Welk westers koninkrijk bestond rondom 1930 voor 65% uit moslims?
Het Koninkrijk der Nederlanden. In Nederland woonden 9 miljoen mensen, in de kolonie Nederlandsch-Indië 75 miljoen, waarvan driekwart moslim. Hoe gingen de Nederlanders daar mee om, en kunnen we daar wat van leren voor nu? Aan het woord was prof. Karel Steenbrink, die ik al eerder had ontmoet tijdens een seminar in Kampen. (Hier en hier) Antwoord: we leren sowieso niet zoveel van de geschiedenis. Maar vergelijkingen trekken, dat kunnen we wel.
De eerste Nederlanders die in Atjeh aankwamen waren diep onder de indruk van de pracht en praal van de paleizen, en van de vroomheid van de bevolking. Wat ze er niet van weerhouden heeft om het heel gewoon te vinden dat zij de baas werden en de boel wel even zouden gaan bestieren.
Ook toen waren de Nederlandse ambtenaren in ons overzeese gebiedsdeel nogal betuttelend en anders dan andere koloniale mogendheden als Frankrijk en Groot Brittanie vonden ‘wij’ het nodig om ons ook met de godsdienst van de bevolking te bemoeien. Vanaf 1865 hield Nederland via een inspecteur toezicht op het ‘inlandse’ onderwijs. En kwam er geen geld voor godsdienstonderwijs dat voor ‘ons’ onvoordelig zou zijn. Ook toen al was de gedachte dat als je de inlanders maar westerse kennis zou bijbrengen, ze zich vanzelf wel van de islam af zouden keren. Wat ook nu niet blijkt te kloppen.
We waren er niet uit liefdadigheid, al vonden we onszelf wel uitermate geschikt om de christelijke beschaving te verspreiden. We werden er niet armer van. Tussen 1800 en 1950 was ruim 15% van de Nederlandse economie uit Indië afkomstig, van het staatsbudget was dat soms de helft. Maar Jan Pieterszoon Coen vond nog dat we ons niet met de godsdienst moesten bemoeien: ‘apart houden die boel’, of in de taal van toen: ‘De religie dient in de Molucques voor dees tijt in geenderley manieren getoucheert’. Het VOC-personeel had een verbod om over religie te spreken. Zaken gingen voor. Toch zagen de kolonialen wel dat religie niet helemaal uit te sluiten was.
(Gürkan Celik, president Dialoog Academie)
Ook toen waren de meningen over moslims verdeeld. Er waren voorstanders van de harde lijn tegenover de islam, die de moslimleiders zagen als de grote vijand van een goed koloniaal bewind. Ook toen de missioniare bewegingen van protestanten en katholieken werden ingeschakeld bij de verspreiding van onderwijs en ziekenzorg werden de moslims vooral als concurrenten gezien, en de grote toevloed van christelijke subsidies kwamen niet bij hen terecht. Niet in het minst omdat rondom 1900 de Nederlandse politiek steeds meer door de christelijke partijen werden gedomineerd.
Over de grote architect van het islambeleid in de laatste periode van het Nederlands kolonialisme, Christian Snouck Hurgronje, zijn veel verhalen te vertellen. Een tegenstrijdige man, die nog eens moslim werd, en zich liet besnijden, om naar Mekka te kunnen. Hij was voor emancipatie van de ‘inlanders’, maar pas nadat ze zich onderwierpen, hij was voor scheiding van religie en staat, maar tegelijk voor streng toezicht op de godsdienst in Indie.
Opvallend is dat de vrouwen ook toen hun eigen zaakjes onder de sharia niet slecht hadden geregeld. Volgens de sharia is het voor een man veel makkelijker om van zijn vrouw te scheiden dan omgekeerd. Daar wisten de vrouwen wel wat op. Ze gingen naar de rechter, vertelden daar dat ze in twee goden geloofden, werden vervolgens geregistreerd als ‘afvallig’, waarna hun echtgenoot verplicht was om van ze te scheiden, en nadat de daarvoor voorgeschreven periode in acht was genomen waaruit bleek dat ze niet zwanger was, ging ze wederom naar de rechtbank, vertelde dat ze tot inkeer was gekomen, werd weer moslim en kon hertrouwen met de man van haar keuze.
