In Volkskrants Brief van de Dag Sabine Baron, die het onterecht vindt dat Dries van Agt en Martin Siepermann ‘partij kiezen’. Dat is het hele probleem, stelt Baron, dat we partij kiezen.

Wat zou er gebeuren wanneer we het gelijk/ongelijk weglaten? Dan zouden we kunnen zien wat er werkelijk aan de hand is, geld stoppen in het verwezenlijken van een vreedzame wereld. Dan is er ook geen onderscheid meer tussen joden, christenen, islamieten, Libanezen, Israeliers, Palestijnen. Het is eigenlijk zo simpel! Alleen een kwestie van denken in eenheid in plaats van denken in paradoxen – en er ook naar handelen.

Helaas vertelt Sabine Baron ons niet hoe dat handelen er dan uit moet zien, en ook niet hoe ze dat ‘geld voor de vrede’ denkt te verdelen. En slaat ook maar even over dat er al mensen zijn die ‘zien wat er aan de hand is’ – en op grond daarvan hun positie hebben gekozen. Misschien moet Baron er nu pas mee beginnen om te ‘gaan zien’. Ik was er al een tijdje.

Niets doen, oog in oog met onrecht, is altijd in het voordeel van de sterkste. Neem een simpel voorbeeld, we lopen over straat. Je ziet dat een grote man een klein mannetje in elkaar staat te tremmen. Wat doe je dan? Als je wegloopt of er dadenloos naast staat te kijken ben je medeplichtig. Als je er tussen probeert te komen ben je partijdig, en loopt bovendien het risico zelf klappen op te lopen. Er is geen ontkomen aan: wie onrecht waarneemt hangt. Er is niet veel ruimte tussen medeplichtigheid en partijdigheid. Niets doen of iets doen heeft beide vervelende gevolgen. Het is dus ook geen wonder dat veel mensen oog in oog met onrecht dat onrecht maar liever ontkennen, en een blokje omlopen: mijn naam is haas, ik heb het niet gezien, het gaat mij niet aan, ze zoeken het maar uit, waar twee vechten hebben twee schuld, wat kan ik nou doen, niets toch?

Ja, in het geval van die twee mannen kun je de politie bellen. In zoverre gaat de vergelijking mank. Maar nu Israel en Palestina. Welke politie moet hier worden gebeld? Deskundige in het internationaal recht, Charles Shamas heeft dat eens helder uitgelegd: wanneer een volk nergens zijn recht kan halen, vallen ze terug op oude methoden en nemen het recht in eigen handen. En dat dus nogal eens op een manier die we in het westen, waar we gewend zijn om naar de rechter te kunnen lopen, niet goedkeuren. Terecht niet, overigens. Aanvallen op burgers mogen nooit, ik zal dat nog maar eens een keer stellen. De vraag blijft wel: waar kunnen de Palestijnen hun recht halen?

In situaties van onrecht bestaat er geen onpartijdigheid. Of je zou het anders moeten zeggen: het gaat er om dat je niet partij kiest op grond van wie je sympathie heeft, maar op grond van recht. Dat is exact waar mensenrechtenverdragen over gaan, waar de Conventies van Geneve over gaan, waar internationaal oorlogsrecht over gaat. En dat is wat Van Agt en Siepermann toepassen, en op grond waarvan ze, inderdaad, partij kiezen. Is dat omdat ze de Palestijnen aardiger vinden dan de Israeli’s? Daar gaat het helemaal niet om. Het gaat er om dat recht wordt toegepast.

Ik was een paar jaar geleden met een vrouwengroep op uitnodiging van UCP (United Civilians for Peace) op reis door Israel en Palestina. Het was een bont samengestelde groep, qua politieke kleur. SP, GroenLinks, CDA, VVD. We ontmoetten Israelische en Palestijnse parlementariers, Israelische actiegroepen en mensenrechtenorganisaties, Palestijnse vertegenwoordigers van veel verschillende groeperingen. We zagen de situatie ter plekke. Checkpoints, afgegrendeld Gaza. Voor sommige vrouwen, zoals ik, was het niet nieuw wat ik meemaakte, noch in Israel, noch in Palestina. Voor anderen wel, en die waren erg onder de indruk en geemotioneerd. Aan het eind van de reis werden we geacht een gezamenlijk statement te produceren. Ik had daar nogal tegenop gezien. Dat lukt ons nooit, dacht ik, met al die verschillende politieke achtergronden. Maar het werd een fluitje van een cent. We kozen voor een duidelijk criterium: de mensenrechten. Op grond daarvan was het binnen een half uurtje rond: het grootste probleem in het bereiken van een rechtvaardige vrede waren de massale schendingen van het recht door Israel. En inderdaad: ook Palestijnen schonden die rechten wanneer ze aanvallen pleegden op burgers. Maar vanuit het oogpunt van recht was het duidelijk waar de hoofdoorzaak lag. Kwestie van grote man tremt klein mannetje in elkaar.

