Verscheen in ingekorte versie in de volkskrant. Met dank aan Martin.

Israël als strategische last
Martin Siepermann en Paul Aarts

Voor Arnold Heertje is het zo klaar als een klontje. Het is machtspolitiek die de dienst uitmaakt, niet de internationale rechtsorde (Forum, 12 juli). Dat Dries van Agt en Pieter Bekker dat niet inzien (Forum, 6 juli), getuigt van grote naïviteit, aldus Heertje.

Om zijn punt te maken, creëert Heertje een tegenstelling tussen machtspolitiek en internationaal recht. Hiermee laat hij doorschemeren dat hem de ratio van het internationale recht is ontgaan. Dat is na de excessen van de Eerste en Tweede Wereldoorlogen juist ontwikkeld om de internationale (macht)verhoudingen te reguleren, te stabiliseren en daarmee te dienen. Die oorlogen hebben laten zien dat ongelimiteerde machtspolitiek alleen verliezers oplevert, vooral onder burgers. Gaza en Libanon leveren vandaag de dag daarvan het zoveelste wrange bewijs.
Ironisch genoeg is het Heertje zelf die van zijn analyse een karikatuur maakt. Hij stelt vast dat het “nauwelijks mogelijk is een land te noemen dat zich volledig aan machtspolitieke overwegingen onttrekt”. Dat landen macht nastreven is niets bijzonders. Waar het om gaat is dat landen, zeker op lange termijn, erbij gebaat zijn hun machtspolitiek binnen de kaders van het internationale recht te bedrijven. Dat het op dat punt bij Israël onnodig en op grote schaal misgaat, wil Heertje ons doen vergeten. Hij stelt dat Israël van de kaart geveegd zou zijn wanneer het “als het enige land in het Midden-Oosten en wellicht in de wereld onder alle omstandigheden de internationale rechtsorde in acht had genomen”.

Maar ook deze vervormde extrapolatie van het betoog van Van Agt en Bekker kan niet verbloemen dat het doorgaans geen defensieve maar expansionistische ambities waren die Israël hebben bewogen zijn machtspolitiek structureel buiten de kaders van het internationale recht te bedrijven. Zijn Israëls machtsbelangen daarmee ook gediend? Nee, want juist door dat beleid heeft Israël zélf zijn legitimiteit continu ondermijnd.
Dit inzicht is ook relevant voor de positie van Nederland. Met verwijzing naar artikel 91 van onze Grondwet pleiten Van Agt en Bekker voor een Nederlands Midden-Oostenbeleid dat de internationale rechtsorde bevordert. Volgens Heertje zou Nederland zich belachelijk maken wanneer het deze receptuur volgt. Het is immers machtspolitiek die doorslaggevend is. Maar dient het huidige Israëlbeleid beleid onze belangen?

Vertaald naar de Amerikaanse context is deze vraag onlangs onderzocht door twee vooraanstaande professoren, John Mearsheimer en Stephen Walt. In een opzienbarende studie naar de invloed van de Israëllobby op het Amerikaanse buitenlandse beleid trachtten zij te verklaren waarom de VS zo veel materiële en politieke steun aan Israël geven. Zij komen tot de slotsom dat er morele noch strategische redenen zijn die de omvang van deze steun rechtvaardigen. Mearsheimer en Walt concluderen bovendien – en daar gaat ’t hier om – dat Washingtons onvoorwaardelijke steun aan Israël Amerikaanse kernbelangen schaadt. In hun ogen vergroot deze steun de terreurdreiging waar de VS aan blootstaan, bemoeilijkt zij pogingen om nucleaire proliferatie tegen te gaan en heeft zij eraan bijgedragen dat de VS Irak zijn binnengevallen, met alle gevolgen vandien. Israël is in hun ogen een strategische last geworden en allang geen strategische bondgenoot meer.

Hetzelfde geldt in feite voor Nederland en de Europese Unie. Israëls optreden schaadt vitale belangen. Enkele voorbeelden. Vanwege de geografische nabijheid is de EU gebaat bij stabiliteit in het Midden-Oosten. Israël ondermijnt die voortdurend en werkt radicalisering in de hand. Israël frustreert ook de Europese inspanningen om in het Middellandse-Zeegebied democratie, mensenrechten en wapenbeheersing te bevorderen. In het vredesproces heeft Israël het Europese vermogen een constructieve en betekenisvolle rol te spelen beschadigd, recentelijk door zijn agressieve politiek richting de gekozen Hamas-regering.

Israëls voorkeurspositie kent intussen geen grenzen. Op tal van gebieden – wetenschap, cultuur, sport – heeft Israël een positie die vrijwel gelijk is aan die van EU-lidstaten. Het recente ‘EU-Israël Actieplan’, overeengekomen in het kader van het Europese Nabuurschapbeleid, heeft dat nog eens bevestigd.
Heertje’s analyse volgend zou men verwachten dat Israëls voorkeurspositie in de EU een afgeleide is van strategische belangen, maar dat is dus geenszins het geval. De benadering die Israël ten deel valt is niet alleen tegengesteld aan de internationale rechtsorde, zoals Van Agt en Bekker terecht concluderen, maar ook aan onze eigen belangen.

De combinatie van Israëlisch wangedrag en steeds meer privileges laat zien dat de Nederlandse en Europese benadering van Israël wordt gekenmerkt door een schrijnend gebrek aan conditionaliteit: de toekenning van privileges is niet gekoppeld aan goed gedrag.

In dat opzichte heeft Israël een unieke positie. Het is niet, zoals Heertje eist, aan Van Agt en Bekker om de Nederlandse regering duidelijk te maken waarom Israël als enige land moet worden genoopt de internationale rechtsorde te eerbiedigen. Het is aan de Nederlandse regering om uit te leggen waarom Israël het enige land is dat oorlogsmisdaden pleegt en tegelijkertijd zo veel voordelen ontvangt.

De huidige crisis laat zien tot welke excessen deze vrijblijvendheid leidt. In Libanon maakt Israël zijn middeleeuwse dreigement waar het land vijftig jaar terug in de tijd te bombarderen en is de vraag actueel of dit soort disproportioneel geweld niet de term ‘staatsterrorisme’ verdient. In de openluchtgevangenis Gaza raken de voedselvoorraden op. En op de Westoever gaat de kolonisatie en de bouw van de Muur volop door.

Het recht van de sterkste tiert welig. Niet alleen de internationale rechtsorde, maar ook onze belangen zijn hiervan de dupe. Het is tijd dat de Nederlandse regering en de EU deze dubbele les trekken.

Martin Siepermann is politicoloog. Paul Aarts doceert internationale betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam en is redactielid van ZemZem.