(Distributie van meel door de UNRWA)

De eerste indruk, toen we na ruim een half jaar weer in Gaza waren: dat het er beter uitzag, meer mensen op straat, een vrolijke drukte in de parkjes van de Omar al Mukhtarstraat, al viel het meteen op: de vrouwen in het ene parkje, de mannen in het andere. Toch de invloed van Hamas. We hadden het gehoord; Hamas was sinds de machtsovername veel beter in staat om al die onduidelijke bendes die in Gaza huishielden sinds de boycot en de gestegen armoede aan banden te leggen. We liepen als buitenlanders dus geen gevaar meer dat we gekidnapt zouden worden, en we konden weer komen. (We, moet ik even uitleggen, zijn de mensen van Stichting Kifaia, die al bijna tien jaar een organisatie voor gehandicapten in de Gazastrook ondersteunen).

De tweede indruk was helaas erg veel minder vrolijk. Dat die vijf dagen gevechten tussen de legertjes van Hamas en Fatah niet zachtzinnig waren verlopen dat wisten we. Er was sprake geweest van executies en van wreedheid. Wat we nog niet wisten was dat de repressie met het vertrek van de top van Fatah naar de Westoever nog niet was afgelopen. Veel mensen die we spraken waren bang. Er was sprake van mensen die ’s nachts van hun bed gelicht waren, die verdwenen zonder dat hun familie wist waar ze waren, en die na een week, verhoord, mishandeld, weer op straat waren gezet. Of, in enkele gevallen, herlemaal niet meer waren teruggekomen. Ook van de voormalige presidentiele garde, die tijdens de machtsovername niet had meegevochten, was achteraf nog iemand doodgeschoten. We gingen met een medewerker van het NCCR mee naar zijn huis. Dat was omsingeld door een grote groep Hamasmensen, die alle ruiten kapot hadden geschoten en dreigden het hele huis, met alle mensen er in, te vernietigen. Als de tv en de radio er niet bij waren geweest, en als er geen honderden mensen van het naburige Beach camp te hulp waren gekomen, dan is de vraag wat er was gebeurd, en of die familie het had overleefd. Wat ze gedaan hadden? Het is onduidelijk. Wel dat er al eerder ruzie geweest was tussen deze familie en een islamistische organisatie verderop in de straat.

We gingen mee op huisbezoek. Vooral naar de nieuwe patiënten, want er zijn in de afgelopen maanden heel wat nieuwe gehandicapten bij gekomen. Sommigen waren in de gevechten gewond geraakt, maar anderen waren daarna opgepakt. Zoals twee jonge broers van nog geen twintig. Meegenomen, ondervraagd, geslagen, en uiteindelijk doelbewust door hun knieën geschoten en daarmee voor de rest van hun leven gehandicapt. Op de vraag wat er precies was gebeurd, wat ze hadden gedaan, wilden ze geen antwoord geven. Een andere broer van hen was doodgeschoten, hun huis was uitgebrand.

De mensen van het NCCR, waren diep verontwaardigd. Dit was de afspraak niet. Hamas had beloofd de gewone Fatah aanhangers, tenslotte nog steeds een flink deel van de Gazaanse bevolking, met rust te laten. Ook al tijdens de verkiezingen, waarbij Hamas een grote overwinning behaalde, was de belofte dat zij niet in zouden grijpen in het gewone leven van de burgers, dat de pluriformiteit van Gaza gehandhaafd zou blijven, dat de mensen van Fatah op de ministeries niet ontslagen zouden worden. En dat was een van de redenen dat veel mensen die verder niets ophebben met het islamisme, uit onvrede over Fatah, op hen hadden gestemd. Hoe moeten we begrijpen wat er in Gaza gebeurt? Is dit een burgeroorlog? Nee, het overgrote deel van de bevolking moet er niets van hebben, ze willen niet vechten, ze willen zich niet op laten splitsen, ze hebben aan de Israëlische bezetting al vijand genoeg. Ze schamen zich er ook over, dat het geweld nu naar binnen is geslagen. Verpleegster Ratiba zei: “als ik een slachtoffer zie van het Israëlische geweld, dan kan ik schreeuwen van woede. Maar als wij het zelf zijn, wat moet ik dan zeggen?”

