Meestal kom ik er niet toe om een ingezonden brief of een opiniestuk te schrijven, misschien omdat ik in het geval van ergernis of verontwaardiging al voldoende uitlaatklep heb in dit weblog. Kwam een groot artikel van Jolande Withuis langs in NRC van 12 januari, onder de titel ‘En nu op naar de derde golf?’ (Te vinden op www.nrc.nl/boekenblog). Ergernis.
Niet omdat ze er als Ayaan-fan anders over denkt dan ik, want dat wist ik al, niet omdat ze haar columns schrijft in Opzij, waar ik forse kritiek op heb. Maar vooral omdat ze het nodig vindt om feministes met andere opvattingen dan zijzelf voor van alles uit te maken waarvan ze echt kan weten dat het niet klopt.
Zo komt ze weer eens met het mantra aanzetten dat wij, die andere feministes, het ‘onder het mom van diversiteit af laten weten ten opzichte van moslima’s, en dat we vrouwvijandige praktijken liever laten voortbestaan dan een godsdienst of een cultuur te bekritiseren’. Dat is misselijk en beneden peil en vooral heel erg onwaar. Als zij zelf eens naar een van de vele bijeenkomsten was geweest en kennis had gemaakt met de vrouwengroepen die hier al jaren breeduit op dit weblog worden gepresenteerd, die heel veel doen aan de ‘vrouwenvijandige praktijken’ en die al midden in hun emancipatieproces zitten, dan had ze mij daar vele keren tegen kunnen komen. Maar zij was er nooit, noch enige andere vertegenwoordigster van Opzij.
Het hoorde altijd bij de goede gewoontes binnen de vrouwenbeweging om weliswaar heftig en soms kwaad met elkaar van mening te verschillen, maar niet te ontkennen dat er veel verschillende versies feminisme zijn. En de mijne was vanaf het allereerste begin om me te verbinden met wat toen zmv-vrouwen heette, zwarte, migranten en vluchtelingenvrouwen, zoals dat voor mij nog steeds geldt, nu de focus vooral is gericht op moslima’s. Withuis is die oude gewoonte kennelijk vergeten, en doet alsof het Opzij-feminisme de enige vorm is die er toe doet of die nog bestaat. Compleet met de verenging van waar we voor stonden tot ‘vrouwen aan de top’ en ‘emancipatie is carriere of tenminste betaald werk’. Niks op tegen, maar te mager en te weinig en voor veel vrouwen niet aan de orde. Ergernis, dus. Ik liet het liggen. Toen mailde Karen Vintges, die ik vooral ken, of opnieuw heb leren kennen tijdens de buitengewoon inspirerende bijeenkomsten over vrouwen en islam in De Balie (ook daar weer niemand van Opzij gezien) Of ik mee wilde schrijven aan een stuk voor het NRC. Vooruit. Het stond er vrijdag in. Beetje ingekort, wel jammer. Vintges had nog wat over Simone de Beauvoir waar ze op heeft gestudeerd dat er uit is gevallen, en ik had nog wel wat meer in de Hirsi Ali sectie dat is gesneuveld. We moeten maar eens wat groters gaan schrijven.
Hieronder de tekst:
Feminisme blijkt voor Jolande Withuis vooral te bestaan uit het recht voor vrouwen op werk en carrière. Zo komt ze in haar beschouwing ‘En nu op naar de derde golf!’ vrijwel meteen met het thema van (de afwezigheid van) vrouwen in de top van bedrijfsleven, politiek en wetenschap in Nederland. Ook daarna legt ze alle nadruk op werk en economische zelfstandigheid als voorwaarden voor de individuele vrijheid van de vrouw. Hier vraagtekens bij zetten – zoals ondermeer Christien Brinkgreve en Egbert te Velde doen in hun boek Wie wil er nog moeder worden? – is voor Withuis meteen terug naar af en ‘voor jonge moslima’s zelfs desastreus.’
Dat Nederlandse vrouwen nogal eens doorslaan naar een overdreven moedermoraal, is een feit. Maar om ons het andere uiterste, dat van de full time werkende moeders in Amerika op te dringen, zoals eerder Heleen Mees voorstelde in deze krant, gaat echt te ver. Wie de ratrace van die moeders van dichtbij heeft meegemaakt, weet dat daar niets ‘leuks’ aan is. Voor de kinderen moet een hoop psychische hulp ter compensatie worden aangerukt.
