Het recht op zelfbeschikking

Wat was de rechtvaardiging voor het stichten van een joodse staat, in het land dat toen Palestina heette, en waar al andere mensen woonden? Een van de argumenten die Neumann noemt is dat elk volk het recht op zelfbeschikking heeft, dus ook het joodse volk.

Het staat buiten kijf dat de verschrikkingen van de holocaust een belangrijke reden zijn geweest waarom het zionisme, voorheen een tamelijk kleine politieke stroming, voet aan de grond kreeg, en de westerse wereld toekeek of meehielp toen de zionistische joden voor zichzelf een land veroverden. Dat is gepaard gegaan met een zorgvuldig opgebouwde ideologie om de verovering van het land te rechtvaardigen. Onder andere door te poneren dat de Europese zionistische joden ‘het joodse volk’ vertegenwoordigden en daarom ‘recht hadden op zelfbeschikking’.

Dat is dus de vraag, zegt Neumann.

Met dat recht op zelfbeschikking van een volk kom je dichtbij etnisch nationalisme, zegt Neumann, en in de geschiedenis heeft dat zelden tot iets goeds geleid. Het is bovendien de vraag wanneer dat recht op zelfbeschikking geldt. Wanneer de bewoners van een land dat voor zichzelf opeisen is er wat voor te zeggen. Maar de zionistische joden kwamen uit Europa, en hadden geen land. Dat was nu juist hun punt. Je kunt vergelijkingen maken: stel dat Italië morgen ten onder gaat, door een natuurramp of door oorlog. Dan hebben de Italiaanse vluchtelingen zeker het recht te verwachten dat ze als individuen elders onderdak en burgerrechten krijgen. Ze kunnen er zelfs op hopen dat ze de ruimte krijgen om eigen gemeenschappen te stichten, waar ze ‘zichzelf’ mogen blijven, zoals er in de VS gemeenschappen zijn van Mennoniten, Joden, Boedhisten. Maar mogen ze ook als groep, als het Italiaanse volk, elders een land voor zich opeisen om daar een nieuwe staat te vestigen, met een eigen leger en een eigen regering? Nee, zegt Neumann, dat hebben ze niet en al helemaal niet wanneer op de plek die ze opeisen al andere mensen wonen. En op welke grond zou het joodse volk dat wel mogen doen? Op grond van hun etniciteit, of van hun geloof? Zouden we het accepteren als het blanke volk in de VS voor zich een blanke natie op zou eisen, en alle niet-blanken er uit zou zetten of tot tweederangsburgers verklaren? Zouden we het accepteren dat de VS uitgeroepen zou worden tot christelijke natie, met de eis dat alle niet-christenen daar mee in zouden moeten stemmen?

Het tweede punt is de vraag waar de eis tot zelfbeschikking van het zionisme op was gebaseerd. Zionisme is nooit een beweging geweest om het joodse geloof te verdedigen. Integendeel: de orthodoxe joden uit de begintijd van het zionisme moesten er niets van hebben, en de eerste zionisten waren niet gelovig. Ging het dan om de verdediging van de eigen cultuur? Ook niet. Toen het zionisme begon hadden de joden geen gemeenschappelijke taal, ze spraken jiddish, ladino, arabisch of de taal van het land waarin ze leefden. Het moderne Hebreeuws moest nog worden uitgevonden. Sommige groepen hielden in het land waar ze woonden een joodse traditie aan, maar dat was een traditie die ze meegenomen hadden uit Oost-Europa (gefillte fish en kugel met peren komen niet uit het Midden Oosten, het jiddish ook niet), anderen assimileerden, en ‘deden er niets meer aan’. Er was geen sprake van een gemeenschappelijke geschiedenis, al werd die later geconstrueerd. Arabische joden hadden een heel andere geschiedenis dan de Europese joden. Ze hadden geen gemeenschappelijk land, of het moest zijn dat het joodse volk volgens de bijbel tweeduizend jaar daarvoor in het land Palestina een koninkrijk hadden gehad waar ze uit waren verdreven. In die tweeduizend jaar, tot aan de ontwikkeling van het zionisme, waren er geen pogingen geweest om naar dat land ’terug’ te gaan. Het religieuze verlangen naar de tijden van weleer, voor de verwoeste tempels, en de uitspraak ‘volgend jaar in Jeruzalem’ waren exact dat: religieus. De orthodoxie in de diaspora maakte nooit aanstalten om dat in de praktijk te brengen. Ook waren de joden niet onderling verbonden door één ideologie; er waren onder de joden fervente nationalisten en patriotten voor het land waar ze woonden, er waren internationalisten, er waren joden die het leven in de diaspora zagen als een leven dat ze pastte. De joden hadden geen collectieve instituties, geen gedeelde leiders. Het is de vraag of het ‘joodse volk’ wel een volk was, en of het om meer ging dan een minderheid die namens een fictief volk een land voor zich opeiste, en daarmee, voor zichzelf en voor de buitenwereld, een volk werd. Niet het joodse volk, maar het Israelische.

Bij de ideologie die de verovering van een joodse staat moest rechtvaardigen hoort ook de ontkenning dat de Palestijnen een volk waren. Niet dat het er toe doet, zegt Neumann, want ook als de bewoners van een land geen ‘volk’ zouden zijn mag je ze niet zomaar van hun land beroven en hun huizen uitstmijten. Maar hoewel de zionisten heel goed wisten dat er in Palestina al mensen woonden (daar kom ik nog uitgebreid op terug) moesten die mensen ‘zoek’ gemaakt worden, tot irrelevant worden verklaard, door te ontkennen dat ze in het land waar ze woonden iets te zoeken hadden. Maar ook al was het nog een Palestijns nationalisme in wording, net als gebeurde met veel andere Arabische staten die zich aan vreemde overheersing en kolonialisme ontworstelden, er is geen twijfel aan dat de inheemse bevolking er al heel lang leefde. Zie, zegt Neumann, de dikke studie van Baruch Kimmerling en Joel S. Migdal, The Palestinian People: a History. En hoe zou dat ook anders kunnen: hoe werd het land genoemd? Palestina. Dus hoe heten de mensen die daar wonen?

Niet dat het er toe doet of ze Palestijnen werden genoemd, of het land waar ze woonden Palestina werd genoemd, of de Palestijnen zichzelf als een volk definieerden, het heeft geen relevantie wanneer er wordt ingeschat hoeveel recht de zionisten hadden om dat land in te nemen. Er waren ook geen Verenigde Staten van Amerika vóór de Amerikaanse revolutie, en niemand die er daarvoor aanwezig was kon zich ‘Amerikaan’ noemen in die zin dat ze burgers waren van een land dat Amerika heette. Toch suggereert niemand dat de inwoners niet het recht hadden daar te zijn en zich niet hadden mogen verzetten tegen Britse overheersing. Hoe de inwoners van een land heten, of ze wel een ontwikkeld nationalistisch zelfbewustzijn hebben is irrelevant wanneer ze geconfronteerd worden met kolonisten, en niet alleen met kolonisten, maar met een koloniale onderneming die van plan is om zichzelf als soevereine heersers te vestigen in hun land. Dat de Palestijnen zich daar vanaf het begin tegen hebben verzet is geheel terecht, zegt Neumann.

(wordt vervolgd)

(en ondersteunende en aanvullende literatuur komt ook nog)