Het laatste verhaal over deze reis naar Gaza. Ik vertelde er al iets over, over de zorg voor mensen met geamputeerde ledematen. Dat zijn er heel veel in Gaza, en dat heeft redenen.

Jaren geleden kreeg het NCCR en wij vooral te maken met dwarslaesies en allerlei gevolgen van hersenbeschadiging, naast de ‘gewone’ gehandicapten. Het Israelische leger schoot vaak op hoofd of bovenlichaam, en wie daar niet dood aan ging had dus kans op een verlamming door beschadiging van de ruggenmerg. En afhankelijk van hoe ‘hoog’ die beschadiging is, is de uitkomst bijvoorbeeld: geheel verlamd tot aan de nek, of verlamd tot aan het middel. De afgelopen jaren waren we dus vooral bezig met de bijscholing over de adequate zorg, het voorkomen van doorligwonden, omgang met incontinentie, revalidatie – dat wil zeggen omgang met een rolstoel, je kunnen verplaatsen van rolstoel naar bed, en oefeningen om contracties te vermijden. Plus de verwerking van het trauma, helpen met de motivatie om weer een plek in de maatschappij te hervinden, het trainen van familieleden bij de verzorging, de aanpassing van het huis.

De laatste tijd bestaat een groot deel van de nieuwe gehandicapten uit mensen van wie een of twee benen zijn geamputeerd. Daar zijn twee redenen voor: de interne gevechten, waarbij met name jonge mannen door de knieën zijn geschoten, en de nieuwe wapens die het Israelische leger gebruikt. Dat zijn een soort granaten, die vanuit helicopters kunnen worden afgeschoten. De ontploffen vlak boven de grond, en maaien alles af wat zich in de omgeving bevindt. Benen dus. Wie niet meteen beide benen kwijt is heeft vaak zulke zware brandwonden dat er alsnog amputatie nodig is.

Ik ben geen deskundige in zulke zaken, maar ik heb de afgelopen dagen de bijscholing van de teams gevolgd, en er veel bijgeleerd. Het belangrijkste is dat er vanaf het moment dat iemand gewond raakt en heel veel later het moment dat hij eventueel op protheses, al of niet met behulp van krukken weer kan lopen een hele keten aan deskundigen aan het werk moeten.

In de eerste plaats de chirurg. In noodsituaties, als de gewonden achter elkaar worden binnengebracht, wordt er niet altijd subtiel geopereerd, soms lijkt dat meer met de guillotine te gebeuren. Maar om een stomp geschikt te maken voor een prothese, een kunstbeen, komt veel deskundigheid kijken. De stomp moet glad zijn afgewerkt, met een laag spier over het bot. Soms moet iemand dus opnieuw geopereerd worden, en daarvoor zijn chirurgen nodig die weten wat ze doen, en samenwerken met de mensen die voor de protheses moeten zorgen. Zulke chirurgen zijn er wel, maar we hebben ook heel slecht afgewerkte stompen gezien, en er is dus bijscholing nodig.

Dan moet de wond helen, en vaak ook het andere been, wanneer dat niet is geamputeerd. Dat is het werk van een goed geschoolde fysiotherapeut, en van de verpleegkundige, en daar waren we in de training mee bezig. Want die moeten er met de patient voor zorgen dat die zijn oefeningen doet, dat de spieren die niet meer gebruikt worden zich niet samentrekken, de ‘contracties’, waardoor iemand later bijvoorbeeld niet meer rechtop kan staan. Ook moet iemand voorbereid worden op het revalidatieproces, en dat is een kwestie van spierkracht, de armen moeten bijvoorbeeld sterker worden, van algehele conditie en uithoudingsvermogen. Want leren om met protheses te lopen komt neer op topsport.

De prothese moet op maat gemaakt worden, en gepast en nog eens gepast en zonodig aangepast. We bezochten de enige werkplaats die Gaza heeft waar protheses gemaakt worden. We waren niet erg onder de indruk, het leek ons nogal ouderwets, en het zag er allemaal erg sjofel uit. We hoorden ook – Fatma’s vader is door een ongeluk een been kwijt – dat de protheses te zwaar waren. Haar vader droeg nog steeds het liefst een oude Duitse prothese.

Dan volgt weer het werk van de fysiotherapeut die de langzame aanpassing begeleidt.

