Samenvatting van de lezing van Ilan Pappé, gehouden in Desmet, Amsterdam, op 28 januari 2007.

Het was op 10 maart 1948, in een huis in Tel Aviv dat het rode huis werd genoemd, dat 11 mannen besloten om een miljoen mensen van hun land en uit hun huizen te verdrijven. En dat gebeurde. De halve bevolking van het toenmalige Palestina werd verdreven, de helft van hun dorpen vernietigd. Er zijn geen notulen van die vergadering op 10 maart gevonden, maar de geschiedenis kon gereconstrueerd worden aan de hand van documenten die nu beschikbaar zijn. Bovendien, de concrete gevolgen ervan werden destijds openlijk in de kranten besproken. Met de internationale normen van nu zouden we dat ‘etnische zuivering’ noemen. En dat is een misdaad tegen de menselijkheid. De elf mensen die er toe besloten zijn misdadigers. Maar zo worden ze in Israel, en verder in de wereld, niet gezien. Integendeel. De bekendste van hen was Ben Goerion.

De VN deed, te laat, een poging om in ieder geval alle vluchtelingen die waren verdreven terug te laten keren – resolutie 194. De VS dreigde zelfs nog even met sankties. Die werden niet doorgevoerd. Was dat wel gebeurd, dan was de geschiedenis van Israel en Palestina aanzienlijk anders verlopen.

Hoe konden die elf mannen, de leiders van de Europees joodse beweging, drie jaar na de holocaust besluiten om een miljoen mensen te deprteren? Om dat te begrijpen moeten we terug naar het zionisme van voor 1948. Het zionisme was eens een nobel streven, naar een veilige haven voor de vervolgde joden. Het zionisme ontstond toen een groep joden besloot dat joods zijn niet langer een religie was, maar vooral een natie. Het oorspronkelijke zionisme was seculier. Wat hen er niet van weerhield om te zeggen, God bestaat niet, maar Hij heeft ons wel Israel beloofd. Op zich was die beslissing, om het jodendom als een natie te definieren, en het zionisme als een nationale beweging, in plaats van als een religie legitiem. Tot op het moment dat ze er voor kozen om die natie een staat te geven in een land waar al mensen woonden. Vanaf dat moment was het voor hen duidelijk, er zou alleen veiligheid voor de joden komen als die andere mensen zouden verdwijnen. Al in 1937 waren de zionisten ervan overtuigd dat er al een solide joodse basis aanwezig was in Palestina om mee verder te gaan, er was inmiddels een aanzienlijk aantal joden in de steden, er waren verspreide nederzettingen door het land, een derde van de bevolking was joods. Ben Goerion was er nooit onduidelijk over, die inheemse Arabische bevolking moest weg. Hij kan nog gespeeld hebben met de gedachte dat ze vrijwillig zouden gaan, maar dat ze weg moesten is duidelijk gedocumenteerd.

De redenatie was duidelijk. De staat zou een Europees-joodse staat moeten worden. Ben Goerion was toen nog niet geinteresseerd in de joden uit de Arabische landen, die hij als te veel Arabisch zag, en dus als subhuman. En er waren te weinig Europese joden over na de holocaust om door emmigratie een joodse meerderheid te verkrijgen. Dus alleen een intensieve etnische zuivering kon zorgen voor een solide joodse meerderheid van minstens 80%.

De operatie was grotendeels succesvol, als we zien dat het lukte om driekwart van de Palestijnse bevolking te verdrijven, met behulp van maar 600.000 joodse kolonisten. We weten nog niet alles van de atrocities, de wandaden die toen hebben plaatsgevonden. Maar het staat buiten kijf dat de verdrijvingen al begonnen voor de oorlog met de Arabische troepen. Er werden duizenden mensen in vrachtwagens geladen en afgevoerd, er werd gebombardeerd, er werden mensen geexecuteerd als afschrikwekkend voorbeeld, er vonden verkrachtingen plaats en onmiddelijk werd begonnen met het verwoesten en onbewoonbaar maken van de dorpen. Ook als niet alles compleet in kaart is gebracht, deze feiten vallen niet te ontkennen.

