(Leila Farsakh)

Meer sprekers. Leila Farsakh, hooggeleerde vrouw die zowel thuis is in de politicologie, de filosofie en de economie, van de Universiteit van Massachusetts, en Palestijnse, houdt in een zo rap engels dat ik het nauwelijks bij kan houden een inleiding waarin ze een paar somber stemmende feiten noemt. Vanuit de visie van een Palestijnse dan, die zoekt naar openingen voor een rechtvaardige oplossing. Bijvoorbeeld dat het Israel op dit moment economisch heel goed gaat. Het gemiddelde inkomen van een joodse Israeli is 30.000 dollar per jaar, dat van een Palestijnse Israeli de helft. Dat is een gigantisch overwicht op de geheel verwoeste Palestijnse economie in de gebieden, waar de meerderheid van de bevolking het moet doen met minder dan één dollar per dag.

Het belang van die economische situatie komt vooral naar voren wanneer we een vergelijking maken met Zuid-Afrika, niet voor niets dat dat voor de één-staats-mensen een hoopvol visioen biedt. In Zuid-Afrika hadden de blanke overheersers de zwarten nodig, als arbeidskrachten en als consumenten. Israel heeft na de periode waarin de economie voor een flink deel dreef op de goedkope arbeidskracht van de Palestijnse dagloners – toen ik in 1994 voor het eerst bij Erez de grens overging zag ik de duizenden arbeiders midden in de nacht staan wachten – de segregatie verder doorgevoerd, de Palestijnen vervangen door ‘gastarbeiders’ uit andere landen. Ook hebben ze de Westoever en Gaza nauwelijks meer nodig als afzetgebied. Slechts 5% van hun handel gaat naar de gebieden. Wel zijn de Palestijnen er extreem afhankelijk van, en dat geeft Israel een extra machtsmiddel. Op elk moment kunnen de de grenzen sluiten voor de invoer van goederen, zoals op dit moment in Gaza gebeurt.

Onder het rookgordijn van Oslo is een systeem opgebouwd waarbij de Palestijnen geheel afhankelijk zijn van Israel, en niet omgekeerd. Bovendien is Israel er in geslaagd om de internationale gemeenschap verantwoordelijk te maken voor het in leven houden van de Palestijnse bevolking – niet alleen moet de VN zorgen voor de voedselhulp waar inmiddels de meerderheid van de bevolking van afhankelijk is, er worden door de EU miljarden de gebieden ingepompt. 25% van het nationale inkomen is van de EU afkomstig. Maar door alle maatregelen en de voortdurende destructie van alles wat eventueel opgebouwd zou kunnen worden, ook de export wordt bijna geheel verhinderd (al mogen er nu dankzij veel diplomatiek gezeur van Nederland misschien een lading anjers en aardbeien uit – let op – wanneer we straks aardbeien ‘uit Israel’ bij Albert Heijn zien liggen zijn die waarschijnlijk uit Gaza) waarmee, zegt Farsakhi, de EU een groot deel van de bezetting bekostigt.

Farsakhi is er geen voorstander van dat die hulp wordt gestaakt – we hebben onlangs die discussie hier ook in Nederland gehad – maar het moet de EU wel duidelijk worden waar ze zich voor leent. Dit is het punt: zolang de Amerikanen de wapens betalen en de Europeanen opdraaien voor de kosten van de bezetting, kan Israel het nog wel even uithouden zo. En dat was anders dan destijds met Zuid-Afrika, waar de blanke overheersers echt last kregen van de economische maatregelen, en zich ook niet werkelijk af konden scheiden van de zwarte bevolking.

In de discussie die volgt stelt ook Karmi dat we hoe dan ook sprake is van een fasering, en het niet zo kan zijn dat er per decreet over enige tijd één staat zou komen. De discussie gaat ook over de vraag of de Palestijnse onderklasse in een gedeelde staat acceptabeler zou zijn dan de schijn-onafhankelijkheid, die in feite niet meer is dan een met geweld instand gehouden segregatie, als fase, ja, zegt Karmi. Want er is al een onderklasse van Palestijnen in Israel.