Prof. Steenbrink gaf tussen 1981 en 1988 les aan de Staatsacademie voor Islamwetenschappen in Jakarta en Yogjakarta. Daar vroegen de studenten hem vaak of die Nederlanders nu echt hadden gedacht dat het kolonialisme emancipatorisch was en bedoeld om Indië klaar te maken voor de moderne wereld. Ja, dat dachten ze toen echt. Ook al verdienden de ambtenaren zelf 30 keer zoveel als hun ‘inlandse’ medewerkers, ook al hadden veel van de ambtenaren daar een ‘huishoudster’ waar ze kinderen mee kregen maar niet mee trouwden. En waren ze voorstanders van een zacht soort apartheidssysteem, Europeanen hun eigen recht, de inlanders hun recht. En geen gemengde huwelijken. Toch kun je het niet alleen maar onderdrukking en uitbuiting noemen, meent Steenbrink. Er waren ook ambtenaren die echt hart hadden voor het volk, en mensen als Snouck Hurgronje die vond dat je niet bang moest zijn voor de islam.
Voor de tijd van nu: prof. Steenbrink is van mening dat religie een plaats verdient in onze maatschappij, en eigenlijk, zegt hij, is er niets tegen een mild soort apartheid. Neem de joden. Enderzijds hebben zij veel bijgedragen aan de Nederlandse cultuur, anderszijds bleven ze lang hun eigen subcultuur houden, hadden hun eigen kleding, muziek, gebruiken, hun eigen slagers.
En waarom zijn de Somaliërs die naar Nederland kwamen allemaal verdwenen naar Engeland? Omdat het ze daar veel makkelijker wordt gemaakt om hun eigenheid te blijven houden zolang ze dat willen. Ze krijgen onderwijs in eigen taal, wonen bij elkaar, hebben hun eigen winkels en zijn niemand tot last. Een milde vorm van verzuiling is dus niet per definitie verkeerd, zolang het niet de verzuiling wordt van destijds tussen de protestanten en katholieken die elkaar naar de tent uitvochten. Maar dat er Turkse eethuizen zijn naast Surinaamse, en dat mensen er prijs op stellen iets van hun eigenheid te behouden, dat hoeft helemaal niet in strijd te zijn met onze behoefte dat de nieuwkomers een bijdrage hebben aan onze maatschappij. Zoals de joden dat ook hadden, juist door niet te assimileren.
Toevallig stond er net een groot artikel over de vrouwenbeweging in Indonesië in de Volkskrant. Dat staat nogal dwars op de simpele ideeen hier, alsof islam garant staat voor vrouwenonderdrukking, en seculariteit per definitie beter is voor de emancipatie. Steenbrink liet nog een foto zien, van een vrouwelijke rechter aan een sharia-rechtbank. En in het artikel lees ik over de samenwerking tussen vrome moslima’s in jilbab, met hun zusters met losse haren, voor de rechten van vrouwen. Van de betutteling zijn we nog steeds niet genezen. Toen Eegje Schoo opeens emancipatieprojecten op wilde zetten in Indonesië, mislukten die omdat de Indonesische vrouwen zich van geen kant verwant voelden met het westerse feminisme. Ze maakten zelf wel uit hoe ze het wilden doen.
Het was een boeiende bijeenkomst, ik werd me er van bewust veel te weinig te weten van de geschiedenis die we hebben met het voormalige Indië, terwijl we daar eigenlijk historisch gezien zo’n band mee hebben. De Dialoog Academie is een Turks-Nederlands initiatief, een van de vele die er inmiddels zijn. Want de deelnemers konden het er met elkaar wel over eens zijn dat we niet in een makkelijke tijd leven in Nederland, zeker niet voor de mensen die geen polarisatie willen, maar de andere kant is dat er nog nooit zoveel initiatieven zijn geweest waarin we elkaar opzoeken en elkaar leren kennen. En als om te benadrukken dat we nu te gast waren bij nieuwe Nederlanders, geheel geïntegreerd maar toch zichzelf gebleven, kregen we voorafgaand aan de lezing heerlijk te eten. Turks. Meteen een prima manier om alvast een paar mensen te leren kennen.