De oorlog was een dekmantel om de verdrijvingen verder op te voeren. Maar die gingen ook nog door toen er al vrede was gesloten. Daarna zijn er nog 26 dorpen ontvolkt en verwoest.
Wat de etnische zuivering hielp, was de stilzwijgende instemming van het Westen. De feiten zijn in de kranten van die tijd te vinden. Maar er kwam geen protest. Daarmee werd in feite de boodschap afgegeven dat Europa die etnische zuivering wel goed vond. Er was geen sprake meer van mensenrechten, liberalisme, socialisme, je kunt het allemaal vergeten, dit was de boodschap: het was geoorloofd. Vandaar dat je tot op de dag van vandaag geen Knessetlid zult vinden die er aan twijfelt dat ze het recht hadden om de staat op te richten en daarvoor de inheemse bevolking te verdrijven. Er is bij de Israelische bevolking in doorsnee geen enkel idee aanwezig dat het verkeerd was.

Als product van het Israelische onderwijssysteem, al zullen mijn oude leerkrachten wel vinden dat ze in mijn geval nogal gefaald hebben om een goed Israelisch product af te leveren, kan ik getuigen dat er systeem zit in die dichotomie, die gespletenheid en tegenstrijdigheid in het Israelische denken. Aan de ene kant leerden we dat Israel een beschaafd, verlicht, westers, modern, democratisch land was, de enige democratie in het Midden Oosten. Aan de andere kant leerden we ook dat het geheel gerechtvaardigd was om de mensenrechten van een ander volk te schenden, ze te vermoorden, uit te hongeren, weg te bombarderen en te deporteren. Dat noemen we nu een geval van cognitieve dissonantie.

Het project lukte niet geheel, er bleef nog een groep Palestijnen achter. Maar niet zoveel dat de joodse meerderheid werd bedreigd. Dat werd anders toen in 1967 de Westoever en de Gazastrook werden veroverd, en er geen moment over nagedacht werd om die aan de Palestijnen die daar bij elkaar gedreven woonden terug te geven. Slechts een enkele militaire leider waarschuwde: als we die gebieden houden, dan hebben we opnieuw een paar miljoen Palestijnen te veel binnen onze grenzen. En hoe moet je daar de controle over houden? Om te beginnen werden er dus opnieuw 300.000 Palestijnen verdreven, vaak voor de tweede keer vluchteling.

Het is waar dat er ook andere landen zijn die gruwelijke dingen hebben gedaan met de inheemse bevolking, en zich niet hebben gehouden aan de mensenrechten. Het verschil is dat die niet zeggen dat ze een democratie zijn die de mensenrechten hoog in hun vaandel hebben. Israel is het enige land dat die gespletenheid kent en voor zichzelf probeert te verbergen.

Hoe kon die verdergaande etnische zuivering na 1967 gebeuren? Een van de antwoorden is dat Israel toen volstrekt zeker was van zichzelf, al was dat niet wat ze naar buiten brachten. Ze presenteerden zichzelf, en doen dat nog, als een land dat zichzelf steeds maar weer moest weren tegen de Arabische bedreiging. Maar ze wisten dat Europa niets zou doen, ze waren zeker van de steun van Amerika. Ze kenden de zwakte van de Arabische landen. Ze hadden de tijd. Nu er geen oorlog als dekmantel was om de etnische zuivering van de nieuwe groepen Palestijnen uit te voeren, werd er een langzame strategie ingevoerd. Het grote voordeel daarvan is dat de media zich niet interesseren voor langzame processen. Wil je dat de internationale media zwijgen, dan is het recept: bore them to death. Niet al te grote bloedbaden in een keer, geen mogelijke foto’s van grote stoeten verdreven vluchtelingen, doe het langzaam, stukje bij beetje. Maak de media wijs dat we eigenlijk heel genereus volk zijn, kijk, we zijn bereid om ze 15% van hun eigen land terug te geven, is dat niet heel grootmoedig van ons? Maar zelfs Arafat, toen al niet meer geheel toerekeningsvatbaar, was niet bereid om daar in te trappen. Hij had het misschien nog wel gedaan als Israel niet ook nog van hem eiste dat hij zijn dankbaarheid zou uiten en zou ondertekenen dat daarmee een einde was gekomen aan het conflict.

Links heeft daarbij feitelijk een slechtere rol gespeeld dan rechts. Rechts is eerlijk, die wilden die Palestijnen er in een keer met geweld uitzetten, die gaven niet om een image als liberaal en welwillend volk. Maar liberaal-links heeft gelijk gekregen. Met de langzame methode kraaide er geen haan naar dat de Palestijnen steeds verder op elkaar werden gedreven en onteigend. Het zogenaamde vredesproces heeft enorm geholpen om wat er werkelijk gebeurde te verbergen. En dat was, mede door de nederzettingenbouw, een voortgaande de-Arabisering van de veroverde gebieden. Van Gaza is een gevangenis gemaakt. Op de Westoever blijft een bantoestan voor de Palestijnen over. Dat mogen ze dan Palestina noemen en moeten er blij mee zijn. En als er dan een derde intifada uitbreekt zegt Israel, met die oude spreuk van Abba Eban: zie je wel, the Palestinians never miss an opportunity to miss an opportunity.