En wat er ook nog moet gebeuren is goede voorlichting en goede coaching. Wat we hebben gezien is dat veel mensen een te simpel idee hebben over kunstbenen. Sommigen zien hun lichaam als een soort auto, is er een onderdeel kapot, dan moet er een nieuw onderdeel komen. Ze denken vaak dat een prothese hetzelfde is als een nieuw been. En dat wordt het nooit. Ze hebben vaak geen idee hoeveel hard werk en geduld er bij komt kijken, hoe teleurstellend de resultaten kunnen zijn. Ze hebben te veel wonderverhalen op het internet gevonden. Ze moeten vaak nog alle fasen door van ontkenning, woede, depressies, en ondertussen moeten ze toch blijven oefenen en het niet opgeven, en vooral niet denken dat de dokter, bij voorkeur een buitenlandse, het wel in orde zal maken.

Bij elkaar gaat het dus niet alleen of alle deskundigheid aanwezig is, maar of die in een ‘keten’ kan samenwerken. Alle oefeningen leiden nergens toe als er geen goede prothese komt, maar die prothese haalt niets uit als iemand niet goed is voorbereid. Voor één prothese is er dus een hele ploeg mensen aan het werk, die ook nog bij verschillende organisaties werken.

Nu is het punt dat sinds juni bijna geen Palestijnen Gaza meer uit mogen, en het niet mogelijk is om in het buitenland operaties te krijgen voor gecompliceerde gevallen, en om geavanceerde protheses aan te laten meten. Dat was dus de reden dat we op zoek gingen naar wat er in Gaza al kan, en wat er eventueel nog moet gebeuren.

We hadden geluk. Of de tijd was er gewoon rijp voor. Bij een bezoekje aan de eenvoudige werkplaats voor protheses in Gaza maakten we niet alleen kennis met de leiding van het fabriekje, maar ook met twee vrouwen van het Rode Kruis, een Francaise en een Nieuw Zeelandse, die voor enige jaren gedetacheerd zijn in Gaza precies om dit project op te zetten. Zij zijn al bezig om de mensen van de werkplaats bij te scholen, en het moet over enige tijd mogelijk zijn dat ze ook protheses maken voor amputaties boven de knie. Zoals gezegd waren wij niet erg onder de indruk van het werkplaatsje, de protheses zijn nogal zwaar, moderne technieken worden niet gebruikt. De vrouwen waren daar minder negatief over. Palestijnen hebben wel erg veel bewondering voor alles wat technologisch nieuw en buitenlands is, zeiden ze – dat konden we wel beamen – en het zou weinig zin hebben om mensen te voorzien van de allermodernste protheses die na twee jaar stuk zijn, en wie betaalt dan de nieuwe?

Hier waren we het over eens: alles wat in Gaza zelf plaats kan vinden heeft een grote voorkeur boven de pogingen om mensen het land uit te krijgen – ook al weten we dat veel Palestijnen een (te) groot vertrouwen hebben in alles wat buitenlands is, en er bovendien, erg begrijpelijk, wel eens uit willen, desnoods op een brancard. Ook zijn we het er over eens dat we altijd de voorkeur zullen geven aan het bijscholen van plaatselijke chirurgen, prothesemakers, fysiotherapeuten, boven het importeren van buitenlanders. Het is altijd al de filosofie van Kifaia geweest om niet hun werk over te nemen, maar zoveel mogelijk expertise over te dragen, zodat zij er zelf mee verder kunnen.

Waar het Rode Kruis vooral behoefte aan had is de ondersteunende zorg in de fase voor het aanmeten van de prothese, en erna. Nou, dat past dus wonderwel in elkaar, want daar is het NCCR vooral in gespecialiseerd en na de driedaagse training des te meer. Het Rode Kruis en het NCCR gaan dus kijken in hoeverre samenwerking mogelijk is, of ‘onze’ patienten bij hun op de lijst kunnen voor protheses, en of zij ‘hun’ patienten naar het NCCR kunnen doorverwijzen voor de fysiotherapie en de bijbehorende zorg. We zullen zien hoe het gaat, en of er dan toch nog iets nodig is aan materiaal of expertise die niet aanwezig is.

Ondertussen hadden we een vrolijke laatste dag met de training met Ina. Yousouf, de man die alleen maar bovenlichaam leek had zich aangeboden voor de teams om op te oefenen, juist omdat hij met die korte stompjes een moeilijk geval was. Hij liet zien hoe behendig hij zich zonder hulp in en uit zijn rolstoel kon slingeren, hoe sterk zijn armen ondertussen waren, en hij liet zich geduldig gebruiken voor de fysiotherapeuten die hun techniek om een stomp in te zwachtelen konden verbeteren. En verder mocht iedereen oefenen op de knie van een ander.

En hebben we alweer ideeën hoe de vervolgtraining er uit moet gaan zien. En we zijn er erg blij mee dat Ina onze ploeg aan komt vullen.

Ik zal onze dr. Joes vragen of ik het bovenstaande redelijk weergegeven heb, want medisch gezien ben ik een leek.