Op Eutopia een interessant interview met de in Nederland woonachtige Egyptische professor Nasr Abu Zayd. Nog eens het thema islam en democratie. Een belangrijk onderscheid dat Abu Zayd maakt is die tussen de grondbeginselen van de islam, en van de wetten, de shari’a. Hier een fragment. Voor het hele interview, hier.
“De domheid van de politiek heeft gezegevierd over verstand en wijsheid”
Meneer Abu Zayd, de 20 miljoen moslims die in de EU wonen, zullen hun religieuze overtuiging en hun tradities niet van de ene op de andere dag opgeven. Sommige van deze tradities passen goed binnen onze wetgeving, maar andere niet. Is het desondanks mogelijk om tot elkaar te komen?
Dat hoop ik wel, we mogen het niet opgeven. We moeten altijd blijven hopen dat we tot elkaar kunnen komen. Ik ben erg blij dat u onderscheid maakt tussen moslims die de islamitische grondbeginselen volgen, en moslims die zich blijven vastklampen aan de islamitische wetten. Ik denk dat dit een erg belangrijk verschil is, omdat je een goede moslim kunt zijn zonder dat je vasthoudt aan alle details van de shari’a – zoals wij de islamitische wetten noemen.
Maakt u onderscheid tussen de principes en de details van de shari’a?
Ja. De shari’a werd in een ver verleden opgesteld. Als aan een moslim wordt uitgelegd dat alle aspecten ervan zijn geformuleerd door juristen, dan kunnen we daarmee ook duidelijk maken dat de shari’a tot stand kwam binnen een bepaalde sociale, politieke, historische en culturele context.
Hieruit volgt dat de betekenis van de wetten uit de koran in elke specifieke periode hun eigen gestalte hebben kregen, en in onze hedendaagse context moeten we benadrukken dat we het recht hebben om de grondbeginselen van de islam voor onze eigen tijd te interpreteren.
Er is dus een nieuwe interpretatie van de shari’a mogelijk?
Dat is inderdaad mogelijk. Helaas wordt de shari’a door de meerderheid van de moslims tegenwoordig gezien als iets heiligs, terwijl een wetenschapper die de islam bestudeert, weet dat het heilige aspect alleen opgaat voor de algemene principes, en niet voor de exacte juridische bepalingen.
Het uitwerken van de shari’a in al zijn details vertegenwoordigt een menselijke inspanning in een bepaalde tijd en plaats. Maar de basisprincipes zijn altijd onderworpen aan interpretaties en weer nieuwe interpretaties.
Kunt u een voorbeeld geven?
Ja. Zelfs als we in de koran iets vinden wat volslagen ondubbelzinnig lijkt, bijvoorbeeld de straf waarbij de hand van een crimineel wordt afgehakt, dan moeten we onszelf het volgende afvragen: gaat het hier om straffen die voor het eerst door de koran werden opgelegd, of zijn het praktijken die al in zwang waren voordat de koran bestond? Heeft de koran een bepaalde straf alleen maar overgenomen omdat hij op dat moment passend leek?
In het debat met moslims kunnen we ook nog een andere vraag stellen: denkt u dat de koran een stelsel van straffen vertegenwoordigt, of denkt u dat de koran mensen wil helpen om goed te leven en moreel te handelen? De heilige boodschap heeft niet de bedoeling om te straffen. Straf is een middel tot een doel.
Welk doel is dat?
Het doel is gerechtigheid. Als we dit doel kunnen bereiken met middelen die menselijker zijn dan in de zevende eeuw mogelijk was, dan zou dat mijns inziens dus niet tegen een hogere macht ingaan.
Er zijn dus historische en theoretische argumenten waarmee je een discussie kunt aanzwengelen over de wettelijke aspecten van de islam met betrekking tot de mensenrechten, de gelijkwaardigheid van man en vrouw, of die van moslims en niet-moslims.
Uiteindelijk kun je niet één enkele visie aan mensen opleggen. Je hebt een klimaat voor een open debat nodig, wat volgens mij op dit moment het hoogst haalbare is.