Bijzonder is juist de weigerachtigheid van Nederlandse vrouwen om zich te conformeren aan dit jachtige bestaan van de – vaak meer dan – full time-werknemer, die de kinderen uitbesteedt en een monomane werkidentiteit heeft. Nederlandse vrouwen hebben een cultuurkritische houding voorzover ze zich niet willen invoegen in ‘het systeem’ en voorzover ze niet mee willen doen aan het eenzijdige yuppie-ideaal van de ‘geslaagde’, want in zijn werk succesvolle mens. Nieuwe culturele en institutionele vormen van verdeling van zorg en arbeid zijn dus nodig en mannen mogen daarbij niet buiten beschouwing blijven. Maar een doorgeschoten individualisme kan nooit het antwoord zijn, een kritiek die ook te beluisteren valt onder hedendaagse moslima’s.
Withuis maakt er geen geheim van dat ze een fan is van Ayaan Hirsi Ali. Dat mag, natuurlijk, maar ergerlijk is het wel dat ze de feministes die geen fan zijn van Hirsi Ali ervan beschuldigt ‘vrouwvijandige praktijken liever te willen laten voortbestaan dan een godsdienst of een cultuur te bekritiseren’, en dat zij het onder het mom van ‘diversiteit’ af te laten weten ten opzichte van moslima’s.
Wij voelen ons juist de erfgenamen van de feministes van de tweede golf, die ook destijds al samenwerkten met wat toen ‘zvm-vrouwen’ heetten: zwarte, vluchtelingen en migrantenvrouwen. En die nu dus ook solidair zijn met de moslima’s, die al jarenlang bezig zijn met hun eigen emancipatieproces. Er zijn veel migrantenvrouwen voor wie de eigen emancipatie gepaard gaat met een toenemende secularisering. Maar er zijn ook vrouwen, dat is de meerderheid, die het niet nodig vindt om hun geloof af te leggen en die de islam eerder als bondgenoot dan als vijand ervaren. Zij worden ondersteund door een keur aan vrouwelijke islamitische geleerden, zoals Asma Barlas en Rifat Hassan, en door een veelvoud aan vrouwenorganisaties, binnen en buiten de islamitische wereld. Het spreekt vanzelf dat ook zij eerwraak, mishandeling, gedwongen huwelijken en ongelijke rechten niet goedkeuren en daar actief tegen zijn.
Withuis herhaalt de mythe die Hirsi Ali verkondigt, dat het vooral of zelfs alleen maar de religie is die vrouwen van hun emancipatie afhoudt en negeert de migrantenvrouwen die voor hun rechten opkomen zonder zich af te zetten tegen hun geloof en die het niet nodig vinden hun band met hun cultuur of hun migrantenfamilies radicaal door te snijden. In één moeite door verkettert ze de bondgenoten die deze vrouwen ondersteunen en van harte met hen samenwerken. Het type feminisme dat Withuis voorstaat mist door de eenzijdige focus op werk en carrière en op ‘vrouwen aan de top’, belangrijke hedendaagse ontwikkelingen. Die derde feministische golf waartoe Withuis oproept is namelijk allang begonnen.
Anja Meulenbelt is lid van de Eerste Kamer voor de SP.
Karen Vintges is universitair docent politieke en sociale filosofie aan de Universiteit van Amsterdam.
Kan mevrouw Meulenbelt misschien een ondubbelzinnige definitie geven van wat zij bedoelt met emancipatie?
Heeft mevrouw Meulenbelt niet zoveel zin in, en vindt mevrouw Meulenbelt niet zo belangrijk. Er zijn veel verschillende invullingen van feminisme. En het gaat om een gelijkwaardige positie van vrouwen, maar dat ligt erg voor de hand.
Gachte mevrouw Meulenbelt,
Mevrouw Dresselhuys en drs. Hirsi Ali zijn van mening dat de islam een hinderpaal is voor vrouwenemancipatie.
U bent van mening dat de islam bevorderlijk is voor de vrouwenemancipatie.
Klaarblijkelijk hebt u een meningsverschil met deze beide dames. Van mevrouw Hirsi Ali weet ik dat ze bijzonder intelligent is. Ook mevrouw Dresselhuys is bepaald niet dom. De wellevendheid vereist dat ik dat ook van u veronderstel.
We kunnen dus aannemen dat het niet gebrekkige deductieve logica is die ten grondslag ligt aan het meningsverschil.
Blijft over dat het te maken moet hebben met een definitiekwestie. Klaarblijkelijk verschilt u van mening met mevrouw Hirsi Ali en mevrouw Dresselhuys over:
a) wat onder emancipatie wordt verstaan en
b) wat onder islam wordt verstaan.
Vandaar dat ik daar naar vraag. Een logische vraag lijkt me.