Ik hoef dat hier niet opnieuw te herhalen, want het is inmiddels ruimschoots geboekstaaft, in een eindeloze reeks VN-resoluties, bijvoorbeeld. Israel had de vluchtelingen terug moeten laten komen. Israel had geen Palestijns gebied mogen bezetten. Israel had geen bezet gebied mogen annexeren, had daar geen Israelische bevolking heen mogen sturen, had de verantwoordelijkheid voor gezondheid, onderwijs en voeding van de bevolking die onder hun bezetting leefden. Israel had tijdens die bezetting de vrijheid van beweging niet mogen verhinderen binnen het gebied, had medische hulp en voedselconvooien niet tegen mogen houden. Israel had geen scheidingsmuur mogen bouwen op Palestijns gebied. Israel had in het bezette deel van Jeruzalem geen huizen mogen confisceren, en geen inwoners mogen deporteren. Israel mag geen mensen opsluiten zonder proces. Israel mag geen mensen martelen. Israel mag geen collectieve straffen uitvoeren. En recent, zie het rapport van de Human Rights Watch, Israel mag geen aanvallen uitvoeren als duidelijk is dat daar vooral burgers mee getroffen worden.

En dan hebben we het nog niet over de mensenrechten en burgerrechten van de niet-joodse minderheid in Israel zelf. Inderdaad, in hun verweer tegen de bezetting zijn ook Palestijnen over de schreef gegaan, en ook dat moet gezegd worden. Maar bij elkaar opgeteld is de zaak glashelder. Wie dan nog wil zeggen dat het beter is geen partij te kiezen is in feite dus wel degelijk partijdig. En kiest de kant van Israel. Niets aan te doen.

Zelfs wie geen oordeel uit zou spreken, maar niets anders zou doen dan het internationale recht toepassen en op grond daarvan de feiten te presenteren, krijgt het verwijt partijdig te zijn. Amnesty International en andere mensenrechtenorganisaties hebben daar regelmatig last van. Ik sprak jaren geleden met Hannah Friedman, een van huis uit Nederlandse Israeli. Die heeft PCATI opgericht, een organisatie die zich inzet tegen het martelen in Israelische gevangenissen. Ook zij wordt gezien als partijdig. Tja. Het was helaas zo dat er in alle dossiers maar één Israeli te vinden was, een ultrarechtse man, die in de gevangenis slecht was behandeld. ‘Kan ik het helpen dat ze alleen Palestijnen martelen’, zei ze tegen mij, ‘ik kan ze toch moeilijk vragen om ook eens wat joden te martelen, zodat wij niet zo partijdig lijken’.

De toetssteen is het internationale recht. Onpartijdigheid bestaat er uit dat we die toepassen, ongeacht. Vervolgens, als we die toepassen, kun je niet anders dan je conclusies trekken. En dan heet je partijdig.

Datzelfde probleem heeft onze regering ook. Die afficheert zich graag als bemiddelaar, die boven de partijen staat. Maar wanneer je weigert om het internationale recht toe te passen, waar ook Nederland toe verplicht is, is ‘onpartijdigheid’ holle retoriek. En het is in de afgelopen tijd ook al meer dan duidelijk geworden dat minister Bot met twee maten meet; hoge eisen stelt aan de Palestijnen, met zware sancties, maar met Israel blijft hij liever praten om de goede onderlinge verstandhouding niet te verstoren. Bot kiest dus wel degelijk partij, al doet hij graag van niet, en wel voor de sterkste. En is daarmee vergaand medeplichtig aan het voortbestaan van het onrecht. Dat begint gelukkig op te vallen.

Ik heb er geen moeite meer mee om als partijdig gezien te worden, na meer dan twaalf jaar in de Palestijnse gebieden, na gezien te hebben wat daar gebeurt, na een eindeloze studie naar de vraag waar het mis is gegaan, hoe het mis is gegaan, door wie het mis is gegaan. Ik sta dus vierkant achter de rechten van de Palestijnen. En denk daarbij, uiteindelijk ook achter een rechtvaardiger Israel, de enige manier waarop ook dat land ooit in vrede met zichzelf en met de buren zal kunnen leven. We hebben al veel te lang geen partij durven te kiezen, Sabine Baron. Partij voor mensenrechten.