Gelukkig hebben we Multatuli nog.
“Ook toen waren de Nederlandse ambtenaren in ons overzeese gebiedsdeel nogal betuttelend.”
“Een milde vorm van verzuiling is dus niet per definitie verkeerd.”
Oh, als uit dit artikel beleid zou voortvloeien, ik zou spontaan een feestje bouwen.
Een groot deel van het Nederlandse spoorwegnet is met geld uit voormalig Nederlands Indië aangelegd.
Wellicht als anekdote: lang geleden las ik een pocket-boekje over de ontstaansgeschiedenis van het moderne koninkrijk Saoedi-Arabië in het begin van de vorige eeuw. Ik weet niet meer hoe het boekje heette.
De nieuwe koning Ibn Saud wist van de olierijkdom in zijn land, hij moest het alleen nog vinden. Ibn Saud benaderde koningin Wilhelmina als vorstin van het grootste moslimrijk ter wereld voor hulp om het te vinden. Het lukte de Nederlanders echter niet om met de modernste technieken grote olievelden te vinden. Ten einde raad benaderde koning Ibn Saud de V.S. De Amerikaanse ingenieurs wisten met behulp van het Oude Testament de olievelden te vinden.
Bert, (#2) – een beetje off topic –
Dat vind ik een nogal curieus verhaal. Ik geloof van de claims uit het Oude Testament niets. Er waren inderdaad plekken waar (zware teerachtige) olie aan het oppervlak kwam. Iets dat te vergelijken is met de “La Brea Tar Pits”.
De grote olie vondsen in Bahrain (een van de eerste in de Perzische Golf) en later (eind jaren 40) de mammoet velden Ghawar en Safaniya zijn “gewoon” door exploratie gevonden.
Wel is het een opmerkelijke geschiedenis dat er binnen Shell rond 1930 werd gedacht dat er geen olie van betekenis onder Saoedi Arabië zat … tsja, “The rest is history”.
Tot slot – weer meer on topic: Ik vind het goed dat verhalen als het bovenstaande wat meer verspreiding krijgen.
Mazzel & broge, Evert
Als je de geschiedenis leest van een Jan Pieterszoon Coen of andere beroemde Nederlanders uit die tijd dan was er eigenlijk weinig verschil tussen hen en de eerste de beste Taliban.
Qua religieuze beleving waren ze vaak strikter dan wat voor Moslim vandaag de dag dan ook.
De Islam werd dan ook heel lang gezien als een religie van losbandigheid en excessieve weelde, aards genot en zonde.
Eigenlijk het tegenovergestelde van hoe vele de Islam nu zien.
De Wilders uit de 16de eeuw zouden dan ook waarschijnlijk politiek asiel aanvragen in een Moslim staat.
Een bekend verhaal over Jan Pieterzoon Coen gaat dan ook over hoe hij een 15 jarige soldaat liet onthoofden omdat ene Saartje Specx die onder zijn hoede stond in zijn armen werd aangetroffen.
Hij liet haar “slechts” met zweepslagen bewerken, maar ze had net zo goed verdronken kunnen worden in een vat.
Op een schilderij van de slag bij Potiers uit de 19de eeuw waarbij Karel Martel de Moslims verjaagde uit Frankrijk staat een van de Moslim soldaten afgebeeld met een vrouw die zich vastklampt aan zijn been.
Vrouwen werden gezien als de grote verleiders tot zonde.
Zo’n afbeelding van Moslims zou vandaag de dag niet meer gemaakt worden denk ik. 😉
http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Steuben_-_Bataille_de_Poitiers.png
Even naar dat plaatje gekeken, ik vraag me dan meteen af wat die halfblote juffrouw daar midden in het strijdgewoel doet, of ze niet naar huis moet want zonder wolletje vat ze maar kou.
Ik ben er erg voor om de VOCers geen Taliban te noemen want dan haal je de politieke stromingen zo door elkaar, net als met het etiket fascist gebeurt dat gedevalueerd is tot een synoniem voor ’tamelijk erg ben ik nogal tegen’.
