Te gast: Hajo Meyer. Het artikel verscheen eerder in de Volkskrant. Met dank aan Hajo.

Zionist en Jood, twee te onderscheiden begrippen

Het verwaarlozen van een duidelijk onderscheid tussen anti-Zionisme, en anti-semitisme is een ernstige tekortkoming in het opiniestuk van H. J. Schoo “wij stonden achter Israël”, betoogt Hajo G. Meyer.

Om met de deur in huis te vallen, niet elke jood is Zionist. De enige tijd in de geschiedenis dat bijna alle joden in de wereld grote sympathie voor Israël hadden en er onvoorwaardelijk achter stonden was vlak na de Tweede Wereldoorlog door zijn dramatisch dieptepunt, de holocaust. Dit beeld veranderde vanaf 1967 toen bleek dat Israël niet van plan was de bezetting van de Palestijnse gebieden op te geven maar daar een steeds strenger regiem van koloniale onderdrukking installeerde. Nu, na de inval in Libanon, heeft het afstand nemen van de politiek van de staat Israël door joden in de hele wereld een veel breder draagvlak gekregen.

Niet alleen geldt dat niet elke jood een zionist is, minstens even waar is dat niet elke zionist een jood is. Integendeel, naast de rabiate, kolonisten in de bezette gebieden behoren de christelijke Zionisten tot de meest extreme Zionistische chauvinisten. Dit geldt met name voor die in Amerika maar het geldt ook voor die elders in de wereld. De verwarring die over de begrippen ‘joods’ en ‘Zionistisch’ bestaat wordt in de hand gewerkt doordat de Zionistische staat Israël zich een ‘joodse’ staat noemt terwijl hij slechts een ‘Zionistische’ staat is.

Helaas kan niet ontkend worden dat een belangrijke oorzaak van de verwarring tussen joods en zionistisch reeds in de teksten van het Oude Testament verborgen liggen. In het Oude testament worden namelijk twee heel verschillende vormen van jodendom beschreven. De ene, universalistisch , humanitair, die met name door de profeten is gepropageerd en die de ethische inhoud van het jodendom centraal stelt, is de vorm die na het midden van de 18e eeuw tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Europa verreweg de overhand had. De andere vorm staat hiermee in scherp contrast. Deze is uitvoerig in bijvoorbeeld het boek Josua beschreven en is etnocentrisch, xenofoob en zingt de lof van etnische zuiveringen. Door het Europees, christelijke anti judaïsme en antisemitisme omstreeks de eeuwwisseling van de 19e naar de 20e eeuw ontstond het Zionisme dat zich sindsdien steeds meer geïdentificeerd heeft met het tweede soort van jodendom. Het kan dus niet ontkend worden dat ook het Zionisme een recht heeft te beweren een beweging te zijn die in het jodendom geworteld is. Alleen, het is een geheel ander soort jodendom dan dat, wat zich na de vernietiging van Jeruzalem in het jaar 70 n.C. ontwikkelde; en het verschilt nog meer van datgene wat na de Verlichting in Europa bekend en aanvaard was: het humanitaire universalistische jodendom, dat via zijn eigen moderne Europese Verlichters, zoals met name Moses Mendelssohn, een vorm gevonden had die verregaand aangepast was aan de West-Europese cultuur. Dit soort verlichte en moderne jodendom werd door de meerderheid van de joden in de westerse wereld tot omstreeks 1940 beleden. Nog steeds beschouwen de meeste verlichte niet-joodse westerse mensen de westerse joden als tot de westerse cultuur behorend en daarmee dezelfde humanitaire idealen beamend als zijzelf.

Hiermee kom ik op een belangrijk punt, nl. een antwoord op de vaak gestelde vraag, ook nu weer in het stuk van Schoo, waarom juist Israël zo scherp en kritisch wordt gevolg door de media. Deze focussering op alles wat Israël fout doet zou wel eens voor het grootste deel (ik zeg bewust niet voor 100%) voort kunnen komen uit een positieve identificatie met de joodse medeburgers in onze samenleving! In de eerste plaats zijn wij de oudste groep vreemdelingen in praktisch alle Europese landen. Voor het merendeel zijn we sinds de tweede helft van de 19e eeuw in verregaande mate in de samenleving geïntegreerd. In West en Midden Europa is sindsdien de volledige beheersing van de taal van het land door de meeste joden een feit. Ja, de bijdrage aan de nationale literatuur, cultuur en wetenschap is zeker in Midden Europa onevenredig groot. Zelfs in Nederland is deze bijdrage, ook al vóór de Tweede Wereldoorlog, niet te verwaarlozen. Met andere woorden, voor heel veel beschaafde Europeanen zijn de joden in hun land, “hún joden”, bijna zijzelf. Aangezien een belangrijk deel van de joodse bevolkingen nog steeds naar buiten toe volledig kritiekloos achter alles staat wat Israël doet, -goed of kwaad -, ligt de identificatie van die daden met ‘onze joden’ voor de hand. Dit betekent dus dat dit soort beschaafde Europeanen die verwerpelijke daden als bijna door hen zelf gedaan ervaren. Net zo als goede Nederlanders tegen het Apartheidsregime in Zuid Africa door hun Boeren, of tegen de z.g. politionele acties protesteerden en goede Amerikanen tegen de Viet-Nam oorlog, zo is er via de identificatie van de diverse Europese bevolkingen met “hun joden” veel kritische aandacht voor de bezetting van Palestina en de daarmee gepaard gaande onderdrukking van de mensen.

Het is dus ten enenmale fout om het merendeel van de grote aandacht voor het nu al bijna 40 jaar durende conflict tussen Israëli’s en Palestijnen in verband te brengen met antisemitisme. In het merendeel van de gevallen zal eerder het omgekeerde waar zijn, het zijn immers je vrienden die jou je feilen tonen. Maar helaas moet worden vastgesteld dat onverantwoordelijke Israëlische politici zoals Shimon Peres, Sharanski en Sharon de verwarring tussen kritiek op daden van Israël, en anti-semitisme bewust in de hand hebben gewerkt. Immers, als schendingen door Israël van internationaal recht en humanitair recht in het geding zijn kan deze kritiek volledig terecht zijn. Door te stellen dat dergelijke kritiek de huidige vorm van anti-semitisme zou zijn, wordt menig rechtschapen mens in de categorie van potentiële moordenaar geplaatst en daardoor vaak zwaar beschadigd. Als leiders van de zich joods noemende Zionistische staat anti-semitische gevoelens wakker roepen, – want weinig wekt deze gevoelens meer op dan valse beschuldigingen -, dan kun je bij het beoordelen van deze handelwijze alleen maar kiezen tussen aan hun verstand te twijfelen of te vermoeden dat ze er een bedoeling mee hebben.
Hajo G. Meyer is bestuurslid van ‘Een Ander Joods Geluid’