Wat er zou moeten gebeuren, om het nog goed te krijgen. In de eerste plaats de erkenning dat dit is wat we gedaan hebben. Zonder dat Israel de volledige verantwoordelijkheid op zich neemt van deze etnische zuivering, die tot op de dag van vandaag doorgaat, is er geen oplossing mogelijk. De slachtoffers horen hun recht erkend te krijgen, en dat is het recht op terugkeer. De onderhandelingen, voor wie dat recht precies geldt, komen daarna. Eerst moet er erkenning komen van hun recht.
Ten tweede moet er met onmiddelijke ingang een einde gemaakt worden aan de etnische zuivering. De immuniteit die Israel tot nu toe geniet, omdat elke VN resolutie door de VS kan worden geveto’d moet worden opgeheven. En verder moet er gebeuren wat voormalige kolonialisten en naties die misdaden hebben gepleegd altijd moeten doen: ze moeten een prijs betalen voor wat ze hebben misdaan.
Maar het moeilijkste en onmogelijkste is nog dat er een besef moet komen bij de Israelische bevolking dat je geen lid kunt zijn van een land dat – niet eens slecht is tegen migranten, het zijn geen migranten – maar doorgaat met het ontmenselijken van de inheemse bevolking, de mensen die er al waren. Je kunt jezelf niet beschaafd noemen en tegelijkertijd de oorspronkelijke bevolking van je land afschilderen en behandelen als een ‘demografische tijdbom’.

Mochten de Palestijnen dan nog met ons samen willen leven, ik geloof niet dat ze in de eerste instantie uit zijn op wraak, dan is er nog een mogelijkheid, een kans. Maar dit moet eerst worden gezegd: genoeg is genoeg.

Vragen en antwoorden.
Nee, komt er bij de beantwoording van de vragen uit de zaal naar voren, Pappe is in het minst niet optimistisch dat het zo gaat gebeuren. Waarschijnlijk gaat het eerst nog erger worden. De Israelische regering is sinds 2000 bezig om de maatregelen steeds draconischer te maken, en de Palestijnen nog verder in het nauw te drijven, en het einde is nog niet in zicht. Het is voor niemand duidelijk hoe erg het nog kan worden.

Op de vraag of hij al zijn beweringen kan bewijzen is zijn antwoord kort. Ja. In zijn boek. De historici, zoals de zionist Benny Morris, die de grote verdienste had om minutieus de etnische zuivering in kaart te brengen, en het ontstaan van het ‘vluchtelingenprobleem’ maakte duidelijk dat de verdrijving al was begonnen voor de oorlog met de Arabische troepen, dit ins trijd met de aangehangen officiele ideologie, dat de Arabieren vluchten in de oorlog, daartoe opgeroepen door hun eigen leiders. Daar is nu geen draad bewijs voor gekomen. Morris maakte geen gebruik van Palestijnse bronnen, zoals Pappe wel heeft gedaan, en toen zijn boek verscheen waren veel documenten nog niet beschikbaar, onder andere die over het feit dat de zionistische leiderschap onder elkaar al openlijk praatten over wat toen nog de ’transfer’ van de Palestijnse bevolking heette. Morris hangt in zijn boek nog de gedachte aan dat de etnische zuivering niet zozeer gepland was, maar gaandeweg ontstond. Maar over de feiten in grote lijnen zijn de historici het eens. Wat er gebeurde was etnische zuivering. De vraag is alleen of je dat erg vindt. Morris niet. En, zegt Pappe, wie in Nederland nog beweert dat dat niet heeft plaats gevonden, loopt achter bij de Israeli’s. Het punt is dat de meerderheid van de Israelische bevolking, waaronder Benny Morris, vinden dat een etnische zuivering noodzakelijk en dus geoorloofd was.

Het grote verschil tussen Morris en mij is niet een groot verschil van mening over de historische feiten, maar de morele positie die we innemen, zegt Pappe: voor mij is de vraag hoe we als Israelische joden kunnen leven met het feit dat dit is wat we een ander volk hebben aangedaan, feiten die neerkomen op wat volgens elke definitie etnische zuivering, en dus een misdaad is.

