Wie zichzelf, of een bemind persoon een plezier wil doen: van Martin Buber is er een prachtig boekje herdrukt. De weg van de mens. Buber was filosoof, diep relgieus en een van de joden die al voor 1948 waarschuwden dat de stichting van de staat Israel de joden geen vrede zou brengen. Hij had liever vrede tussen joden en Arabieren, dan een nationale staat, en vond dat met het zionistische nationalisme het wezenlijke van het judaisme werd aangetast. In 1947 hield hij bij de Woodbrookers in Bentveld een lezing, die de basis vormde van dit boekje.
Het is ook prachtig uitgegeven met een van de beroemde prenten van Hendrik Werkman op het omslag. Werkman werd twee dagen voor het eind van de oorlog opgepakt en doodgeschoten. De prent heet De roep van de aarde.
Buber gaat uit van de Chassidische traditie, en geeft daarmee een aanzet voor een houding van geestelijk verzet: Bij zichzelf beginnen, maar niet bij zichzelf eindigen; van zichzelf uitgaan maar niet naar zichzelf toe streven: zichzelf zijn, maar niet met zichzelf bezig zijn.
Het klinkt paradoxaal en is ook niet simpel, al hebben wij ook dat gezegde: verbeter de wereld, begin bij jezelf. Buber geeft ons een levenshouding, een opdracht mee, die een oude controverse overstijgt: de mensen die zich politiek engageren, meningen hebben, maar verzuimen om te bekijken wat hun eigen motieven daarbij zijn, of die zuiver en helder zijn, die vergeten dat zij zelf het middel zijn om verandering door te voeren. En aan de andere kant de mensen die veel doen aan zelfontplooiing, aan bezinning, maar daarbij vergeten dat ze een deel uitmaken van de wereld, dat ze verantwoordelijk zijn.
Het sluit perfect aan bij de gedachtengang, het geloof, van de Ekklesia. Niet voor niets natuurlijk, ook daar wordt teruggegrepen op de aan het christendom voorafgaande joodse traditie en wordt er nooit vergeten dat Jezus geen christen was maar een jood. Aan vroomheid heb je niets, wanneer het zich niet uit in dat wat je doet, het gaat om mensen met ‘rechtvaardige handen’. Die zich afvragen wat we zondag zongen: ‘Vrouw, waar is je broer? Mens waar is je zusje?’
Een voorproefje, maar lees het vooral zelf.
De mens moet worden aangespoord om orde in zichzelf te scheppen, stelt Buber.
De mens moet eerst zelf inzien dat de conflictsituaties tussen hem en anderen slechts uitvloeisels zijn van de conflictsituaties in zijn eigen ziel, en dan moet hij trachten dit innerlijk conflict te overwinnen, om nu, herboren en tot innerlijke vrede gekomen, zijn medemensen tegemoet te treden en een andere, nieuwe verhouding tot hen op te bouwen.
Als volledig mens, zegt Buber.
Maar juist in deze zienswijze, waarin de enkeling zichzelf slechts als individu beschouwt waartegen andere individuen botsen, en niet werkelijk als volledig mens wiens ommekeer meehelpt aan een ommekeer in de wereld, juist hier ligt de fundamentele dwaling waartegen de chassidische leer opkomt. Het enige wat mij te doen staat, is bij mijzelf te beginnen, en op dat ogenblik heb ik mij om niets ter wereld te bekommeren dan om dit begin. Ieder ander standpunt leidt mij af van dit begin, verzwakt mijn initiatief ertoe, verijdelt deze gehele moedige en geweldige onderneming. “Zoek de vrede daar waar je staat”.
Maar dat is niet het einde van het verhaal, dat is het begin.
Wat hier wordt gezegd, is ogenschijnlijk in tegenspraak met alles wat ik tot dusver uit de leer van het chassidisme heb vermeld. Wij hebben gehoord: ieder moet zich op zichzelf bezinnen, hij moet zijn bijzondere weg kiezen, hij moet zijn wezen tot eenheid brengen, hij moet bij zichzelf beginnen: nu wordt er echter gezegd: men moet zichzelf vergeten.
Men behoeft maar een vraag te stellen: “Waarom?” . Waarom moet ik mij op mijzelf bezinnen, waarom mijn wezen tot eenheid te brengen? Het antwoord luidt: Niet ter wille van mijzelf. Bij zichzelf beginnen, maar niet bij zichzelf eindigen: van zichzelf uitgaan, maar niet naar zichzelf toe streven: zichzelf zijn, maar niet met zichzelf bezig zijn.