Voor het vervolg van het interview: hier.
Voor meer over Abu Zayd, hier en hier.
Hoewel impliciet, Zayd staat een andere theologie voor. Of de koran is eeuwig waar en dus ongeschapen en absoluut Goddelijk, dus in al zijn facetten en wetten – de orthodoxe visie: de eenheidsleer – of de koran is gedeeltelijk eeuwig waar, en dus geschapen door God en niet absoluut Goddelijk – een onorthodoxe visie waarvoor Zayd verbannen is uit Egypte.
Het zou heel, heel mooi zijn als die onorthodoxe visie dominant wordt.
Ik geloof dat je Abu Zayd niet helemaal hebt gevolgd, Erica. Het is niet zo of-of als jij wilt denken. Ik zou zijn boek lezen. Daar legt hij uitgebreider dan hier in uit waarom voor hem als moslim de koran eeuwig waar is, wat niet wegneemt dat de wetten aangepast moeten worden aan tijd en plaats, in de geest van de koran.
Zonder het artikel gelezen te hebben, wil ik graag even stellen dat de discussie over de geschapen of ongeschapen koran voor de dagelijkse praktijk van een moslims een non-issue is. Geschapen of ongeschapen, moslims trekken er verschillende conclusies uit. Voor moslims is de koran waar en kan er aan de tekst niets veranderd worden omdat die van God is. Welke betekenis we vervolgens aan die tekst toekennen in relatie tot ons dagelijks leven is aan de gelovige zelf, daarbij natuurlijk geholpen door “geleerden”. De een denkt liever zelf, de ander volgt liever een “geleerde”. Daar ontstaan de verschillen (en de problemen). Maar dat heeft met geschapen, ongeschapen, eeuwig of veranderlijk geen biet te maken. Het is alleen maar een nieuwe poging om moslims in de val te lokken.
Hendrik Jan,
wat bedoel je met “een nieuwe poging om Moslims in de val te lokken”?
Gerhard
Gerhard, ik ontmoet af en toe vriendelijke mensen die met mij in discussie willen over dit soort non-issues. Zij hebben natuurlijk niets tegen moslims, maar die dienen dan natuurlijk eerst te erkennen dat de koran geschapen is, waarmee ze kennelijk bedoelen dat de koran dan vrijer geïnterpreteerd kan worden, waardoor er een “vriendelijker” islam zou ontstaan. Het is tijdverspilling, hun energie en de mijne kan voor belangrijker zaken dan dit soort haarkloverijen worden ingezet. Eigenlijk zeggen ze: we accepteren moslims alleen op onze voorwaarden. Dit soort mensen zijn gevaarlijker dan de Wildersen en de Pastors’, die er ronduit voor uitkomen dat ze moslims haten.
Het boek heb ik niet gelezen, wel het volledige artikel. Ik denk dat Abu Zayd, net als Aziza al-Hibri, de beste bedoelingen hebben. Maar waarom moeten toch steeds de islamitische wetten aangepast worden? De Qor’aan is het Woord van God(Allah) en geldt voor elke plaats en elke tijd.
Bovendien wordt op deze manier de indruk gewekt dat de moslims die zich willen houden aan het op deze manier toepassen en leven naar het Woord van God dezelfde zijn als de terorristen. De mensen moet worden uitgelegd dat juist het leven naar de wet van Allah je een goede staatsburger maakt. Maar ja, als er zelfs weinig aandacht wordt geschonken aan de meningen van deze wetenschappers, wie luistert er dan naar een eenvoudige moslima als ik.
Monique/Maryam.
Monique, de sjaria is niet identiek met de koran. De sjaria is een systeem van voorschriften die deels (op basis van menselijke interpretatie) zijn ontleend aan de koran en de uitspraken van de profeet (vrede zij met hem), deels tot stand zijn gekomen op basis van individuele en gezamenlijke opinies van gekwalificeerde mensen.