In de Nederlandse pers werd de machtsovername aanvankelijk gezien als een burgeroorlog. Maar dit was al snel duidelijk: zo simpel lag het niet. Ondanks het ‘akkoord van Mekka’ dat leidde tot een eenheidsregering van Fatah en Hamas waren de onderlinge spanningen nog niet verdwenen. En het was duidelijk dat Israël (en de VS) er alles aan deden om hun verdeel- en heerspolitiek verder op te schroeven. Nog steeds leed de bevolking van Gaza onder de internationale boycot van Hamas, en was het niet te verbergen dat Abbas, de president en het hoofd van Fatah kon rekenen op financiële en militaire hulp van Israël – op voorwaarde dat ze niet zouden samenwerken met Hamas. Ik had in Gaza al eerder de geruchten gehoord: dat ‘warlord’ Dahlan, van Fatah, zijn eigen militie had. Ik werd gewezen op het gebouw waar de CIA zou zitten. Ik kon onder het raam van mijn flat zien hoe de soldaten op zeer Amerikaanse wijze werden getraind. En er was al eerder een aanslag op Dahlan verijdeld, toen het wel zeer aannemelijk werd dat hij door de VS werd betaald.

Ook veel Fatah aanhangers hadden het niet met Dahlan. En niet met Abbas die in hun ogen veel te ver ging in de samenwerking met Israël. Van de zomer liep het op: Hamas ging er van uit dat Fatah een militaire coup aan het voorbereiden was en besloot om die voor te zijn. Fatah werd in vijf dagen gevechten verslagen, de top ervan vertrok naar de Westoever.

En toen. Israël en de VS doen hun best om ons te laten vergeten dat Hamas democratisch is verkozen door de bevolking. Zonder noemenswaardig protest van de internationale gemeenschap werd een groot deel van de Hamas parlementariërs opgepakt, en zit nog steeds gevangen. De boycot van Gaza, nu nog makkelijker omdat de top van Fatah is verdwenen wordt nog verder opgevoerd. Grenzen blijven gesloten, mensen sterven omdat ze geen medische hulp kunnen krijgen, de ondervoeding neemt toe en schoolkinderen hebben geen papier. Ondertussen willen Israël en de VS ons laten geloven dat ze serieus bezig zijn om met de enige gesprekspartner die ze zeggen te hebben, Abbas en zijn illegale regering onder Fayyad, tot een overeenstemming te komen over het stichten van een soort van Palestijnse staat. Abbas krijgt wat voorrechten toegeschoven – op voorwaarde dat hij meehelpt om Hamas er onder te krijgen. En Abbas gaat daar in mee, en maakt het de bevolking van de Gazastrook nog moeilijker, door hun paspoorten niet te erkennen, door eraan mee te helpen dat Gaza nog verder wordt afgegrendeld, en recentelijk, door de vergunning in te trekken van een groot aantal onafhankelijke NGO’s. De vraag is nu wie de regering is van Gaza. Voor Israël, de VS en helaas ook de EU is dat duidelijk, hoewel Abbas binnen Gaza zelf geen voet meer aan de grond heeft, mag hij voor de buitenwereld optreden als de legitieme regering van alle Palestijnen.

Die houding zet uiteraard weer kwaad bloed bij Hamas in Gaza, die het water aan de lippen staat. Terwijl het oorspronkelijk vooral Hamas was die wilde proberen om ondanks alles de eenheid weer te herstellen, wordt Abbas nu te veel als handlanger van de VS en als ingehuurde politieagent van Israël gezien. Een woordvoerder van Haniye heeft zijn ontslag genomen, uit protest tegen het feit dat er te weinig pogingen worden ondernomen om met Fatah te praten en niet nog verder uiteen gedrevem te worden.

Noch Fatah, noch Hamas zijn als monolithische machtsblokken te zien. Haniye, die gold als een redelijke man, die al in een vroeg stadium de bocht had genomen van gewapend verzet naar deelname aan de politiek, schijnt niet in staat om de radicalere zijde van Hamas in bedwang te houden. De manier waarop zij op dit moment de Gazastrook onder controle willen houden is er vooral een van repressie. Dat ze nog nauwelijks ervaring hebben met besturen, en dat het niet eenvoudig is van verzetsgroep naar regering over te stappen, is geen excuus. Niet alleen alle mensen die bekend staan als Fatah aanhangers lopen gevaar, onder andere omdat ze geen werk meer krijgen, ook alle organisaties die er aan hechten om onafhankelijk te blijven staan nu onder druk. Bij een grote demonstratie van Fatah aanhangers die het zat zijn dat Hamasleden worden voorgetrokken, dat er Hamas politie hun bruiloften komt verzieken, werden ook de journalisten buitengewoon hardhandig bejegend: camera’s vernield, mensen afgevoerd en opgesloten.