Iedere ziel zal zichzelf bewust moeten worden, zichzelf louteren, maar niet om der wille van zichzelf, noch om het aardse geluk, en ook niet om der wille van de hemelse zaligheid, zegt Buber. Maar ter wille van Gods werk in de wereld.
Men moet zichzelf vergeten en de wereld gedenken. Daar waar men staat.
Anja, wat bijzonder dat je hier de filosoof Buber aanhaalt! Idd een mooie denker…
Ook uit de mond van Buber:
“In den beginne is de relatie, alle werkelijke leven is ontmoeting”
Ben je ook hard mee bezig op dit weblog 🙂
ps. weet je trouwens dat je op het favoriete lijstje weblogs staat van Klaas de Vries? (zie VK magazine van dit weekend)
Leuk van Klaas. Ik had het over het hoofd gezien, die tekening erbij lijkt ook voor geen meter.
Ieder draagt iets
kostbaars in zich wat in
geen ander te vinden is.
Dat te vinden is zijn weg.
Martin Buber
“Verbeter de wereld, begin bij jezelf.” In dit gezegde kan ik mij helemaal vinden. Alleen kan voor de ene mens het bij jezelf beginnen een veel langere en intensievere weg zijn dan bij de andere mens. En is het aan ons mensen om te oordelen over iemands ‘rechtvaardige handen’? Er is van iemand (ik weet zo niet van wie) de uitspraak dat als je één mens gered hebt, dat je de hele mensheid gered hebt. Het begrip ‘rechtvaardige handen’ is zeker niet kwantitatief te benaderen.
Dat Jezus geen christen was maar jood en that ’s it, vind ik een te simpele benadering. Jezus was natuurlijk een zeer bijzonder mens, daarvan getuigt alleen al het gegeven dat hij als twaalfjarige in de tempel de schriftgeleerden onderwijst. Daarmee kun je iets van zijn bijzondere oorsprong proeven. Daarna belooft hij z’n moeder weer gehoorzaamheid, en dat maakt hem ook weer ‘gewoon’ jood. Toeval bestaat niet, is mijn overtuiging. Jezus is niet toevallig in het joodse volk geboren. Als de Joden het Egyptische veelgodendom verlaten (de Egyptische vleespotten), worden ze met de zwerftocht door de woestijn ‘rijp’ voor het monotheïsme. En daarmee wordt de (het eerste stukje) weg bereidt voor de geboorte van Jezus en het ontvangen van de Christus.
Als met de doop in de Jordaan het Christuswezen z’n intrek neemt in het menselijke lichaam van Jezus, vindt een wereldgebeuren plaats, waarvan wij de impact niet makkelijk kunnen overzien. Christus is, mijnsinziens, jood noch christen.
groet,
Lees Buber, Bert. Ook hij benadrukt dat de weg voor elk mens uniek is, en niemand zegt dus dat die kwantitatief te meten zou zijn, al heb ik persoonlijk wel de neiging om te vinden dat mensen meer moeten doen dan leven voor zichzelf.
En Jezus was een jood, en geen christen, Bert, gewoon heel feitelijk. Je kunt hem zijn jodendom niet ontnemen zonder de mens die hij was geweld aan te doen. De christenen kwamen later. Daarmee is niet gezegd dat hij niet bijzonder zou zijn, dat kun je zeker niet uit mijn woorden halen. Waarom het belangrijk is om dat te benadrukken: omdat we in het christendom de neiging hebben om de joodse wortels weg te werken. Zo werd zelfs in de geschiedenis een ‘vergoyste’ Jezus (blond en voorzien van blauwe ogen, zo werd hij mij getoond op de zondagsschool) ingezet tegen de joden. En als ik Buber lees, dan erken ik ook hoe schatplichtig we zijn aan het oorspronkelijke jodendom, en hoeveel wijsheid daar nog te vinden is. Daar gaat het mij om.
Het komt mij voor Anja, dat je niet leest wat ik schrijf. Nadat Jezus als twaalfjarige in de tempel de schriftgeleerden onderwezen heeft en hij weer bij Maria terugkomt belooft hij haar weer te gehoorzamen en ik schrijf dat hij daarmee weer ‘gewoon’ jood is, zowel religieus als erfelijk. Ik zeg niet dat Jezus christen was en ontken zijn joodse wortels niet. Alleen zijn voor mij Jezus en Christus niet de zelfde ‘grootheden’ (of hoe moet ik het zeggen) en daar, Anja verschilt, denk ik, ons inzicht.
