Te gast: Haci Karacaer, oud-directeur Mili Görüs en lid PvdA

Wat Ehsan Jami en Wilders ook beweren, de islam laat iemand vrij gelovig te zijn of niet.

In de discussie over geloofsafval is de afgelopen weken een beeld van de islam geschetst alsof ’de islam’ verbiedt dat iemand van zijn geloof afstapt. Dat geldt niet voor mijn islam, in elk geval. Geloof is boven alles een persoonlijke keuze.

De islam kent geen centraal leergezag zoals de rk kerk. De sjiieten hebben enige houvast aan hun ayatollahs (die niet onfeilbaar zijn), de soennieten aan hun hun moefti’s, die er in soorten en maten zijn, van extreem conservatief tot bijzonder liberaal, en de al Azhar Universiteit in Cairo. Ook geen bolwerk van eenduidigheid. De alevieten zijn helemaal aan zichzelf overgelaten: zij moeten als geen ander in het reine komen met zichzelf. Want daar ligt de kern van het geworstel voor alle moslims: elke gelovige bepaalt zelf zijn relatie tot zijn Schepper. Soerat Al Bakara (2.256): In de godsdienst is geen dwang. Redelijk inzicht is duidelijk onderscheiden van verdorvenheid.

Noch bij het aannemen van het geloof, noch bij het praktiseren ervan, noch bij het verlaten van de islam mag er sprake zijn van dwang .

De islamitische verhaalcultuur vloeit over van getuigenissen daarvan. Kalief Omar zag een hoogbejaarde vrouw op straat in Mekka. ’Ik nodig je uit om moslim te worden’ zegt hij haar. ’Ik ga niet in mijn nadagen van geloof veranderen’ antwoordt de oude dame. ’O mijn God, wees getuige van mijn uitnodiging. Ik heb haar netjes geadviseerd, maar zij wil niet’, zegt de kalief zich richtend tot zijn Schepper. Vervolgens zegt hij vers 2/256 op.

Zoals alle verzen van de Koran is ook dit vers aan interpretatie onderhevig. Geldt het voor iedereen of voor speciale groepen? Ik laat dat graag aan historici, taalkundigen, filosofen en vooral theologen over.

Voor een gelovige gelden drie stadia met betrekking tot ’gelovig’ zijn. Gelovig worden, gelovig blijven en niet willen geloven. Ik ben van mening dat je uitsluitend met je hart en geweten kunt kiezen voor de islam. Immers, islam betekent: liefdevolle overgave en geen onderwerping. Het verschil tussen de begrippen overgave en onderwerping is misschien voor sommige politici te subtiel. Toch is het essentieel. Zoals de liberale historicus van de islam Mohammed Arkoun in zijn altijd nog lezenswaardige ’Islam in Discussie’ stelt, betekent islam niets meer of minder dan het verbond dat je uit vrije wil met je Schepper aangaat uit dank voor de zingeving aan je bestaan. Ik was de eerste die Nederland een islamitisch land noemde (Wilders was toen niet zo wild, anders had hij hierover zeker kamervragen gesteld). Waarom ik Nederland één van de meest islamitische landen ter wereld heb genoemd is het volgende: de vrije toegang tot onderwijs, tot de gezondheidszorg, de ouderenzorg, de sociale voorzieningen, het verbod op discriminatie en de vrijheid van meningsuiting en godsdienst. Je bent dus ook vrij in het praktiseren van je geloof. Ook ben je vrij als moslim om ermee op te houden.

We zijn het eens dat het iedereen vrij staat om moslim te worden. Daarom zal ik het daar niet meer over hebben. Vrij zijn in het praktiseren van je geloof is complexer. Daar zien we weer die overijverige advocaten. Van de duivel of van hun zelfgekozen god of van zichzelf. De een wil de hoofddoek, ja zelfs de Koran verbieden. De ander vindt dat je als vrouw niet deugt als je geen hoofddoek draagt. De Koran noch de profeet heeft iemand gedwongen om vijf keer per dag te bidden of te vasten.

Wel heeft hij steeds geadviseerd om het goede te doen en het kwade te laten. Ook heeft hij verteld wat de consequenties zijn als je de geboden en verboden niet of wel nakomt. Hij kon ook niet anders hebben gedaan. Immers: ’vermaan hen, want jij bent slechts een vermaner. Jij bent geen waker over hen’ luiden de verzen 21 en 22 van soerat 88. De Nederlandse vertaling van vers 22 is erg soft. De Arabische woordkeuze is veel krachtiger. De theoloog Recep Ihsan Eliacik vertaalt het als ’je bent geen Zwaard van Damocles boven hun hoofd’.

De Koran is redelijk duidelijk over de mensenrechten. Onder andere over stelen, liegen, moord, dwang, laster, et cetera. Eigenlijk alle zaken waar onze moderne rechtstaat ons bescherming in biedt. Ook een islamitische staat kan moslims niet dwingen om te bidden of om te vasten. Rechten (plichten) jegens God (Hukukullah) en rechten (plichten) jegens de medemens (hukuku’l-ibad) worden anders behandeld. Schending van rechten van je medemens worden dan ook tijdens je leven afgehandeld. Je moet met je medemens tot een vergelijk komen. Anders heb je een probleem in het hiernamaals. Maar de meer triviale vragen of een moslimvrouw een hoofddoek moet dragen is niet zaak van de andere moslims of de staat. Dit geldt natuurlijk ook in omgekeerde richting. Niemand mag een moslima dwingen haar hoofddoek af te doen.

In de islam zijn drie categorieën mensen gevrijwaard van religieuze verplichtingen. Dat zijn kinderen, slaven en verstandelijk gehandicapten. Hieruit blijkt ook dat je uit volkomen vrije wil en met je volle verstand moet kunnen kiezen.

Je kunt nooit tegen je wil gevangen worden genomen in een religie. Een moslim die heeft besloten om niet meer moslim te zijn, kan je alleen betreuren. Je kunt hem of haar nog eens liefdevol herinneren aan de consequenties na de dood. Maar je kunt geen geweld gebruiken tegen de ex-gelovige. De Koran heeft het niet over de doodstraf maar over de consequenties na de dood. Wie meer wil weten kan bijvoorbeeld de verzen 2/217, 5/54 raadplegen. De Hadiths die door sommige moslims als argument worden aangedragen, worden door grote theologen als Hayrettin Karaman en Hayri Kirbasoglu verworpen. Kirbasoglu heeft in een artikel in 2002 in het blad Islamiyat zowel het stenigen als doodstraf voor geloofsuittreding bestempeld als ’fictie’ en misinterpretatie van een aantal feiten uit het verleden.

Religie is niet een kwestie van geweten maar een kwestie die begint met geweten. Zij vestigt zich in het hart. Liefde en barmhartigheid zijn de wortels, reden en geweten de stam, vrede en rechtvaardigheid de takken en levensgeluk zowel hier en nu als na de dood, zijn de vruchten van religie. Dwang kan nooit doordringen tot het geweten en het hart van de gelovige. Het is een zinloze onderneming. Het is een ontoelaatbare vorm van schending van de absolute soevereiniteit die ieder mens bij zijn geboorte meekrijgt.

(Eerder verschenen in Trouw, 29 september 2007)