Ik ken Gazanen als heel openhartig, in de tijd van Arafat was ik er over verbaasd hoeveel Arafat cartoons ik zag hangen op de kantoren. Onze organisatie heeft in die tijd tegen Arafat gedemonstreerd, en nog eens, voor de rechten van de gehandicapten in de tijd van Abbas. Als het moet doen we dat nu ook tegen Hamas, zeggen ze. Maar mijn vriendin Fatma zegt: we zijn tientallen jaren terug in de tijd, we zijn banger dan ooit en nu voor onze eigen mensen. De Gazastrook verkeert al een hele tijd in een staat van rechteloosheid. Zoals jurist Charles Shamas zegt, mensen die nergens hun recht kunnen halen hebben de neiging om op primitieve vormen van zelfbescherming terug te vallen. Gaza heeft bovendien te maken met een zwaar getraumatiseerde bevolking, waarvan met name de jonge mannen – die niet meer weten wat een normaal leven is – heel snel hun toevlucht nemen tot geweld. Dat het geweld eens naar binnen zou slaan was helaas voorspelbaar. Daar bovenop zien we de strategie van Israël, die hun verdeel- en heerspolitiek voortzet, en met succes. De Westoever en de Gazastrook zijn nu niet alleen fysiek van elkaar gescheiden, er wordt nu alles op alles gezet om de buitenwereld te laten geloven dat we alleen kunnen dealen met de ‘gematigde’ Fatah, en de bevolking die onder Hamas leeft maar als verloren moeten beschouwen.

De bevolking lijdt er uiteraard het meest onder. We mogen niet vergeten dat er niet alleen Hamas aanhangers wonen in Gaza, en niet alleen Fatah aanhangers op de Westoever. Palestijnen die zien hoe Hamas nu huishoudt in Gaza trekken weer wat naar Fatah, en Fatah aanhangers die zien hoe Abbas bezig is om Palestina uit te verkopen trekken weer wat naar Hamas, maar bij de laatste peilingen blijkt dat beide leiders het vertrouwen van een groot deel van de bevolking kwijt zijn. Nog geen 20% van de bevolking ziet de Fayyad regering als hun legitieme vertegenwoordiging. 18% van de Palestijnen zegt vertrouwen te hebben in Abbas – Fayyad haalt nog geen 4%, en 16% zegt vertrouwen te hebben in Haniye. Een derde van de Palestijnen vertrouwt niemand meer. Wat niet wil zeggen dat ze niet weten wat ze willen. Want ook Abbas en Fayyad weten dat ze geen ondersteuning zullen krijgen voor plannen als de Palestijnen daarbij genoegen moeten nemen met een paar omsingelde reservaten op de Westoever. Het overgrote deel van de bevolking zal ondanks alle ellende niet akkoord gaan met een overeenstemming als er geen rekening wordt gehouden met de rechten van de vluchtelingen, zal niet accepteren dat de nederzettingen op de Westoever blijven bestaan, en vrijwel allemaal eisen ze de soevereiniteit over Oost-Jeruzalem, inclusief de Al-Aksa moskee op.

De Palestijnse bevolking zit meer klem dan ooit. Nergens kunnen ze hun recht halen, zelfs de VN staat met het vetorecht van de VS vrijwel machteloos. Europa laat zich leiden door Israel, en doet er aan mee om wel eisen te stellen aan een bezet volk, maar niet aan de bezetter. Ondanks enige tegenstemmen uit Engeland en Italie, moet de Hamas regering, en daarmee de bevolking van Gaza overleven onder een onzalige boycot, die de mensen zelf tot wanhoop drijft en daarmee alleen de radikaliteit verder aanwakkert. De enige positieve kracht die we in deze situatie kunnen ontdekken is die van de bevolking zelf, die het er ook nu niet bij laat zitten. Opnieuw hebben er grote demosntraties plaatsgevonden in Gaza, opnieuw met geweld uiteengeslagen.