En zeker zijn wij het jodendom en de Joden schatplichtig. Het joodse volk heeft in de mensheidsgeschiedenis de woning voor de Christus bereid. En daar was ook de joodse wijsheid voor nodig. En de bijdrage van het joodse volk aan de mensheidsontwikkeling is, denk ik, ook nog niet voorbij, kijkend naar de 2000 jaar geschiedenis nadat Christus op aarde rondliep. Ik denk dat de Joden ons een soort van spiegel voorhouden.
Maar we zijn ook de oude Indiërs schatplichtig en de oude Persen en Egyptenaren en de Grieken en de Kelten. En ik vermoed dat we ook de Islam schatplichtig zijn.
groet,
Het wordt niks met deze uitwisseling van gedachten, Bert. Je zei wel degelijk letterlijk Christus is mijns jood noch christen. Nou, volgens mijn informatie was Jezus een jood, en waarom zou je dat weg willen poetsen? Mij lijkt dat meer dan relevant, als het gaat om de wortels van onze cultuur. En nu haal je er weer de oude Indiers en de Perzen bij. Daar ging mijn verhaal niet over.
Ik geloof niet dat we dezelfde taal spreken.
Beste Anja,
Ik ben blij dat je nog weer reageert (en moet ook wel even lachen). Zolang we op elkaar reageren is het gesprek nog niet gesmoord. Voor jou zijn Jezus en Christus de zelfde en voor mij niet. Jezus was een jood en dat poets ik niet weg. Christus is voor mij een ander wezen dan Jesus, en is volgens mij niet in aardse hokjes in te delen. Dat verschil in inzicht kun je ook gewoon laten staan.
groet,
In ieder geval is Bert de islam schatplichtig: de uitspraak ‘wie één mens heeft gered, heeft de hele mensheid gered’ is van Mohammed.
Dankje wel Hendrik Jan.
groet,
Hendrik Jan Bakker dient Bert niet geheel correct van repliek, Mohammed kende de Talmoed blijkbaar. Daar staat het befaamde citaat – de Talmoed ontstond honderden jaren eerder – al vermeld.
Wij maken een werkstuk over Martin Buber,
kan iemand ons vertellen waarom Martin Buber nog steeds mensen inspireert?
Groeten.
Wat een zinloze discussie, over wie Jezus nu wel of niet was…
Gaat het gewoon niet eerder over hoe de Jezus-geest, zijn gedachtegoed in jezelf voortleeft? Dat is wat Martin Buber ons ook wil vertellen: Hoe je de ander ziet, is hoe je je zelf ziet.
Oordeel niet, want alles van de ander, leeft ook in jou. Elk conflict met een ander, is begonnen met het conflict in jezelf.
Dus geen discussie over wie Jezus of christus was: lééf zijn gedachtegoed en ga in vrede (vooral met jezelf).
Buber is een man die ons werkelijk een mess die ons laat zien hoe het mogelijk is als Christen te leven
Of als jood.
Hoi Anja,
Waardevolle toevoeging!!
Kees
Hallo Anja,
Trok Buber jou aan door zijn houding tegen de oprichting van de staat Israel. Of trok de filosoof Buber jou aan om de filosoof Buber en zijn boodschap.
groeten Simon
Ik zou niet meer weten wat er eerst was, Simon. Het lijkt mij er ook weinig toe te doen: Buber met zijn boodschap van medemenselijkheid kon niet anders dan bezwaar hebben tegen wat hij met vooruitziende blik in Palestina/Israel zag gebeuren. Buber vertegenwoordigt voor mij het beste wat het judaisme heeft voortgebracht, naast, gelukkig, vele anderen en steeds meer anderen, en ik zou willen dat meer mensen zijn boodschap begrepen. Uiteraard.
Monotheïsme en de daaruit voortvloeiende oppositie tussen groepen en individuen heeft nog nooit tot iets anders geleid dan strijd (zie de voorgaande discussie). Als we naar Buber luisteren zal dat wel te maken hebben met de strijd die we in onszelf ervaren en het gevoel dat we anders en beter zijn dan onze medemens.
Laten we eens echt naar hem gaan luisteren in plaats van te bekvechten over wie er een Jood is en wie niet.
Ik ben het er reuze over eens dat ze in Israel eens op moeten houden met bekvechten over wie er een jood is en wie niet – maar daarvoor is het natuurlijk wel noodzakelijk dat Israel een gewone democratie wordt met gelijke rechten van alle burgers ongeacht geloof of etniciteit.
Maar dat monotheisme, of anders gezegd die drie Abrahamitische religies, altijd leiden tot strijd is kletskoek.