De koran is er voor alle mensen en alle tijden, maar interpretaties kunnen naar tijd en plaats verschillen, afhankelijk van omstandigheden en de intellectuele capaciteit van de exegeten. Zeker voor de opinies over zaken die niet in de koran en de uitspraken zijn aangeduid geldt dat ze tijdgebonden zijn, en dus af en toe herzien moeten worden. Nieuwe inzichten moeten tot nieuwe voorschriften leiden. De sjaria is niet heilig, zoals de koran. De sjaria is een menselijke interpretatie van Gods wil.
Ik denk niet dat Abu Zayd vindt dat mensen die zich conservatief opstellen meteen terroristen zijn. In mijn opinie zijn moslimterroristen juist mensen die een geheel eigen invulling aan de sjaria geven die niet strookt met de voorschriften die in de loop der tijd zijn gevormd. Kijk naar de Taliban die vrouwen zelfs het recht op medische zorg ontzegden (volgens de redenering dat vrouwen niet door mannen behandeld mogen worden – wat in strijd is met klassieke isl. voorschriften – en dat vrouwen geen opleiding mogen volgen en niet mogen werken – ook in strijd met de voorschriften – waardoor er geen vrouwelijke artsen zijn). Ook zelfmoordaanslagen worden op basis van nieuwe interpretaties gelegitimeerd.
Assalamu alaikum Hendrik Jan,
Dat de sharia en de Qor’aan niet hetzelfde zijn dat weet ik (zo eenvoudig ben ik nu ook weer niet (hahaha)), maar wat ik bedoel is dat Abu Zayd en al-Hibri de wetten die in de Qor’aan staan genoemd, willen aanpassen aan de huidige tijd.
Aan Abu Zayd wordt, in bovenstaand artikel, gevraagd een voorbeeld te geven van herinterpretatie van de sharia en komt dan met het voorbeeld van het afhakken van de hand van een dief. Maar deze straf staat als zodanig in de Qor’aan genoemd:
“En de dief en de dievegge: houwt hun handen af als een vergelding vanwege (de misdaad) die zij begingen, als een bestraffing van Allah. En Allah is Almachtig en Alwijs”. (Qor’aan soera al Ma’idah 5:38).
En ook mevrouw al-Hibri wil de regels van de erfenissen, zoals die in de Qor’aan (zie soera an Nisa 4: 11 en 12) genoemd staan, veranderen naar “de geest van deze tijd”. Maar Allah vervolgt in soera an Nisa na deze twee verzen met vers 13 als volgt: “Dit zijn de door Allah vastgestelde bepalingen” dus hoe kan een moslim deze regels willen veranderen. Hoe kunnen we Degene die de mensheid geschapen heeft en weet wat voor ons het beste is, beschuldigen van onmenselijkheid?
En de tweede vraag is Waarom? Waarom moeten deze wetten, die duidelijk als regels genoemd staan in de Qor’aan herzien worden?
Een ander punt is de ideeën van de moslimterroristen omtrent vrouwen, zoals jij ze opnoemt (vrouwen hebben geen recht op onderwijs, mogen niet werken en hebben daardoor geen recht op medische zorg). Deze iedeeën zijn als zodanig niet in de Qor’aan terug te vinden. Als we kijken naar het leven van onze Profeet, vrede en zegeningen zijn met hem, en de vrouwen in zijn leven, dan zien we juist het tegenovergestelde. Khadidjah was een rijke handelsvrouw en Aisja was een geleerde vrouw onder andere op het gebied van de medische kennis.
Ook over het toestaan van zelfmoordaanslagen staat niets in de Qor’aan (en bovendien ook niet in de shari’a).
En dit moet aan de mensen worden uitgelegd.
Voor de meeste niet-moslims staat de islam op dit moment bijna gelijk aan terrorisme en extremisme en waneer er voorstellen worden gedaan om wetten uit de Qor’aan te veranderen die in de ogen van de niet-moslims “achterlijke” wetten zijn, dan wordt dit beeld versterkt. In plaats daarvan moet de wijsheid achter deze wetten uitgelegd worden, zodat er begrip komt voor deze regels binnen de islam en de mensen met andere ogen naar de Islam gaan kijken.