Maar dit is waar: ‘wij’ (ik was er niet bij) konden er ook wat van, en het is niet voor niks dat we in de Nederlandse taal nog een paar frisse begrippen hebben zoals daar zijn: radbraken, vierendelen en kielhalen. Al denk ik niet dat elke basisschoolleerling je nog uit kan leggen hoe je dat moet doen. (Ik hoop ook niet dat ze daar les in krijgen.)
Het interessantste vind ik wel dat zullie moord en brand schreeuwen over de wreedheid van de moslims, maar dat datzelfde volksdeel wel is vóór de invoering van de doodstraf. Ik geloof dat ze het er nog via de website van mevrouw Verdonk over moeten hebben of die doodstraf moet gaan per vierendelen, radbraken of kielhalen, om het vooral Hollands te houden en onze trotse traditie niet te vergeten. Ik hoorde het al iemand hebben over de invoering van de Sharita.
Anja het is meen ik symbolisch voor de zonde,in het Christendom is het tenslotte Eva die Adam verleid tot het eten van de appel.
Dus hangt er een half naakte vrouw aan het been van die Mujahideen uit de 8de eeuw.
Ik vind de VOC ook zeker geen Taliban,ik schreef dat Nederlanders uit de 16de eeuw zoals een Jan Pieterzoon Coen weinig verschillen met de Taliban van vandaag.
Zij waren uitermate strikt in hun geloofsbeleving.
Jan Pieterzoon Coen zijn lijfspreuk was “Dispereert niet, ontziet uw vijanden niet, want God is met ons.”
Een Wilders zijn kritiek op de Islam is dus eigenlijk een hele nieuwe, en is ook totaal niet gelijk aan de traditionele kritiek binnen het Europese Christendom over de Islam.
Hahaha de Sharita die moet ik onthouden, ja de doodstraf…ik meen dat bijna 50% van de Nederlanders voor de doodstraf is.
Ik ben er persoonlijk op tegen maar niet omdat ik er morele bezwaren tegen heb, maar omdat onze rechtspraak niet perfect is en er fouten worden gemaakt, en het terugdraaien van een doodvonnis onmogelijk is, en dat ik vind dat voor misdadigers die er voor in aanmerking zouden komen het eigenlijk een te lichte straf is.
Het is een straf waar een slachtoffer alleen maar genoegdoening uit zou kunnen krijgen als die persoon in een God gelooft en in een hemel en een hel.
Ik geloof daar niet in dus zie ik liever iemand zijn leven lang lijden zoals de nabestaande van de slachtoffers moeten lijden.
Wilders zijn ‘kritiek’ valt in een eeuwenoude Europese traditie om een bevolkingsgroep (Katholieken, joden, migranten, vluchtelingen, moslims) aan te wijzen als de bron van alle kwaad. De spreekwoordelijke zondebok. Een manier om ‘ons’ wit te wassen en een andere groep ‘zwart’ te maken. En ook de moslimhaat heeft dus al een langere geschiedenis.
Iemand die geen morele bezwaren heeft tegen de doodstraf heeft in mijn ogen geen recht zicht druk te maken over de wreedheid van de sharia, Hendrik, of ontzet te reageren op onthoofdingen of ophangen van mensen. Dan gaat het kennelijk alleen maar om hoe je ze executeert. Of wie.
Voor meer achtergronden over de Indische Cultuur verwijs ik naar mijn eigen website: Indisch Informatiepunt.
Ook ik was onder de indruk van de dialoogacademie. Ik begin echter steeds meer twijfels te krijgen of men de dialoog wel werkelijk wil voeren. 8 feb. een lezing van Andreas Kinneging. Het zou pas interessant worden als ook een tegengeluid van Kinneging te horen zou zijn. De dialoogacademie ontwikkelt zich tot een rechtse conservatieve club, meerstemmigheid van de sterken, ondermijning van andere geluiden. Jammer, heel jammer.
N.a.v. bovenstaande reactie heeft de dialoogacademie mij benaderd om in dialoog te gaan over bovenstaande opmerking. Mijn kritiek wordt dus positief opgevat. Het siert hen en naar ik hoop gaat het in de toekomst een meer pluriforme dialoog opleveren.