(As’ad Ghanem)

Meer sprekers. As’ad Ghanem, hoofd van het departement van politieke filosofie aan de universiteit in Haifa, Palestijnse Israeli dus, heeft het over het potentieel van de Palestijnen in Israel. Lang hebben de Israelische Palestijnen, de ‘Palestijnen van ’48’ achter de wens van hun landgenoten uit de Westoever en Gaza geschaard achter de roep om een Palestijnse staat. Maar het denken kentert. Nu komen de Israelische Palestijnen steeds meer op voor gelijke burgerrechten. Misschien duurt het nog twintig jaar, but something is cooking, zegt ook Farsakh.

(Amnon Raz-Krakotzkin)

Ook Amnon Raz-Krakotzkin, die even daarvoor Tikva Honig-Parnass omarmde: ‘zo ouwe joodse koloniaal’, stelt dat hij al lang een aanhanger is van één staat voor joden en Palestijnen – niets anders kan een werkelijke oplossing bieden. De vraag is hoe die gedachte verspreid kan worden en meer ondersteuning kan krijgen. Eens zou het mogelijk zijn geweest om een twee-staats-oplossing te creeëren, maar dat moment is voorbij. En wij Israeli’s moeten niet meedoen met het verdeeld houden van de Palestijnen. Want hoe komen we van de dramatische onderdrukking van het Palestijnse volk, naar een democratische staat, wanneer de Palestijnen niet een eenheid vormen?

Het zionisme is vanaf de Balfour declaratie een beweging geweest die de nationale aspiraties van de Palestijnen heeft genegeerd. Wij kunnen wel vinden dat we in een post-nationalistisch tijdperk leven, maar voor de Palestijnen die geen kans hebben gehad om hun nationaliteit te beleven, is er nog weinig reden dat die dat op willen geven.

Een andere vraag dan de Palestijnse eenheid is wat de positie van de joden moet zijn als we ooit een democratische staat kunnen krijgen. Israel is ondanks de economische voorspoed in een diepe crisis, zegt Raz-Krakotzkin. Wij moeten nog aan een proces van dekolonisatie beginnen, terwijl de hele wereld daar al afstand van genomen heeft. En we moeten, net als de bevrijdingsstrijd van Zuid-Afrika na moest denken over de positie van de blanken na de de-kolonisatie, nadenken over de positie van de joden. Want anders dan bij de de-kolonisatie van, zeg, Tunesië, gaan de joden niet terug naar ‘waar ze vandaan kwamen’. Maar er is nog meer waaraan we de crisis van Israel af kunnen lezen. Ze zijn er met al hun militaire macht niet in geslaagd om die paar duizend strijders van Hezbollah te verslaan. Let op: dat maakt ze nog gevaarlijker.

Het heeft iets ironisch, dat hier een zaal vol mensen zit te praten over ‘het jodenvraagstuk’, op dezelfde toon als er nog steeds gepraat wordt in Israel over ‘het Palestijnenvraagstuk’- wat moeten we met ze. Nou nee, niet helemaal op dezelfde toon, hier zal niemand suggereren dat de joden maar weg moeten, zoals in Israel openlijk gepraat wordt over deportatie van de Palestijnen – laat ze maar naar de Arabische landen gaan, waar ze horen. Net als het voor de Zuid-Afrikaanse blanken een hele klus was om te accepteren dat er een eind kwam aan hun vanzelfsprekende priveleges zal het voor veel joden ook niet niks zijn om te accepteren dat ze gewoon burgerrechten hebben, net als de andere niet-joodse burgers, dat ze, bijvoorbeeld, dat joden bij voorbeeld geen voorrang meer hebben bij het gebruik van het land, niet meer kunnen beslissen dat ze geen Arabier als buur willen, er geen wegen alleen voor joden meer zijn, ze niet meer kunnen rekenen op de financiele voordelen als ze in de nederzettingen gaan wonen en er geen automatisch beleid is dat joden altijd staatsburgerschap krijgen als ze emigreren.

