De documentaire heet Sozdar, zij die haar belofte nakomt, en gaat over Nuriye Kesbir, een van de kopstukken van de Koerdische verzetsbeweging PKK. Annegriet Wietsma maakte de film, een portret. Een indringend portret, dat erg bij mij binnenkwam, misschien ook wel omdat ik me met die vrouw, ook al zijn onze levens zo verschillend, verwant kon voelen, en ook omdat er zoveel paralellen zijn met de Palestijnen – zo makkelijk afgeschilderd als terroristen.

Wietsma zei bij de voorvertoning in De Balie, dat ze met opzet een vrouw koos als hoofdpersoon, en inderdaad, dat maakt het boeiend. We zien Kesdir, die als meisje al weigerde om uitgehuwelijkt te worden, die zich inzet voor de rechten van vrouwen in de nog erg patriarchale Koerdische cultuur, en dat doet op een geheel eigen manier: niet door het gevecht aan te gaan met de mannen, maar door met hen deel te nemen aan de nationale strijd, en leiding te nemen, ook over mannen.

We volgen Kesbir, die drie jaar in de Nederlandse gevangenis zat, en na vrijkomen werkelijk in een niemandsland verzeild raakte, zwervend van onderduikadres naar onderduikadres, want ze kon – letterlijk – nergens heen en nergens haar papieren krijgen om legaal te verblijven. Je zit haar steeds ongeduriger, verveelder en ongelukkiger worden, ze zit haar tijd nutteloos uit, zonder enig perspectief, tot ze het besluit neemt en uitvoert: ze gaat terug naar Noord-Irak, en sluit zich daar aan bij de partisanenstrijd in de bergen. Wietsma volgt haar, en het is prachtig om te zien hoe ze is veranderd: alsof ze eindelijk zichzelf kan zijn.

Maar ook al blijft het vooral een persoonlijk portret, toch is de context politiek. Niet voor niets trekt Wiertsma een vergelijking naar Hannie Schaft, ook een vrouw die koos voor gewapend verzet en daarvoor betaalde met haar leven. Noemen we haar ook een terrorist, of toch liever een verzetsstrijdster en wat is het verschil? We mogen die vraag zelf beantwoorden. Ook zien we in de film de gruwelijke beelden van de gevolgen van de gifgasaanval door Saddam Hussein van 16 maart 1988, een gebeurtenis die van groot belang was voor de politieke en persoonlijke keuzes van Kesbir. Er zaten veel Nederlandse Koerden in de zaal, en sommige mensen waren hun tranen niet de baas. Zo komt het ’thuis’ hoe iemand kan kiezen voor een leven in het gewapende verzet.

Wat ik mooi vind aan de film is dat het dicht op de huid van de persoon blijft, en vermijdt om in politieke discussies terecht te komen over het voor of tegen van de PKK. Moeilijk om dat zo te doen, want raak een politiek bewuste Koerd aan en je krijgt lange lappen alleen voor ingevoerden verstaanbare politieke tekst. Wietsma vertelde dat ook Kesbir zo graag haar statements wilde houden, maar dat die niet in de film zijn opgenomen, hoewel de hoofdpersoon zelf vond dat haar verhalen in het Koerdisch zoveel betekenisvoller waren dan het bijna kinderlijke half Nederlands half Duits dat ze sprak. Ik ben het met de keuze van Wiertsma eens, en vind dat zij haar hoofdpersoon liefdevol in haar waarde heeft gelaten, en dat juist door zo dicht op iemands huid te zitten iets overkomt dat je met politieke teksten nooit bereikt. Ik had het daar na de voorstelling nog over met een paar jonge Koerden, die net als ik met de Palestijnen na moeten denken over hoe hier in Nederland de verhalen overkomen: tenslotte kun je wel gelijk hebben maar moet je dat gelijk ook nog krijgen. En dat werkt erg veel beter wanneer je je kunt identificeren met iemand van vlees en bloed. En je de vraag kunt stellen: wat zou ik hebben gedaan in haar plaats? Hoever ga je voor je idealen?

Dat was ook de vraag bij de kleine paneldiscussie na afloop van de voorstelling, daar zaten drie vrouwen onder voorzitterschap van Emine Igdi, Muazzez Kaya die ook in de film voorkomt, Anneke Jos Mouthaan en Annegriet Wiertsma zelf over hun motieven hun keuzes, en hoe ver je gaat. Anneke Mouthaan vertelde bijvoorbeeld over haar geschiedenis, moeder joods, vader Indisch, joodse grootouders vermoord, de ongehoorzaamheid van haar moeder die met haar kinderen het Japanse kamp uitliep, en de moord op haar broers, door Indonesische verzetsstrijders. Ze zegt het haast tussen neus en lippen door, maar we horen het wel: ondanks het feit dat haar broers er het leven bij lieten noemt ze de verzetsstrijders geen terroristen, omdat ze in feite vochten voor een rechtvaardige zaak. Anneke vertelde hoe ze na de oorlog een tijd psychisch ziek was, en na herstel besloot om haar leven te veranderen: ze ging bij de vredesbeweging, richtte later Een Ander Joods Geluid op, en hoewel ze zelf steeds maar bescheiden zegt dat ze zo weinig heeft gedaan, vergeleken met Kesbir, is het voor alle aanwezigen duidelijk dat ze een pionier is, die nadacht over de zin van haar leven, en hoe ze die zin kon geven. Door zich in te zetten voor anderen. Ze maakt zich druk over de illegale vluchtelingen in Nederland. Het gebeurt niet alleen elders, in Koerdistan, in Palestina, het gebeurt onder onze neus. Ze doet het ook voor zichzelf, zegt ze. Want daar word je gelukkig van.

Kaya vertelt hoe ook zij ‘gemengd’ is, vader Koerdisch, moeder Turks. Moeilijk? Nee. Er zijn ook Turkse mensen die aan onze kant staan en ik kan er niets aan doen dat ik ook Turks ben. We vechten niet voor een etniciteit, we vechten tegen een staat die ons bezet houdt.

Wiertsma vertelt over haar krakerstijd, politiek gezien een heel andere kwestie, maar toch ook veel herkenbare paralellen. Soms is geweld de enige manier om iets te bereiken, zegt ze. Het is helaas soms de enige manier om niet vergeten te worden. Hoe vaak zij het niet meemaakte, bij een Koerdische demonstratie, dat de media vroegen gaat er wat gebeuren, wordt het geweld? Want anders was het niet interessant. Aan de andere kant van het dilemma – hoe zorg je er voor dat er aandacht komt voor je zaak – zie je dat slachtoffers alleen als slachtoffers worden erkend als ze niet terugvechten. Hoe waar, als ik dat vertaal naar de Palestijnen. Schiet je geen raketten af, zoals op de Westoever, dan gaat de repressie gewoon door zonder dat er een haan naar kraait, verzet je je wel met geweld, dan heet je al gauw terrorist en willen velen niet meer zien dat je in feite slachtoffer bent van staatsterreur.

Wiertsma heeft haar film voor verschillende filmfestivals aangeboden. Er zijn plekken waar die vertoond zal worden, maar het waren juist de festivals met een human rights invalhoek, zoals van Amnesty, die de film niet wilden vertonen. Waarom? Ik kan het niet bewijzen, maar ik denk dat mensenrechtenorganisaties niet dol zijn op slachtoffers die terugvechten, zei ze, en ik denk dat ze gelijk heeft.

Kijk zelf, donderdag, Nederland 2, Holland Doc, film komt uit bij de Ikon, en vraag je af hoe ver jij zou gaan als je in de schoenen had gestaan van ‘zij die haar belofte nakomt’.