De opmerking over een gelijkwaardige positie van man en vrouw is, als ik zo vrij mag zijn, naar mijn mening een beetje gratuit. Per slot van rekening is de positie van een slaaf ook gelijkwaardig, zelfs superieur aan die van de meester,immers de meester zal verhongeren zonder de slaaf, de slaaf zonder de meester allerminst. Toch denk ik niet dat de gemiddelde slaaf daar erg blij mee is en maar wat graag vrij wil zijn.
Mijnheer van der Vlies van de SGP en reactionaire moslims houden er vergelijkbare ideeën op na over vrouwen. Klaarblijkelijk is hier ook een ambigue uitleg van het begrip gelijkwaardigheid mogelijk. Wat een discussie moeilijk maakt.
Mijn kritiek op het Opzij feminisme staat al op dit weblog, klik even op de rode letters kritiek, hierboven. En over feminisme en islam heb ik ook een verwijzing aangegeven.
geachte mevrouw Meulenbelt, ik heb de door u genoemde bronnen geraadpleegd en heb geen antwoord gevonden op mijn vraag.
Zou u aan kunnen geven hoe de islam in uw ogen de emancipatie van vrouwen bevordert, danwel een hyperlink kunnen verstrekken naar een stuk waarin deze kwestie wordt behandelt?
Dat is dan jammer, Gruber. Want ik vind de ontwikkelingen van de islamitische vrouwen die ik ontmoette, en die elk op haar eigen wijze aan emancipatie vorm geeft erg interessant. Als dat niet voor jou geldt zou ik maar gaan googelen. Dan moet je duidelijk niet bij mij zijn.
Joh Anja, richt je nu gewoon op de zaken die er werkelijk toe doen (de inhoud van de column van Jolande) en speel niet op de persoon zelf. Dat gaat ten koste van de rest van je verhaal.
Ik denk trouwens dat Jolande een punt heeft dat best aandacht verdient. Alle monotheistische godsdiensten zijn patriarchaal en in de koran wordt dan ook net als in de thora en het NT de vrouw niet als gelijkwaardig aan de man gezien. God is een man en vrouwen horen vooral goede moeders en echtgenotes te zijn. Als een moslima niettemin emancipeert door terug te keren naar de bron, gebeurt dit omdat ze opgroeit in een cultuur die nog veel patriarchaler (lees onderdrukkender) is, dan de koran dit voorschrijft. Daarmee komt ze dus maar zover, als dat de geloofsregels haar dit toestaan.
Als ze daarentegen een eigen kijk op zaken ontwikkelt vanuit haar persoonlijk geloofsbeleving is van alles mogelijk. Dan kun je bij wijze van spreke zelfs met een burqa aan nog een feministe worden. Maar daarmee wijkt ze wel af van de dogmatiek van de orthodoxie en alle patriarchale structuren die daarbij horen: de imam, haar man die gelijk krijgt van de imam en natuurlijk de letterlijke boodschap die in de koran staat.
Als je het goed vindt bepaal ik graag zelf wat ik ‘zaken vindt die er werkelijk toe doen’, Sjaak.
En als je je interesseert voor de combinatie emancipatie en islam kun je terecht bij de vele artikelen die daar op dit weblog al over geplaatst zijn. Ik zou, als ik jou was, de moeite nemen om te luisteren naar wat de vrouwen daar zelf over te zeggen hebben, en als buitenstaander daar niet te makkelijk over oordelen.
Nu doe je het weer, op de man/vrouw spelen en niet ingaan op de inhoud. En verder lees ik die stukken echt wel hoor. Ik lees er echter nooit iets in terug, waaruit ik kan opmaken dat er sprake is van een daadwerkelijk streven naar volledige gelijkwaardigheid tussen man en vrouw. Van liberale moslims hoor ik dat juist wel, vandaar mijn bedenkingen.
Als het gaat om een pragmatische stap die deze vrouwen moeten doorlopen om te emanciperen, heb ik daar alle begrip voor. Meer dan voor het gehak van AHA, wat alleen maar averechts heeft gewerkt. Maar uiteindelijk zal de orthodoxe islam de emancipatie van moslimvrouwen niet verder kunnen helpen, de liberalere interpretatie ervan wel.
Ik zal het nog een keer herhalen, Sjaak. Er zijn dus veel vrouwen, die erg voor emancipatie zijn, en daar ook mee bezig zijn, die tegelijkertijd moslim zijn en dat heel goed kunnen combineren, en dat ook heel goed kunnen verwoorden. Dus, het is niet aan jou om voor hen te bepalen wat wel of niet kan, zij weten het echt erg veel beter dan jij, die als man weinig weet van emancipatie, en als niet-moslim weinig weet van de islam. Als ik jou was zou ik dus eens luisteren naar wat ze je te zeggen hebben en niet denken dat jij de wijsheid in pacht hebt.
