ze de macht over konden nemen. Er waren mensen die geloofden dat moslims hun kinderen opvoedden met de boodschap dat ze later ongelovigen zouden moeten doden, en vast mochten oefenen met het doden van lammetjes. Ze kregen te horen dat de moslims bezaig waren met een jihad, en als dat niet met wapens zou zijn, dan met demografische middelen. Je weet toch, moslims fokken als konijnen. Dit is wat ze te horen kregen: als wij de moslims niet doden, doden ze ons. Je kunt moslims nooit vertrouwen. Ze spreken altijd double talk.

Nu nog is dat niet over. Er wordt gezegd: geef ze een vinger, ze nemen de hele hand. Als ze een eigen plaatsje willen op een begraafplaats is dat alleen het begin. Als ze er op staan om in de kantine van het leger halal voedsel te kunnen eten is dat een teken dat ze niet met ons willen leven en dat we er niet op kunnen rekenen dat ze het land zullen verdedigen. In Servie is een boek vertaald, van John Esposito, dat heet Islamic Threat, Myth or Reality? In de vertaling hebben ze het vraagteken maar weggelaten, en is de titel alleen ‘de Islamitische dreiging’ geworden.

De wereldwijde gedachte dat alle moslims potentiele terroristen zijn vinden we ook in de landen van het voormalige Joegoslavie. Myra Milosevic schreef na 11 september een brief naar Bush, ‘we vechten tegen dezelfde vijand, nu jullie ook door hen zijn aangevallen, kun je er voor zorgen dat mijn man uit de gevangenis komt, want hij is een held’.

Bijna alle moskeeen in Servisch gebied zijn verwoest. Duizenden vrouwen en kinderen zijn verkracht. De kerkelijke leiders die de troepen zegenden voor ze in Srebrenica gingen moorden zijn nog steeds in functie, de mensen die het gedaan hebben hebben hun oude functies weer terug, aan de universiteiten. Die mensen staan klaar om opnieuw angst te verspreiden. Wat wij hebben meegemaakt: als de angst aan de macht komt is alles mogelijk. Laat het een les zijn.

Discussie met de zaal. Vraag aan Ramadan hoe we ons dat moeten voorstellen, een revolutie van vertrouwen. Het is niet dat je van bovenaf kunt organiseren, zegt hij. Je kunt mensen niet bevelen elkaar te vertrouwen. Het zal van onderaf door de burgers moeten worden opgebouwd. We kunnen daarvoor ondersteuning vragen bij de overheden, ook de locale, zoals hier in Rotterdam. Maar wacht er niet op tot de autoriteiten wakker worden, wacht niet op politici die wat anders aan hun hoofd hebben. Ga naar ze toe, zeg wij zijn burgers. We verwachten wat van jullie, jullie zijn tenslotte onze volksvertegenwoordigers. Begin zelf. Hier en nu. Laat je horen. neem de leiding.

Wat de jongeren betreft. We hebben ze lang gezegd maak je onzichtbaar. Wacht af tot de tijden beter worden. Dat is een instinct dat ons niet helpt, maar ons vastzet in getto’s. Het helpt ook niet om auto’s te gaan verbranden. Die energie en die woede moet omgezet worden in iets constructiefs. Wat ze ndig hebben is meer kansen, educatie in burgerschap. Ga stemmen. Eis je plaats op.

Rechts helpt daarbij uiteraard helemaal niet. Zij veroordelen ons omdat we in getto’s leven en niet integreren, maar ze doen er alles aan om de getto’s in stand te houden en de integratie te verhinderen, die ons dan weer kwalijk kan worden genomen. Je hoort rechts toch zeggen: ze zullen nooit integreren. Het antwoord? Kijk naar ons. Wij hebben het al gedaan, zegt Ramadan

We moeten ophouden om te denken dat we onze vuile was niet buiten moeten hangen, zegt Hussain, de Brit. Er zijn veel problemen met migranten. We gaan dat niet langer ontkennen. We laten zien dat we weten dat die problemen er zijn en dat we er aan willen werken. Samen.

Ik praat met de jongeren die zich in Denemarken niet thuis voelen, zegt Alev. Ik geef Turkije als voorbeeld. Daar worden gelovige moslims ook beledigd in de seculiere kranten, en kunnen meisjes niet studeren aan de staatsuniversiteiten omdat ze daar geen hoofddoek mogen dragen. Maar er is geen moment dat ze daar zeggen: we voelen ons geen Turkse burgers. Zo moeten de moslimjongeren in Denemarken zich gewoon realiseren dat ze Deense burgers zijn, en zich niet terugtrekken. We moeten ze helpen los te komen uit de viscieuze cirkel van zich afzonderen en daarom uitgesloten te worden. We moeten ze helpen weer hoop te vinden.

Iemand uit de zaal: realiseren we ons wel dat iedereen in Europa heeft heeft over de aanslag in de VS, maar we al zijn vergeten hoe groot de ramp was in Bosnie, en hoeveel moslims daarbij zijn omgekomen?

Nog iemand uit de zaal met een kritische noot: als Ramadan zegt dat de islam goed is voor vrouwen, dan willen we daar wel meer van in de praktijk zien. Vertel het de imams! Zorg ervoor dat de volgende keer geen vier mannen achter de tafel zitten.

Point taken, zegt Ramadan minzaam. We beloven dat we er aan werken, en eerlijk, in het stuurgroep zitten al meer vrouwen al is het nog niet de helft.

Ramadan schrijft een boek over de profeet, die een voorbeeld was in zijn inzet voor vrouwenrechten. We lopen ook in deze tijd nog ver achter zijn voorbeeld. We moeten er voor zorgen dat vrouwen voor zichzelf kunnen spreken, dat ze ook in de moskee kunnen bidden, net als de profeet deed die vrouwen serieus nam en naar ze luisterde. We moeten duidelijk maken dat we zowel de ‘literalist’ (letterlijke) interpretaties van de koran afwijzen, als de culturele discriminatie van vrouwen. Niet alleen de vrouwen moeten meer educatie krijgen over hun rechten binnen de islam, vooral de mannen moeten daarover weten. Het moet duidelijk zijn dat het gevecht voor vrouwenrechten geen zaak is voor vrouwen alleen, maar een zaak van de islam.

Verder is zelfkritiek ook niet weg, zegt Ramadan. We moeten onze medemoslims niet sparen als ze zelf racistisch zijn, tegen zwarten, tegen ongelovigen, tegen zigeuners.

De Ambassadeur houdt nog een slotspeech.

Het is een belangrijk project dan onderweg is, daar zijn de sprekers het over eens. Als we een betere samenleving willen, dan moet je naar buiten. Dan kunnen we dat niet met moslims alleen. Dan moet het voor iedereen duidelijk worden, moslim of niet, of we zinken of overleven, we zinken of overleven gezamenlijk.

Open je hart, en open je deur, zegt Alibasic, de Bosnier. And God bless you.