Pappe geeft toe dat hij er lang over heeft gedaan om tot dit punt te komen. Hoe gaat dat, je studeert geschiedenis, je komt feiten tegen, je gaat er over nadenken. Je leert Arabisch om ook die bronnen te kunnen gebruiken. Je leert Palestijnen kennen, je hoort hun verhalen, je maakt vrienden. (Morris heeft nooit Arabisch geleerd, zegt hij er bij, en zich nooit voor Arabische bronnen geinteresseerd). Dan kom je er achter dat wat voor ons de viering van onze onafhankelijkheid was, voor de Palestijnen hun Nakba was, de grote catastrofe. Dan voldoet ook die term niet meer, want een ramp, dat is iets wat je overkomt, een catastrofe heeft geen dader. En deze ramp voor de Palestijnen had wel een dader, namelijk wij. En vervolgens kun je er, als historicus niet meer omheen dat dit proces van verdrijving alle kenmerken heeft van een planmatige etnische zuivering. Dat is mijn proces geweest als historicus, zegt Pappe. Maar het morele standpunt dat ik inneem, dat het een misdaad was, en dat we dat moeten erkennen, dat neem ik vooral in als jood. Het gaat er niet meer om dat de daders bestraffen, ze zijn ook al bijna allemaal dood. Het gaat om een proces van verzoening, zoals dat ook in Zuid Afrika plaats vond, dat moet beginnen met de erkenning van wat er is gedaan.

Nog een antwoord op een vraag: of dat recht op terugkeer van de Palestijnen wel reeel is. Luister, zegt hij. Israel is in staat geweest om een miljoen Russen op te nemen waarvan een groot deel niet eens joods was en de meerderheid geen enkele moeite doet om zich aan te passen en de integreren. Daarbij zou het voor de Palestijnen die het land al kennen omdat ze er vandaan komen ronduit makkelijk zijn. De logistiek is niet het probleem. De grootste hindernis is niet een praktische, maar een psychologische. Kunnen we de Israelische bevolking heropvoeden met de gedachte dat het als jood mogelijk voor ze is om samen te leven met niet-joden, tot zich door te laten dringen dat ze ook veilig kunnen zijn in een land waarin ze niet langer de absolute meerderheid hebben? Dat is heel moeilijk, want de Israeli’s zijn zestig jaar lang geindoctrineerd met de gedachte dat hun veiligheid afhangt van het feit dat Israel een joodse staat is. En inderdaad, dat hebben we goed begrepen, Pappe is een voorstander van een een-staatsoplossing, met gelijke rechten voor alle burgers. De twee-staatsoplossing stierf als gedachte op het moment dat Sharon die overnam, zegt hij.

Wat Israel nu doet, brengt niet alleen de Palestijnen en ook Israel in gevaar, maar ondermijnt ook wat we de judeo-christelijke traditie noemen in het Westen. We willen wel eens vergeten dat dat Westen niet meer is dan eenderde van de wereld. We kunnen niet doorgaan met tweederde van de wereldbevolking opzij zetten en af te doen als barbaars. Helaas, voegt hij toe, ik heb lang gedacht dat de oplossing van binnenuit moest komen. Ik moet erkennen dat ik daar niet meer in geloof. De druk zal van buitenaf moeten komen, en geloof me, als Israelische jood vind ik het niet makkelijk om de buitenwereld op te roepen om mijn land onder druk te zetten, en te erkennen dat we het zonder sancties niet gaan redden. En laat niemand die er aan meewerkt om Israel onder druk te zetten zich laten intimideren door de beschuldiging van antisemitisme. Ik zal elk moment dat dat kan meewerken en vechten tegen antisemitisme, zegt hij. Ik wil in elke demosntratie tegen antisemitisme meelopen. Maar het verzet tegen de oorlogsmisdaden die Israel heeft gepleegd en nog pleegt hebben niets met antisemitisme te maken.

En dan nog een kleine opmerking die erg mijn instemming heeft: al die aardige initiatieven die gebaseerd zijn op het bij elkaar brengen van Israeli’s en Palestijnen, laten ze elkaar toch leren kennen, laten ze elkaar toch leren begrijpen, ‘kissing cousins’, die werken niet en hij doet er niet meer aan mee. Wat nodig is, is een stevige re-educatie van de Israeli’s. Een alternatieve geschiedenis. Een weerwoord tegen de brainwashing die heeft plaats gevonden.

Wij, dat handjevol Israeli’s dat er zo over denkt als ik, wordt niet eens als gevaarlijk gezien, zegt Pappe, maar als irrelevant. In het buitenland zijn joden die achter Israel staan heftiger en feller. Ik hou ze een spiegel voor. Wat doen mensen die het niet bevalt wat ze in de spiegel zien? Die vallen de persoon aan die die spiegel voor ze vasthoudt.