Sylvia Borrens afscheid als algemeen directeur van Oxfam-Novib dus. Ik heb haar gevolgd, al sinds vele jaren en vaak kruiste ons pad. Vrouwen- en lesbische beweging, eens. Opkomen voor migranten, tegen racisme, tegen armoede, en de wereld groter zien dan Nederland – ook de noord-zuid scheidslijn is een onontkoombare tegenstelling waar we wat mee moeten. Ik werkte in de Balkan, in Zuid Afrika, in Gaza. Zij reisde voor Novib de wereld over. En we kwamen elkaar weer tegen in de reis van de vrouwengroep van UCP in Palestina en Israel.

Meer gemeenschappelijkheden: zoals het persoonlijke politiek is en omgekeerd, ook in ons eigen leven, tot in de partnerkeuze. Een verschil: zij koos voor een heel verantwoordelijke functie, in een soort koppig als je a zegt moet je ook b zeggen, dan moet je de verantwoordelijkheid ook op je nemen. Ik heb die ambities nooit gehad. Ik heb gezien hoe hard ze geprobeerd heeft een cultuuromslag te bewerkstelligen in die ontwikkelingshulp die uitging van een van boven naar beneden houding: wij vullen de uitgestrekte hand van de mensen die minder hebben. Sylvia had niet anders gekund dan uitgaan van gelijkwaardigheid en van de gedachte dat wij ook kunnen leren van hen. Ook dat herken ik, je kunt niet anders dan een waanzinnig respect krijgen wanneer je het grass-roots leiderschap tegenkomt zoals ik dat ook heb ervaren: de activistes tegen de oorlog in Servie en Kroatie, de vrouwen tegen geweld in Zuid Afrika, de beweging voor gehandicapten in Gaza. Mensen die tegen de klippen op overleven en dan ook nog uit het niks de leiding nemen om mensen te bewegen hun lot in eigen handen te nemen. Daar leer je als blanke westerling enige bescheidenheid van. Dat zie ik ook bij Sylvia: een combinatie van grote liefde voor de mensen waar ze mee werkt in het zuiden, met een vorm van bescheidenheid en dienstbaarheid ten aanzien van de taak, gekoppeld met een heel sterk karakter en weten wat ze wil. Niet iedereen heeft het makkelijk gevonden om daar mee om te gaan.

Die kanten van haar kwamen prachtig tot uiting op haar feest. Er waren veel Nederlandse hotemetoten, ministers en exministers en politici die iets te maken hebben met ontwikkeling, maar ook veel belangrijke mensen uit het buitenland. Ik zag Naomi Chazzan, knessetlid uit Israel, maar ook Maha, uit Palestina. Maar het zou haar feest niet zijn geweest als ze ons niet kennis liet maken met een paar van haar helden: Mona Mehti uit India, van het vrouwenproject We Can (end all violence against women), Betty Makoni, van het Girl Child Network uit Zimbabwe, en Kumi Naidoo uit Zuid Afrika, van de internationale alliantie voor burgerparticipatie Civicus. Heleen Mees leidde de discussie, Ella Vogelaar was ook deelneemster.

(Mona Mehta)

(Ella vogelaar)

(Kumi Naidoo)

(Betty Makoni)

Indrukwekkende vrouwen als Mehti en Makoni ben ik op mijn pad vaker tegengekomen. Sylvia is een voortrekker geweest bij Oxfam-Novib om genderjustice – een rechtvaardiger verhouding tussen de seksen – en transformative female leadership – vrouwelijk leiderschap die werkelijk op verandering is gericht – als centrale thema’s in het werk te integreren. En daarom was het nog spannender dat ze een man had uitgenodigd, Kumi Naidoo, die daarin een bondgenoot is. Wow, dat is een charismatische man, en daar gaan we meer van horen. In de discussie bleek meteen dat hij met Mees al enige woorden had gewisseld voor de discussie, over Hillary Clinton. Het gaat niet om vrouwen aan de top, zei Naidoo, het gaat om transformatief leiderschap – wat was ik het met hem eens.

Naidoo pakte in zijn verhaal alle tegenstellingen mee die er in onze samenlevingen toe doen, en daarin herkende ik wat ik eens zag als ‘inclusief feminisme’, het gaat niet alleen om tegenstellingen tussen mannen en vrouwen, maar ook om noord en zuid, om arm en rijk, om klasse, om kleur. Naidoo, die eens een mars van mannen tegen geweld tegen vrouwen leidde is bepaald geen watje. Het gif van mannelijkheid, zich uitend in geweld, doet vrouwen schade, zegt hij, maar het doet ook mannen schade. En het zijn niet alleen de mannen die daarvoor verantwoordelijk zijn, vrouwen hebben hen gevormd. Het zijn moeders die tegen hun zoontjes zeggen gedraag je niet als een meisje. Geweld tegen vrouwen, en ongelijkheid mag niet alleen een probleem zijn van vrouwen: het gaat over de kwaliteit van onze democratie.

Ik had graag langer geluisterd naar Mehti en Makoni, maar zeker ook naar Naidoo. Ik ging nog naar hem toe om hem dat te vertellen, hij zwart, ik wit, hij zuid, ik noord, hij man, ik vrouw en nog een flink leeftijdsverschil – wat mooi, en wat hoopgevend dat we op hetzelfde punt uitkomen. Ik kreeg een dikke zoen van hem.

Er was meer. We hebben gelukkig ook erg kunnen lachen met Margreet Dolman, de enige echte vrouwelijke vrouw in het gezelschap, er waren speeches, Joris Voorhoeve, van Sylvia zelf, er was een wederom indrukwekkende opvoering van het Requiem Against Poverty waar Sylvia de tekst voor schreef.

En er was een gedicht van Betty Makoni:

Sylvia Borren, tell me of your courage
Tell me of your passion for women
Gender justice
How one woman leads form Holland and lets the whole ocean shake
How one woman challenges patriarchy with all villages earth quaked
Societies disband and dismantle patriarchy

Sylvia Borren, embodiment of female leadership.

Er was een speech van minister Koenders, die haar namens de koningin een lintje op kwam spelden. Officier in de Orde van Oranje Nassau. En een speech van Sylvia zelf. Hoe ze zelf is geradicaliseerd. Hoe ze zich bewogen heeft van activiste voor lesbische vrouwen, bondgenote van zwarte en migrantenvrouwen naar de wereldwijde strijd tegen de armoede. Hoe ze haar partners in het zuiden meemaakt: de weg van pijn naar overleven naar werkelijk leiderschap. Ze had het over de wanhoop en de depressies onderweg. En dat ze beseft hoe de mensen van Oxfam-Novib haar soms mee hebben gemaakt, stampvoetend. En bedankte de mensen die haar hebben gesteund, in Oxfam, haar partners, haar levenspartner Rebecca, haar steun Jan Andreae. En zei dat het jammer was dat haar paarden niet mee konden komen, die haar door menige crisis hadden gesleept.

Het was een waardige plek voor deze bijeenkomst: het vredespaleis.
En ze omarmde haar opvolgster: Farah Karimi.