Je legt mij zaken in de mond die ik zelf helemaal niet zo zie Anja. Hoe en of een vrouw wenst te emanciperen mag ze helemaal zelf weten, het gaat mij erom dat ze de volledige keuzevrijheid heeft om dit te doen als ze dat wil (of niet, dat is ook een keuze). De orthodoxe interpretaties van de islam (net als van het chistendom ook) bieden die volledige keuzevrijheid niet toe, het blijft dus altijd schipperen.
Voor de rest is mijn moeder een feministe (je kent er misschien nog van vroeger) en thuis heb ik de koran in de boekenkast. Bovendien ken ik een aantal moslima’s en moslims die het wel met me eens zijn.
Je moeder de feministe heeft je misschien niet gezegd dat vrouwen graag zelf uitmaken wat emancipatie is, of je hebt niet geluisterd. Dan herhaal ik het nog maar eens een keertje.
Dat bepalen moslima’s zelf wel. Jij hoeft ze dat inderdaad niet te vertellen, zeg je zelf. Dus doe dat dan ook maar niet.
Beste mensen,
als moslima wil ik graag reageren op dit schrijven van jullie{Anja en Sjaak{.Het begrip van feminisme en vrouwen emancipatie is zeer breed en kan op verschillende manieren worden geinterpeteerd.Ik als moslima ben het volkomen met Anja eens niet dat ik Sjaak ongelijk geef als hij denkt dat de islam de vrouw niet kan helpen emanciperen wat deels klopt wat de orthodoxe islam betreft,maar er blijft een groot gedeelte moslimas die niet orthodox moslim zijn maar toch in de koran en de islam geloven de dat helpt ze wel bij het emanciperen,persoolijk gebruik ik het zelf als handleiding in mijn leven en als moslima voel ik me zeer zeker groeien en emanciperen juist door behulp van de islam.Waar veel mensen zich in vergissen is cultuur en de islam. De islam vindt het een vereiste om man en vrouw als gelijke te zien,dus het verhaal dat ik hier boven las over de slaaf en zijn meester vind ik buiten gewoon ontoepasselijk op het verhaal.
Beste Anja,
Ik wil je hierbij van harte feliciteren met deze interessante weblog waarin ruimte is voor alle opvattingen. De manier waarop jij je openstelt voor deze opvattingen vind ik zeer prijzenswaardig, ga er vooral mee door zou ik zeggen.
De emancipatiekwestie van de vrouw kunnen we zoals jij ook aangeeft beter overlaten aan de vrouwen zelf.
Ik denk dat de Koran in de boekenkast is gebleven en er niet uitgekomen is want als de Koran wel uit de boekenkast gekomen was had Sjaak kunnen lezen dat de Islam de vrouw wel degelijk de keuzevrijheid geeft. De vrouw en de man worden aangesproken als Mensen, de Koran spreekt ze niet aan als Man of Vrouw. De Koran ziet ons allen, man en vrouw, als mensen. Dit is een zeer belangrijke punt. Koran zegt niet “Vrouwen”of “Mannen”, nee de Koran gebruikt de aanhef “Mensen”. Kan er nog meer over gelijkwaardigheid gesproken worden? Bijvoorbeeld de eerste openbaring van de Koran is: “Lees” (Iqra!), in de Naam van Jou God die Jou geschapen heeft”. Hier staat niet wie er moet lezen, zoals bekend is, is lezen de basis van kennisverwerving en kennisverwerving leidt tot ontwikkeling van de mens. Het is bijzonder dat God ons hiertoe oproept, nog meer bijzonder is het feit dat God niet spreekt over het geslacht van de lezer. Dus zowel man en vrouw moeten lezen. 14 eeuwen geleden was de basis voor deze gelijkwaardigheid dus al gelegd maar het is jammer dat er een donkere waas boven deze mooie waarheden hangt en de waarheid niet achterhaald wordt. Nog erger is dat mensen die deze waarheden willen vertellen niet gehoord willen worden. Vooroordelen, vooringenomenheid, superioriteitsgevoel en alle andere negatieve factoren belemmeren deze waarheidsvinding. Daarom vind ik het fantastisch dat Anja op deze wijze een bijdrage levert aan de verlichting van de mensen. Chapeau…
Ga door zou ik zeggen.