Bdankt voor je uitleg Maryam. Ik begrijp nu beter wat je kritiek is. Ik heb grote sympathie voor de ideeën van Abu Zayd. Over Al Hibri weet ik te weinig. Als ik Abu Zayd goed begrijp – er zijn andere grote geleerden die er hetzelfde over denken – hoeft alles wat in de koran staat niet voor iedereen, overal en altijd te gelden. Vooral de latere in Medina geopenbaarde verzen, die nogal wat restrictieve voorschriften bevatten, zouden wel een specifiek voor die culturele context in dat tijdperk van de geschiedenis bedoeld kunnen zijn. Een duidelijk voorbeeld is het vers waarin de vrouwen van de profeet wordt opgedragen zich achter een afscheiding te verbergen. De meer fundamentalistisch ingestelde geleerden veralgemeniseren dat tot een plicht de niqaab te dragen. Maar er staat duidelijk dat het alleen voor de vrouwen van de profeet bedoeld is. Ook geldt het feitelijk alleen voor in huis. Van een gordijn werd in de loop der tijd een kledingstuk gemaakt. Minder duidelijk is het z.g. hoofddoekvers. Dat werd geopenbaard nadat enkele moslimvrouwen werden lastig gevallen door niet-moslims. Moet je daaruit afleiden dat een hoofddoek (er is niet eens letterlijk sprake van een hoofddoek) dragen verplicht is, ook in tijden en samenlevingen waarin moslimvrouwen niets te vrezen hebben, ja, het dragen van een hoofddoek zelfs een potentieel gevaar kan zijn?
Wat het erfrecht betreft: dit was een verbetering van de positie van vrouwen ten opzichte van de tijd ervoor. Abu Zayd constateert dat vrouwen in toenemende mate (mede)kostewinners zijn, ook in zogenaamde moslimlanden, omdat mensen een hogere levensstandaard willen, of gewoon omdat het salaris van één gezinslid niet genoeg is voor voldoende voedsel voor het gezin. De koran stelt het werken van vrouwen niet verplicht. Integendeel, de koran stelt mannen aan als onderhouders van vrouwen (Wadud en anderen beperken dit tot de periode van zogen en verzorgen van kinderen). Is het fair wanneer een samenleving vrouwen wel dwingt tot werken, maar niet laat profiteren van een gelijk aandeel in de erfenis? Een nicht van mijn vrouw is sjariarechter in Indonesië. Haar salaris is hoger dan dat van haar man die basisschoolleraar is. Haar broers hebben besloten haar een gelijk aandeel in de erfenis te geven toen hun vader overleed, omdat haar gezin in grote mate van haar afhankelijk is. Je kunt koranverzen dus flexibel toepassen.
Ik zou graag van je horen wat de wijsheid is van het afhakken van handen. Als dat de handen van frauderende prinsen, ministers en hoge ambtenaren waren, kon ik me er iets bij voorstellen, maar in de huidige z.g. islamitische landen treft dit vooral tasjesdieven met een donkere huidskleur. Kijk maar eens rond in Mekka, het wemelt daar van de verminkte Afrikaanse kinderen. Zelden tref je er een Arabier zonder hand aan. En dat is niet omdat Arabieren niet stelen. In Nigeria hakt men graag handen af, maar corrupte rechters laat men ongemoeid. In Atjeh hakt men onder de nieuwe islamitische wetten nog net geen handen af, maar vrouwen zonder hoofddoek worden er in het openbaar afgeranseld, terwijl corrupte bestuurders niets te vrezen hebben.
Dit is waar Tariq Ramadan op doelde met zijn moratorium op het uitvoeren van lijfstraffen. Kijk eerst eens of de samenleving wel rechtvaardig is, heb het daarna over lijfstraffen.
In die zin gaat het niet om het aanpassen van koranwetten, maar om de vraag of we die teksten wel goed begrijpen.