(Joseph Massad)

Joseph Massad, professor aan de Columbia Universiteit, en auteur van een reeks publicaties over de Palestijnse identiteit en zionisme, zegt nog dat we ons meer aan moeten sluiten bij de joden die hun identiteit nooit in het zionisme hebben gezocht, of daar afstand van hebben genomen. Er zijn er meerdere in het publiek aanwezig, van niet-meer-zionistisch tot fel tegen.

(Nadim Rouhanna)

Nadim Rouhanna, is de oprichter en de directeur van het Arabische Centrum voor Toegepast Sociaal Onderzoek, en professor in de conflictuologie aan de George Mason Universiteit. Hij schreef onder andere over de positie van Palestijnen in de ‘etnische joodse staat’. Ik heb hier het gevoel niet een inleiding te houden voor een academische bijeenkomst, maar deel uit te maken van een beweging, zegt hij. Ons project, één staat, kan slagen, maar er moet veel voor gebeuren. De Palestijnen moeten, net als de zwarten van Zuid-Afrika, zichzelf als het ware opnieuw uitvinden, een andere Palestijnse identiteit vormen. Palestijnen moeten bovendien de machtsverhoudingen doorbreken, waarbij zij altijd de rekening betalen en de joodse Israel’s alle privileges hebben, en de leiding van de beweging nemen. We moetn er rekening mee houden dat we voorlopig niet veel joodse Israeli’s meekrijgen. Daarvoor is Israel inmiddels al te veel opgeschoven naar extreem rechts. Hoewel er gelukkig ook Israeli’s zijn, zoals er ook koplopers geweest zijn in de Europese landen, die we kunnen zien als bondgenoten, Israeli’s met een geweten, en de wens om zich te bevrijden van een zionistisch-kolonialistisch verleden. Maar ook de Palestijnse elite is verantwoordelijk voor veel van wat er mis is. De elite in de gebieden, het Palestijns Gezag, heeft te lang de vluchtelingen genegeerd, en steeds opnieuw toegestaan dat het recht op terugkeer van de agenda verdween. Dit is wat we als Palestijnse beweging tegen de joodse Israeli’s moeten zeggen, luister, we begrijpen jullie behoefte aan veiligheid. Maar die veiligheid komt er alleen wanneer je afziet van de heerschappij en afziet van je privileges.

(Tikva Honig-Parnass)

Tikva Honig-Parnass, ouwe linkse veteraan, die pas een boek samenstelde, Between the Lines, vanuit haar linkse opvattingen over imperialisme en kolonialisme altijd al een tegenstander van het zionistische project, zet het hele vraagstuk nog eens in een groter kader. Want laten we er niet intrappen dat het alleen gaat tussen de Palestijnen en de joden, zegt ze. We staan als kleine groep tegenover een grote macht, een coalitie van zionisme, imperialisme, en corrupte regimes. Het is niet eenvoudig om tegenover deze gigantische macht van Israel, de VS, de handlangers van Europa en de afhankelijke en corrupte regimes in sommige Arabische landen een werkelijke progressieve tegenbeweging te vormen, en toch is dat het enige wat moet gebeuren. De Palestijnen in Israel zelf staan daarbij aan het front van de beweging. Zoals Azmi Bishara zei, Palestijns lid van de Knesset, nu in ballingschap, we zijn niet alleen maar Arabieren, we zijn Arabieren tegen kolonialisme en imperialisme. Dat hij nu in ballingschap moet leven is omdat hij de grens overtrad, en onder andere in Syrië en in Libanon sprak over een coalitie van progressieve Arabieren – daarom werd hij in israel afgeschilderd als landverrader, en moest vluchten.