In mijn vorige bijdrage ben ik het vergeten te vermelden maar voor een ieder die geinteresseerd is in het onderwerp: “Houding van de Koran ten opzichte van de vrouw” wil ik graag een interessante lezing van mevrouw Sukran Vahide (Mary Weld) onder de aandacht brengen. Het is wel kort dag maar ontzettend interessant om bij te wonen. Mevrouw Vahide is namelijk een dame die een katholieke achtergrond heeft, daarna heeft ze gekozen om als moslim door het leven te gaan. Zij is een dame die zowel de houding in de Islam ten opzichte van vrouwen als de houding in het christendom tegenover de vrouwen grondig kent.
Voor meer informatie kan men kijken op http://www.islamicuniversity.nl/nl/showarticlenews.asp?id=858
Hoy Anja,
Jolande en jij staan ogenschijnlijk tegenover elkaar staande visies voor. Toch is er volgens mij meer overeenkomst dan verschil tussen jullie beiden.
Het meningsverschil met JoLande Withuis wordt nu weer actueel, nadat ik haar vanmorgen een uur lang gehoord hebt bij Nora Roamnesco in nachtvluchten. Normaal stel ik vragen, deze keer niet. Ik vond haar transparant en duidelijk. Zij strijdt voor vrouwen die het systeem van doctrines en religies willen ontvluchten en zij beschrijft hoe moeilijk en gevaarlijk deze weg is. Zij is van communistische huize en is een star systeem ontvlucht. Ook Ayaan ontvlucht een systeem met gevaar voor eigen leven. Beiden vind ik moedige en heldhaftige vrouwen. Jouw ook overigens. Alledrie een voorbeeld voor mij. Jullie allen zetten je in voor vrouwen die eigen keuzes willen maken en een systeem willen loslaten. Het meest bedreigende systeem voor vrouwen is hun interne systeem van het beeld hoe een echte vrouw hoort te zijn. Dat systeem ontvluchten is nog moeilijker dan religie of communisme. Jolande noemde vanmorgen dat vrouwzijn en manzijn beide lege overtuigingen zijn, die ideologisch overein!
d gehouden worden. Dat is een zeer star systeem, dat in onze samenleving bovendien nog vanuit coomerciele belangen overeind gehouden wordt. Jolande legde vanmorgen haarscherp uit hoe snel en onbewust je tot seksistisch denken verleidt kan worden. Zodra je man/vrouw verschillen gaat aandikken dan zit je al in het seksitisch onderscheidingssyteem. Om een genuanceerder beeld over Jolande te krijgen raad ik je aan om de uitzending van nachtvluchten uit hun archief te beleuisteren. Maar misschien ben jij net als ik ook een trouwe fan van Nora Romanesco en heb je Jolande al gehoord. Voor mij zijn jullie beiden met hetzelfde doel bezig, dat niet alleen voor vrouwen, maar ook voor mannen van belang is. Jullie beiden geven mensen kansen om systemen te ontvluchten. Ook mij geven jullie kansen. En daar bedankt ik jullie beiden van harte voor.
Groet Wim
Vind je het goed als ik zelf bepaal met wie ik mij verwant voel en met wie ik een doel deel, Wim? Ik ben duidelijk genoeg geweest over Ayaan Hirsi Ali, ik ben ook duidelijk genoeg over Withuis. Withuis schuift steeds duidelijker op naar rechts, ze zet zich steeds meer af tegen de islam in het algemeen en dus ook tegen hoofddoekdragende vrouwen, ik heb haar nog nooit gezien bij enige bijeenkomst van migrantenvrouwen, ik heb niet waargenomen dat ze ooit enige poging heeft gedaan te verdiepen in moslim feminisme, we zijn dus wat mij betreft helemaal niet bezig met hetzelfde doel. Het kan voor jou mooi klinken wat ze zegt: ik vind het holle retoriek.
Pas begon ze nog een aanval op de PvdA omdat die vrouwvijandig zou zijn, dat wil zeggen, dat ze niet meegaan in haar opinie dat hoofddoeken per definitie onderdrukkend zouden zijn. En raadde feministes aan om zich maar ‘hard hollend’ naar rechts te begeven. Niet dat zij daar voor hoeft te hollen, want daar zit ze al. Hedy d’Ancona heeft al adequaat op deze flauwekul gereageerd. Ik vind dat helemaal niks, Wim. Met feminisme heeft de manier waarop zij zich afzet tegen moslima’s helemaal niets meer van doen. Dat begint er nog altijd mee dat je vrouwen zelf serieus neemt, en dat je niet over hun hoofden heen bepaalt wat ze moeten vinden.