(Omar Barghouti)

Omar Barghouti, Palestijnse Brit, een politiek onderzoeker, en activist, en een van de oprichters van de culturele en academische boycot campagne tegen Israel, is heel fel. Laten we het helemaal niet hebben over Israelise joden als nationale groep, met de vraag of ze als volk recht hebben op zelfbeschikking, zegt hij. Ze hebben zich nooit geponeerd als volk met een nationale, Israelische identiteit, maar als joden. En er is geen reden waarom we alle joden het recht op zelfbeschikking zouden geven in een gedeelde staat. Zeker niet als dat betekend dat ze denken dat ze zich af kunnen scheiden in een bi-nationale staat en opnieuw Palestijnen buiten kunnen sluiten of kunnen discrimineren. Gaf Zuid-Afrika de blanke overheersers zelfbeschikkingsrecht na de apartheid? Kregen ze de keuze om een apart wit deel van Zuid-Afrika voor zichzelf te houden? Ik wil mijn eigen huis terug, zegt hij nog, over het recht op terugkeer. Niet symbolisch, nee letterlijk. Hebben de joden ook niet het recht behouden om al hun bezittingen teurg te krijgen?

De discussie gaat over de verschillende modellen die er mogelijk zijn voor een gedeelde staat: hebben we het dan over een democratie met one man one vote, of hebben we het over een bi-nationale staat, waarbinnen de twee groepen met hun eigen taal en eigen achtergrond gedeeltelijke autonomie krijgen – denk België.
Voor Barghouti is het duidelijk dat een bi-nationale staat zou betekenen dat het joodse deel van de bevolking nog steeds de eigen privileges en overheersing kan houden, anderen pleiten ervoor omdat het voor de joodse Israeli’s een acceptabeler overgangssituatie zou kunnen zijn, waarin ze hun culturele identiteit beter kunnen beschermen. Maar ondanks de felle taal van Barghouti, vinden de meeste deelnemers de gedachtengang dat de joodse Israeli’s geen nationale groep vormen te rigide. Het gaat er wel degelijk om om na te denken, willen we ooit mensen meekrijgen, wat we in een gedeelde staat moet met de joden.

We moeten ze overtuigen, zegt iemand, maar Raz-Krakotzkin, zelf jood, is streng: luister, je kunt niet eerst een etnische zuivering doorvoeren waarbij je 750.000 Palestijnen verdrijft, en vervolgens het recht op zelfbeschikking claimen, zegt hij. Kolonisten overtuigen? Die moeten een klap voor hun kop. Nergens is het kolonialisme ooit verdreven zonder strijd. Nergens hebben de kolonisten ooit hun macht vrijwillig opgegeven.

(Louise Bethlehem)

(Kathleen O’Connel)

(Sumantra Bose)

Er zijn meer discussies. Een panel met een Zuid-Afrikaanse, een Ierse, een man uit Pakistan, over de vraag of we wat kunnen leren van andere conflicten die gingen over twee volken die hetzelfde land moesten delen. Louise Bethlehem, eens blanke en joodse strijder tegen de apartheid, vertelde wat het voor haar betekende om in 1985 als jodin naar Israel te komen, en daar opnieuw geconfronteerd te worden met racisme. Er zijn overeenkomsten, maar ook verschillen. En Karmi, die het vooral heeft gehad over alle hindernissen op weg naar een democratische staat, noemt er nog een. In de anti-apartheidsstrijd hadden de blanken weinig vrienden, en de zwarten veel. Maar in de strijd om ene democratisch Israel/Palestina hebben de Palestijnen weinig vrienden, en Israel veel. We kunnen niet om de diepe angst heen die de holocaust heeft veroorzaakt, niet over het schuldgevoel en ook niet om de haast algemene angst in de westerse wereld voor Arabieren. Maar wat hielp, in Zuid-Afrika, was dat de anti-apartheidsbeweging vanaf het begin principieel gemengd was, blanken, zwarten, gekleurden, hindoe’s en joden. Dat is er nodig. En een nieuw platform waarop al die van elkaar verdeelde Palestijnen elkaar vinden, zegt Ali Abunimah.

Laatste aflevering: hier.